«Սատանան ծնվում է սուրբ և արդար գործի համար պայքարելու գնացող հրեշտակի բերանի փրփուրից»
Հարցազրույց ռուս հայտնի իրավապաշտպան Անդրեյ Յուրովի հետ
– Պարոն Յուրով, Հայաստանում քննարկվում է անցումային արդարադատության ներդրման հարցը: Դուք ի՞նչ եք մտածում այդ մասին, որտե՞ղ կարելի է կիրառել անցումային ադրարադատությունը, և ընդհանրապես մեր երկրում անհրաժե՞շտ է դա:
– Տեսեք, ես հարցը երկու մասի կբաժանեի՝ քաղաքական, որից ես ոչինչ չեմ հասկանում, և իրավական: Նպատակահարմարությունը քաղաքական հարց է, իսկ թե ինչպե՞ս անել, դա իրավական հարց է: Ինձ համար ցանկացած անցումային արդարադատության հարց և ընդհանրապես արդարադատության հարց պարփակված է մեկ խնդրի մեջ՝ որքանով կաշխատեն անկախ ինստիտուտները: Այսինքն՝ ոչ թե քաղաքական կամքը կամ ամբոխի կամքը, այլ՝ թե որքանով կաշխատեն ազնիվ, անկախ ինստիտուտները, որքանով մարդիկ, որոնք կմեղադրվեն տարբեր բաներում, գուցե և՝ իրական հանցագործություններում, հնարավորություն կունենան արդյունավետ և ազնիվ պաշտպանության: Այսինքն՝ ցանկացած նման գործընթաց պետք է այնպիսին լինի, որ բոլորը՝ թե՛ ներկայում, թե՛ ապագայում, վստահեն այդ դատարանին: Եթե ոչ, ապա՝ հակառակը, դա կարող է սասանել վստահությունն անգամ այն դրական գործընթացներին, որոնք այժմ տեղի են ունենում Հայաստանում:
– Իսկ ի՞նչ է հարկավոր այդ վստահությունն ապահովելու համար, գուցե միջազգային ինչ-որ ներգրավվածություն:
– Այդ թվում և՝ միջազգային: Ես ընդհանրապես կառաջարկեի Հայաստանում անցկացնել մի շարք հանդիպումներ տարբեր երկրների փորձառու էքսպերտների հետ, ընդ որում՝ ինչպես հետխորհրդային, այնպես էլ՝ այլ երկրներից, որոնք փորձ ունեն նման արդարադատության և ընդհանրապես դատական համակարգի բարեփոխումների, որովհետև անկախ դատական համակարգը ոչ միայն մարդու իրավունքներն են, դա նաև ներդրումների աճ է: Ներդրումներ կատարում են այն երկրում, որտեղ կա լավ, անկախ դատարան: Այդտեղ չեն վախենում փող ներդնել, գործարարները չեն վախենում մեկնել, և դա պետք է հասկանան տարբեր ճամբարների քաղաքական գործիչները:
Եթե այժմ հաջողվի ստեղծել իսկապես անկախ ինստիտուտ, անկախ ցանկացած իշխանությունից, ցանկացած քաղաքականությունից, անկախ որևէ կոնկրետ անձից, այլ իսկապես գործող, արդյունավետ համակարգ, այդ դեպքում իրադրությունը լիովին կփոխվի: Իսկ թե ինչպես դա անել, կան շատ օրինակներ, կա մեծ փորձ, բայց չի կարելի դրանք կրկնօրինակել նույնությամբ, պետք է ամբողջն ուսումնասիրել ու հաշվարկել յուրաքանչյուրի թերի կողմերը: Դրա համար անհրաժեշտ է լուրջ փորձագիտական աշխատանք, այդ թվում՝ քաղաքացիական, գիտական հանրության մասնակցությամբ: Բայց դրա հնարավորությունը կա:
– Իսկ դրա համար անհրաժեշտ է ամեն ինչ «ավերել» և զրոյի՞ց սկսել: Չէ՞ որ հայտնի է, որ ՀՀ դատական համակարգում կոռուպցիան զանգվածային բնույթ էր կրում:
– Ինստիտուտների փոփոխությունը հաճախ չի պահանջում նախորդ համակարգի լրիվ ոչնչացում: Շատ բան է հարկավոր փոխել, բայց և որոշ բան պետք է մնա, որովհետև, միևնույն է, հնարավոր չէ ամեն ինչ զրոյացնել, դա իրականում դժվար է, նաև լավագույն տարբերակը չէ: Հայտնի են երկրների օրինակներ, որտեղ կոռուպցիան ավելի տարածված էր, քան Հայաստանում, բայց հաջողվել է դա անել, կան նաև երկրներ, որ չեն հաջողել:
– Հայաստանում համաներում է լինելու: Այն ի՞նչ ազդեցություն կունենա:
