«Արարատ»-ի լեգենդը. Արկադի Անդրեասյանը 70 տարեկան է

«Արարատ-73»-ի կիսապաշտպանական գիծը՝ Արկադի Անդրեասյան, Հովհաննես Զանազանյան , Սերգեյ Բոնդարենկո, համարվում էր երկրի ուժեղագույններից մեկը։ Դրա վառ ապացույցն այն է, որ երևանցիների «հրաշալի եռյակը» ամբողջ կազմով ընդգրկվել էր ԽՍՀՄ օլիմպիական հավաքականի կազմում և մասնակցեց 1972 թվականին Մյունխենում կայացած օլիմպիական խաղերին, որտեղ արժանացավ բրոնզե մեդալների։ Տողերիս հեղինակը բազմիցս առիթ է ունեցել հանդիպելու այդ հրաշալի եռյակի տղաների հետ, նրանց մասին ակնարկներ գրել կամ հարցազրույց ունենալ նրանց հետ։

Այսօր լրանում է Արկադի Անդրեասյանի ծննդյան 70-ամյակը։

Ստորև տրվող ակնարկը Արկադի Անդրեասյանի մասին է, որը, կարծում եմ, կհետաքրքրի ոչ միայն տարեց ֆուտբոլասերներին, այլև ավելի ուշ ծնվածներին, ովքեր բախտ չեն ունեցել խաղադաշտում տեսնելու այդ հրաշալի ֆուտբոլիստին։

Անդրեասյան ազգանունը խորհրդային  ֆուտբոլի տարեգրության մեջ գրվել է տակավին անցյալ դարի երեսնական թվականների կեսերին, երբ խորհրդային ուժեղագույն թիմերը  սկսեցին վիճարկել երկրի չեմպիոնի կոչումը և ԽՍՀՄ բյուրեղապակյա գավաթը։ Այն ժամանակ Մոսկվայի «Լոկոմոտիվ» թիմի կազմում հանդես էր գալիս Արկադի Անդրեասյանի հորեղբայրը՝ Հայկ Անդրեասյանը։ Հայկը եղել է ԽՍՀՄ գավաթի անդրանիկ խաղարկության եզրափակիչ հանդիպման մասնակիցը, գավաթակիրներից մեկը։ Հայկ Անդրեասյանը խորհրդային  այն սակավաթիվ ֆուտբոլիստներից է, որոնց բախտ է վիճակվել կանաչ դաշտում հանդիպելու  լեգենդար բասկ ֆուտբոլիստների հետ։ Դա 1936 թվականին էր, երբ «ֆուտբոլի կախարդների» համբավ ունեցող բասկերը մի շարք մրցելույթներ ունեցան խորհրդային ուժեղագույն թիմերի հետ։ Նրանց անպարտելիության մասին պարզապես լեգենդներ էին պատմում։ Շատ բան սովորեց նրանցից երիտասարդ Հայկը ։

Ավարտելով ինստիտուտը, Հայկ Անդրեասյանը վերադառնում է Հայաստան։ Այստեղ նա երկար ժամանակ հանդես էր  գալիս Հայաստանի ուժեղագույն թիմում, իսկ հետո դարձավ նրա մարզիչը։ Հայ ֆուտբոլիստներից  շատերին է  կյանքի ուղեգիր տվել Անդրեասյան-մարզիչը։ Նրա մոտ է իր ֆուտբոլային նախնական  կրթությունը ստացել նաև Արկադին՝ «Արարատի» բոլոր ժամանակների լավագույն խաղացողներից  մեկը ։

Արկադին շուտ է սկսել  ֆուտբոլ խաղալ։ Ծնողների վկայությամբ նա միաժամանակ է սկսել քայլելն ու գնդակին հարվածելը։ Հայրը՝ Գևորգ Անդրեասյանը, Բաքվի «Լոկոմոտիվի» խաղացողներից էր և հաճախ էր իր հետ մարզումների տանում փոքրիկ Արկադիին։ Հենց հոր մարզումների ժամանակ էլ Արկադին սովորեց ֆուտբոլային «այբուբենը»։  Սակայն, ինչպես իր հասակակիցներից շատերը, նա միայն ֆուտբոլով չէր հրապուրված։ Նա բավականին լավ  սեղանի թենիս էր խաղում, հաջողությամբ մասնակցում էր թեթևատլետների մրցումների։ Սեղանի թենիսի Ադրբեջանի պատանեկան հերթական առաջնությունում Արկադի Անդրեասյանը գրավում է երրորդ մրցանակային տեղը և ընդգրկվում է հանրապետության հավաքականի կազմում։ Մասնագետները նրան լավ ապագա են կանխատեսում այդ մարզաձևում։ Բայց Արկադին նախընտրում է ֆուտբոլը։ Եվ ոչ իզուր։ Շուտով նա արդեն Բաքվի «Նևթչիի»   պատանեկան թիմում էր։ Դա 1963 թվականին էր, երբ տակավին չէր լրացել նրա տասնվեց տարին։ Բայց մեկ տարի անց, սովորելու նպատակով, նա մեկնում է Կապան և սկսում է մարզվել տեղի «Լեռնագործ» թիմում, որի մարզիչն էր հորեղբայրը։ Մի քանի պարապմունքից հետո պատանին սկսեց հանդես գալ հիմնական կազմում։ Հետո հորեղբայրը ստանձնեց Լենինականի «Շիրակի» ավագ մարզչի պարտականությունները։ Բնական է, որ փորձառու մարզիչն Լենինական տարավ նաև իր  զարմիկին, ով լավ ֆուտբոլիստ դառնալու բոլոր  նախադրյալներն ուներ։

Օրերից  մի օր  «Շիրակի» կազմում երևաց  նիհարավուն մի պատանի։ Դա Արկադի Անդրեասյանն էր, որին լենինականցի կատակասեր ֆուտբոլասերները շուտով սկսեցին   կոչել «մեծ հորեղբոր պզտիկ զարմիկ»։  Ինչ-որ հեգնանք կար դրա մեջ։  Բայց թիմի երկրպագուներին էլ չէր կարելի մեղադրել։ Ո՞վ կարող էր ենթադրել, որ այդ պատանին մի օր հիրավի մեծ ֆուտբոլիստ էր դառնալու։  Պատանին համառ էր ու նպատակասլաց։ Մարզումների ժամանակ նա իրեն չէր խնայում,  դաշտից հեռանում էր միայն այն ժամանակ, երբ այլևս չէր կարողանում քայլել։ Տակավին պատանեկան տարիներից նա առաջնորդվում էր   «ամեն ինչ պայքարի, ամեն ինչ խաղի համար» նշանաբանով։

1966 թվականին Արկադի  Անդրեասյանին հրավիրում են Երևան՝ հանրապետության լավագույն թիմ։ Սակայն «Արարատի» այն ժամանակվա գլխավոր մարզիչ Արտյոմ Ֆալյանը, որը ուժային ֆուտբոլի կողմնակից էր, նրան համարում է ֆիզիկապես թույլ և տեխնիկապես անպատրաստ։ Եվ այդ շնորհաշատ ֆուտբոլիստը ստիպված է լինում հեռանալ «Արարատից»։ Հաջորդ մրցաշրջանում Արկադի Անդրեասյանը հայտնվում է  Հոկտեմբերյանի «Սևան» թիմում։

Բարեբախտաբար նա  այստեղ  երկար չի մնում։ Նոր մրցաշրջանի շեմին «Արարատի» գլխավոր մարզչի պարտականությունները ստանձնում է խորհրդային լավագույն մասնագետներից մեկը՝ ԽՍՀՄ սպորտի վաստակավոր վարպետ և վաստակավոր մարզիչ Ալեքսանդր Պոնոմարյավը։ Ինչ-որ մեկը հիշում է Արկադի Անդրեասյանի մասին և խորհուրդ է տալիս  Պոնոմարյովին՝ «տեսնել» Հոկտեմբերյանի թիմում խաղացող Արկադի Անդրեասյանին։ Պոնոմարյովը «տեսնում է» և … զարմանում իր նախորդի անխոհեմ քայլից, ով այդ շնորհալի ֆուտբոլիստին «աքսորել» էր Հոկտեմբերյան։ Իհարկե, նա անմիջապես Արկադի Անդրեասյանին հրավիրում է «Արարատ»։ Ավելին՝ անմիջապես ընդգրկում հիմնական կազմում։

«Գավառական» այդ ֆուտբոլիստն առաջին իսկ տարվանից  դառնում է թիմի առանցքային խաղացողը, նրա շարժիչն ու  նրա գրոհների  հիմնական կազմակերպիչը։ Եվ  այդ դերը  նա  ոչ մեկին չի զիջում՝ ընդհուպ մինչև  «Արարատից» հեռանալը, այսինքն՝ մինչև իր՝ որպես ֆուտբոլիստի  կարիերայի ավարտը։

… «Հրազդան» ստադիոնը լեփ-լեցուն է։  ԽՍՀՄ առաջնության օրացուցային խաղերից մեկն է։ Հանդիպումը մոտենում է ավարտին, բայց արարատցիներին չի հաջողվում գրավել մրցակցի դարպասը։ Խաղացողներից շատերն արդեն հաշտվել են ոչ-ոքիի մտքի հետ, բայց կիսապաշտպան Անդրեասյանն այդ կարծիքին չէ։ Նա իր հաշվենկատ ու «խորամանկ» փոխանցումներով առաջ է մղում հարձակվողներին։ Ահա դաշտի կենտրոնում գնդակը ստանում է վեցերորդ համարը, նա հմտորեն խաբս է տալիս մեկին, մյուսին, գնդակը փոխանցում է ընկերոջը, վերջինս մեկ հպումով այն վերադարձնում է Անդրեասյանին և… ստադիոնը ցնծում է։ Հայերս տոնում ենք սիրելի թիմի հերթական հաղթանակը։ Քանի-քանի անգամ է վեց համարը ( Արկադի Անդրեասյան) դարձել հաղթական գոլի հեղինակը կամ  համահեղինակներից մեկը։ Դա շնորհիվ այն բանի, որ նա միշտ պայքարի մեջ է մինչև մրցավարի եզրափակիչ սուլիչը՝ իր ետևից տանելով խաղընկերներին։

Շուտով «Արարատի» կիսապաշտպանին հրավիրում են Խորհրդային Միության օլիմպիական հավաքական։Դա մեծ պատիվ էր նրա համար, նրա վարպետության ճանաչում, որը ձեռք է բերվել ամենօրյա քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ։ Օլիմպիական թիմի կազմում նա շրջագայեց տարբեր երկրներում։ Մեկ անգամ էլ, դա 1970 թվականին էր, նրան Մոսկվայի «Դինամոյի» հետ տարան Անգլիա և ֆեդերատիվ Գերմանիա։ Այնտեղ՝ ֆուտբոլի հայրենիքում և ֆուտբոլային կայսրության համբավ ունեցող Գերմանիայում Արկադին այնքան լավ խաղաց, որ չվամրցումներից հետո նրան առաջարկեցին «մոսկվացի» դառնալ, խոստանալով զանազան բարիքներ, նորանոր միջազգային ելույթներ։ Բայց Արկադին մնաց այն ակումբում, որտեղ կայացել էր որպես ֆուտբոլիստ, որտեղ նրա ակունքներն էին և որտեղ այդքան ջանք էր ներդրել իր հորեղբայր Հայկ Անդրեասյանը՝ Հայաստանի ֆուտբոլի երախտավորներից մեկը։

Արդարության առջև չմեղանչելու համար պետք է  նշել, որ ոչ բոլոր մարզիչներն էին հավանում Անդրեասյանի խաղաոճը։ Իրոք, ոմանք կարծում էին, որ նրա խաղը զերծ չէր արտաքին էֆեկտներից,որ նա հաճախ խաղում էր հանդիսատեսի համար, թվում էր, թե նա չափից ավելի դանդաղկոտ է, շատ է գնդակն իր մոտ պահում։ Բայց դա միայն թվում էր։ Հարկ եղած դեպքում Արկադին միացնում էր իր «երրորդ արագությանը» և միանգամից մի քանի պաշտպանի «պարեցնում» ու ժամանակին ու տեղին փոխանցում կատարում։ Մի առիթով Նիկիտա Սիմոնյանը, որը դեռ չէր եկել «Արարատ», Արկադիի մասին ասել էր, որ նա չունի այնպիսի բացառիկ հատկանիշներ, որոնց համար կարելի  լիներ նրան առանձնացնել մյուս խաղացողներից։

Բայց, երբ «Արարատ»-«Դինամո» Թբիլիսի հանդիպման ժամանակ տեսավ Արկադի Անդրեասյանի խաղը, անվանի մարզիչը փոխեց իր կարծիքը.

«Հենց այսօր ես նրան տեղ կտամ «Սպարտակի» հիմնական կազմում»։ Եվ դա ասում է Մոսկվայի «Սպարտակի» մարզիչը, որի թիմի միջին գիծը, ասել կուզե՝ կիսապաշտպանությունն  ամենաուժեղն է խորհրդային ֆուտբոլում և վերջապես մարդ, ով «ուրբաթախոս» է, հատկապես որևէ մեկին գնահատական տալու ժամանակ։

Միայն ֆուտբոլով չի ապրում Անդրեասյանը։ Նա էլ իր շատ հասակակիցների պես սիրում է երաժշտությունը, գրականությունը։ Սովորում է ֆիզկուլտուրայի հայկական ինստիտուտում։ Պատրաստվում է մարզիչ դառնալ։ Տողերիս հեղինակի այն հարցին, թե արդյո՞ք կուռք ունի, Արկադի Անդրեասյանը պատասխանեց. « Իհարկե,  ունեմ։ ֆուտբոլում դա  տորպեդոյական  Վալերի Վորոնինն է, իսկ երաժշտության բնագավառում՝ Շառլ Ազավուրը։  Ինչ վերաբերում է  գրականությանը… սիրում եմ բոլոր լավ գրքերը»։

 – Ի՞նչ երազանք ունեք։

– Ես մտովի պատկերացնում եմ վաղվա «Արարատը», որը կկարողանա ոչ միայն հավակնել, այլև անմիջական մասնակցություն ունենալ ԽՍՀՄ առաջնության մեդալների բաշխմանը։ Մենք պետք է ձգտենք դրան։ Երազում եմ ԽՍՀՄ հավաքականի կազմում մասնակցել Մյունխենի օլիմպիական խաղերին։

– Ուրեմն, թող իրականան Ձեր երազանքները Արկադի, հաջողություն Ձեզ…

Այսօր, երբ լրանում է անվանի ֆուտբոլիստի 70-ամյակը, ուզում եմ հիշեցնել ընթերցողին, որ Արկադի Անդրեասյանը հուսախաբ չեղավ։ Նրա երազանքներն ի կատար ածվեցին։ Նախ, 1971 թվականին Երևանի «Արարատի» ֆուտբոլիստները նվաճեցին ԽՍՀՄ առաջնության արծաթե մեդալները, մեկ տարի անց  Արկադի Անդրեասյանը Մյունխենում արժանացավ  օլիմպիական բրոնզե մեդալի։ Ապա եկավ «Արարատ-73» աստեղային ժամը։ «Արարատը» Նիկիտա Սիմոնյանի ղեկավարությամբ դարձավ ԽՍՀՄ չեմպիոն ու նվաճեց երկրի բյուրեղապակյա գավաթը։

Մեծ ֆուտբոլին հրաժեշտ տալուց հետո միջազգային կարգի սպորտի վարպետ Արկադի Անդրեասյանն  անցավ մարզչական աշխատանքի, որոշ ժամանակ գլխավորեց իր հարազատ «Արարատը»։ Հենց այդ ժամանակ էլ ի հայտ եկանն նրա՝ որպես մարզչի հմտությունները։  Ես՝ որպես Արմենպրեսի մարզական մեկնաբան, քանիցս եղել եմ նրա պարապմունքներին, որ նա անցկացնում էր իր իսկ մշակած գիտական մեթոդիկայով։ Այդ առումով նա Հայաստանում առաջին մարզչն էր, ով փորձում էր հեռանալ տարիներ շարունակ, արդեն կարծրացած մեթոդիկայից և նորովի պատկերացնել աշխարհի ամենահետաքրքիր խաղերից մեկը՝ ֆուտբոլը։

Հետո եկան շուկայական հարաբերություները, երբ շատ բան լուծվում էր ոչ թե կանաչ դաշտում ՝ ֆուտբոլիստների վարպետության, այլ նորաթուխ մեկենասների գրպանի պարունակության շնորհիվ։ Ցավոք, «Արարատը» չդիմացավ մրցակցությանը…

Այսօր էլ Արկադի Անդրեասյանը  ֆուտբոլում է։ Նա կրկին գլխավորում է բոլորիս համար լեգենդ դարձած Երևանի «Արարատ» թիմը։ Նա, ի հեճուկս   որոշ մերձֆուտբոլային  ֆունկցիոներների, ովքեր լեգենդար ֆուտբոլիստին ու մարզչին որոշ «սպորտային մեկնաբանների» ձեռամբ «պերսոնա նոն գրատա» էին հայտարարել, մնում է  այդ հրաշալի խաղի  ամենահեղինակավոր գիտակներից մեկը  Հայաստանում…

Արկադի Անդրեասյանը մնում է Անդրեսյան։ Այո, հենց այդպես…

Լևոն Ազրոյան
«Արմենպրես»