– Եթե համաներումը ոչ վտանգավոր հանցագործությունների բավականին լայն շերտերի է վերաբերում, այն միշտ շատ կարևոր է, քանի որ թույլ է տալիս բեռնաթափել բանտերը և բարեփոխել դրանք: Հետխորհրդային տարածքում ես չգիտեմ որևէ երկիր, այդ թվում՝ Բալթյան երկրները, որտեղ քրեակատարողական համակարգը կատարյալ է: Սա այն ոլորտներից է, որը շատ լուրջ բարեփոխում է պահանջում: Եվ դա միայն ՔԿՀ-ները չեն, միայն Քրեական օրենսգիրքը չի, դա մեղադրանքի անկյունից վերականգնողականին անցումն է, քանի որ առավել կարևոր է ոչ թե այն, թե մարդիկ քանի տարի են պատիժ կրում, այլ այն, թե ինչ են անում ազատություն ստանալուց հետո, նրանց հետ տարվո՞ւմ են սոցիալական, հոգեբանական աշխատանքներ, թե՞ միայն նրանց պահում են շատ վատ պայմաններում, և դուրս են գալիս ավելի գազազած: Դա ռազմավարական քաղաքականություն է և, մեծ հաշվով, առիթ է՝ հանրությունից հարցում ուղղելու նոր իշխանությանը՝ ինչպիսի՞ քրեակատարողական համակարգ ենք մենք ուզում, ի՞նչ խնդիրներ պետք է այն լուծի:
– Ձեր կարծիքով՝ հեղափոխությունից հետո Հայաստանում ի՞նչ վիճակում են մարդու իրավունքները:
– Կարծում եմ՝ ավելի լավ իրավիճակ է քաղաքացիական ազատությունների առումով՝ խոսքի ազատություն, հավաքներ և այլն, բայց ես չէի ասի, թե Հայաստանում մինչ այդ էլ վատ իրավիճակ էր՝ համեմատած Կենտրոնական Ասիայի երկրների, Բելառուսի հետ: Հարցն այն է, թե սա կամրապնդվի՞ նոր ինստիտուտների միջոցով՝ օրենքների, վերահսկողական գործիքների միջոցով, կկարողանա՞ն հին ինստիտուտները բարեփոխվել, օրինակ՝ ՄԻՊ-ը: Այսինքն, որ նորից ամեն ինչ կախված չլինի կոնկրետ անձից, կոնկրետ կուսակցությունից, կոնկրետ տնտեսական իրավիճակից, և, որ հնարավոր չլինի դա փոխել: Եթե հաջողվի դա ամրապնդել մոտակա երկու տարում, ապա, կարծում եմ, մարդու իրավունքների հետ կապված իրադրությունը գոհացուցիչ կլինի: Կարծում եմ՝ հայ ժողովուրդը պատրաստ է դրան, քաղաքացիական հասարակությունն էլ թույլ չէ, և շանս կա:
– Սակայն տեսակետ կա, որ ազատ խոսքն այժմ այնքան էլ ազատ չէ, ինչպես նախկինում, օրինակ՝ սոցցանցերում շատ հարձակումներ են լինում նրանց վրա, ով համարձակվում է քննադատել ներկայիս իշխանություններին:
– Այո, դուք ճիշտ եք, այստեղ մեդալի երկու կողմ կա: Երբ ես ասում եմ՝ խոսքի ազատություն, նկատի ունեմ լրագրողների և իշխանության շփումը, այսինքն՝ գրաքննություն, արգելքներ և այլն: Խնդիրը խոսքի մշակույթն է, որ հետհեղափոխական շրջանում հասարակությունը կարող է լինել չափազանց գրգռված, էյֆորիկ վիճակում, և անգամ ամենակառուցողական և խելացի քննադատությունն ընդունել՝ որպես հակահեղափոխություն, այո, կարող է այդպես լինել: Ինչ արած, դա ցանկացած զանգվածային երևույթի արդյունք է:
Բայց մենք չենք կարող փակել ո՛չ մեկի, ո՛չ մյուսի բերանը, խնդիրն այն է, որ պետք է փոխվի մշակույթը: Եթե մենք ցանկանում ենք, որ Հայաստանում քաղաքակիրթ, ժողովրդավարական հասարակություն լինի, պետք է դաստիարակել, որ հարգանքով վերաբերվեն այն կարծիքներին, ոչ թե վիրավորանքներին, անարգանքին, այլ կարծիքներին, որոնք դուր չեն գալիս: Այսինքն՝ ոչ թե Սահմանադրությամբ ամրագրված ազատությունը, այլ իրապես խոսքի ազատությունը սկսվում է նրանից, որ ես հասկանում եմ, որ կան տարբեր կարծիքներ, այդ թվում՝ կարծիքներ, որոնք ինձ դուր չեն գալիս, բայց դրանք կան: Եվ պետք է հարվածելու փոխարեն՝ նախ՝ լսել:
Ես ականատեսն էի ուկրաինական մայդանի, հետևում էի մարդու իրավունքներին, ինձ հաճախ հրավիրում էին տարբեր եթերների, որոնցից յուրաքանչյուրը ես ավարտում էի արտահայտությամբ, որ այնքան էլ դուր չէր գալիս իմ ընկերներին: Դա սովետական շրջանի ռուս հայտնի փիլիսոփա Գրիգորի Պամերանցի խոսքն է՝ սատանան ծնվում է սուրբ և արդար գործի համար պայքարելու գնացող հրեշտակի բերանի փրփուրից: Իսկ հետո նա ասում է՝ բանավեճի ձևը կարևոր է բանավեճի բովանդակությունից: Այսինքն՝ սա նշանակում է, որ ես հավատում եմ, որ դուք հրեշտակ եք և գնում եք պայքարելու՝ հանուն արդարության, բայց թույլ մի տվեք բերանին փրփուր հայտնվի: Հենց դա տեղի ունենա, կվերանա այն արդարությունը և ազատությունը, որի համար դուք պայքարում էիք:
