«Առավոտյան՝ գլուխը կախ, գնում էին աշխատանքի, ենթարկվում էին ղեկավարներին, երեկոյան ժամը 8-12-ը հեղափոխություն էին անում ու գնում քնելու. այդպես չի լինում». Ռուբեն Բաբայան

Հարցազրույց Երևանի տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանի հետ

– Պարոն Բաբայան, վերջին շրջանում հաճախ ենք լսում, թե «Սասնա ծռերի» գործողությունները հասարակությանն արթնացրել են, հասարակությունը փոխվել է, և այլն: Դուք տեսնո՞ւմ եք այդ փոփոխությունը:

– Կարծում եմ՝ հասարակությունը փոխվում է կրթության արդյունքում, այլ ոչ թե՝ ինչ-որ ակցիաների: Հասարակությունը կարող է տարբեր ձևերով փոխվել, մենք բոլորս էլ ուզում ենք, որ այդ փոփոխությունը լինի որակական: Հասարակության փոփոխությունն ինքնանպատակ չի կարող լինել, ինչպես և՝ իշխանության փոփոխությունը: Այդ տեսանկյունից՝ սին երազանքներ էին, որ ինչ-որ բան կփոխվի, որովհետև այդ փոփոխությունը մենք մշտապես սպասում ենք ուրիշներից. ինքներս փոխվել չենք ուզում: Կարծում եմ՝ սկսվել է հասկացողությունների խառնաշփոթ, երբ ժողովրդավարությունը խառնվում է ամբոխավարության հետ, որովհետև միայն ամբոխավարության ժամանակ է մեծամասնությունով հարցեր լուծվում:

Մեր հիմնական բողոքները վերաբերում են նրան, որ մենք դոփում ենք տեղում, ու, թեև դրսում 21-րդ դարն է, մենք շարունակում ենք 20-րդ դարասկզբի գաղափարներով ապրել, փրկիչ, հերոս փնտրել: Մի խոսքով՝ ապրել այնպիսի առասպելական մղումներով, որոնք ռեալ կյանքի հետ կապ չունեն: Ու քանի որ ռեալ կյանքի հետ կապ չունեն, բերում են հիասթափության:

Գուցե ես սխալվում եմ, գուցե մարդիկ, որոնք ասում են, որ այդ գործողություններն իրենց արթնացրին, ճիշտ են, գուցե իրենք քնած էին: Անձամբ ինձ ու շատերի համար որևէ նոր բան չբացահայտվեց: Այն գնահատականը, որը մենք տալիս էինք և՛ մեր երկրի կառուցվածքին, և՛ իշխանությանը, և՛ կրթական համակարգին, որի վիճակն ինձ համար ամենացավալին է, նույնն են մնացել:

– Նշեցիք, որ հասարակությունը փոխվում է կրթության արդյունքում, իսկ կրթական համակարգի վիճակը ցավալի եք համարում. ի՞նչ խնդիրներ եք տեսնում կրթության ոլորտում ու ի՞նչ լուծումներ առաջարկում:

– Սա կոմպլեքսային հարց է: Նախ և առաջ՝ պետք է բարձրացվի կրթության արժեքը: Արժեք ասելով՝ նկատի ունեմ, որ մենք հաճախակի բարձրացնում ենք հետևյալ թեզը. դասատուն պետք է հեղինակություն լինի, պետք է նորմալ վարձատրվի, և այլն, բայց ես դրա մասին չեմ ուզում խոսել: Ես ուզում եմ խոսել այն մասին, որ կրթված մարդը պետք է պահանջված լինի երկրում: Ցավոք սրտի՝ մեզ մոտ պահանջված է յուրայինը. մենք առաջին հերթին՝ «մեր մարդուն» ենք ճանապարհ տալիս: Սա մի ընդհանուր ցավ է, որը պատել է ամբողջ հասարակությանը, ու չենք կարող ասել, որ սա միայն ու միայն իշխանության թերությունն է: Կրթություն ստանալիս՝ մարդը չի տեսնում անմիջական կապ իր վաղվա օրվա հետ: Մենք պետք է բարձրացնենք կրթության արժեքը, որպեսզի կրթված մարդիկ հասկանան, որ կրթություն ստանալով՝ իրենք ապահովված կլինեն մեր երկրում և կունենան կարիերայի աճի հնարավորություն. այդպես մենք կանենք առաջին քայլը:

Երկրորդ քայլն այն է, որ կրթությունը պետք է միանշանակ հանել քաղաքականության ոլորտից: Այն, ինչ կատարվում է այսօր, անթույլատրելի է, որովհետև մենք ոտքի տակ ենք գցել և՛ դպրոցի, և՛ ուսուցչի հեղինակությունը՝ ստիպելով նրանց մտնել նախընտրական, ընտրական որևէ գործարքի մեջ:

Երրորդ՝ կրթության հասանելիությունը յուրաքանչյուրին. այսօր աշխարհում լավագույն կրթական համակարգը համարվում է Ֆինլանդիայինը, որովհետև այնտեղ չկան էլիտար դպրոցներ: Դա շատ կարևոր հարց է: Ամենահեռու գյուղի և քաղաքի կենտրոնում գտնվող դպրոցներն ապահովված են նույն բազայով և ունեն նույն կրթական մակարդակի ուսուցիչները: Մենք երբեք չգիտենք՝ որտեղ կծնվի տաղանդը, և չենք կարող դա սահմանափակել փողային կամ տեղային հարցերով, թե որտեղ է ծնվել, որտեղ է սովորել, և այլն:

Շատ կարևոր մի բան է կատարվում աշխարհում, երբ առարկայական դասավանդումից անցնում են թեմատիկի: 21-րդ դարում առարկաները, ուղղվածություններն այլևս իրարից անկախ չեն, ամեն ինչ սահմանային վիճակում է գտնվում: Չի կարող ֆիզիկոսը ոչինչ չհասկանալ քիմիայից, և՝ հակառակը: Այն մեծագույն ծավալը, որն ուսումնասիրում են դպրոցում, պետք է նպատակաուղղված լինի, որպեսզի մեր ուղեղը չլցվի որոշակի ինֆորմացիայով, որը հետո պետք չի գալու: Սա նշանակում է՝ մի կարևոր փոփոխություն կրթական համակարգում. ուսուցչից փոխել դեպի աշակերտը: Աշակերտը պետք է լինի կենտրոնում: Այսօրվա կրթական համակարգում ընդհանուր մոտեցումը բացառվում է, անհատական մոտեցում է պետք: Ուսուցչի խնդիրը պետք է լինի՝ ամեն մեկի մեջ բացել իր տաղանդը, քանի որ չկան ոչ տաղանդավոր մարդիկ: Ամբողջ կրթական համակարգը պետք է ուղղված լինի այդ աշակերտի կամ ուսանողի անհատականությունը բացահայտելուն ու օգնի նրան՝ իր տեղը գտնել կյանքում: Ուսուցչի աշխատանքը պետք է գնահատվի նրանով, ինչքանով հաջողվել է իր աշակերտների հետագա առաջընթացը:

Կրթական համակարգն այն օղակն է, որը մշտապես բարեփոխումներ է պահանջում: Ինձ մոտ այնպիսի տպավորություն է, որ մենք ապրում ենք ժամանակից դուրս: Մենք մոռացել ենք՝ ինչ բան է ժամանակը, ազգովի վերհիշում ենք անցյալը, մեջբերում ենք մեր նախնիներին՝ ասելով, թե՝ պապս էս տեսակ խոսք ուներ, և այլ ապուշ արտահայտություններ, որոնք հին են: Կյանքը ժամանակ է, և, եթե չես զգում ժամանակը, հրաժարվում ես քո կյանքից, կյանքդ իզուր է անցնում: Շատ կարևոր է, որպեսզի կարողանանք կրթական համակարգն էլ կապել ժամանակի հետ, հասկանանք, որ մենք միայնակ չենք աշխարհում, որ ամեն ինչ փոխկապակցված է, այն էլ հիմա, երբ ամենախուլ գյուղում նստած լինելով՝ կարող ես լինել աշխարհի կենտրոնում: Ընդամենը ճիշտ մոտեցում, մեթոդիկա է պետք:

– Պարոն Բաբայան, մտավորականության մեղքը չե՞ք տեսնում այս հարցում. հասարակությունը մտավորականին ընկալում է՝ որպես կրթված, զարգացած անձի, և, օրինակ՝ երբ տարբեր հարթակներից մտավորականն իրեն թույլ է տալիս հայհոյել, էլ հասարակությունից ի՞նչ պահանջենք: Հասարակությունը հետևում է նման մտավորականների օրինակին:

– Լավ հարց է: Ես ոչ մեկին դաս տվող չեմ, առավել ևս՝ բարոյականության դասեր, բայց կարծում եմ, որ մտավորականն առաջին հերթին՝ մարդ է, ով ապրում է որոշակի սահմանափակումների մեջ: Որոշակի սահման չի կարելի անցնել. չի՛ կարելի մարդկանց վիրավորել, չի՛ կարելի հայհոյել, չի՛ կարելի ստել… Բաներ կան, որոնք չի կարելի ու վերջ: Էլ չենք բացատրում՝ ինչու. Չի՛ կարելի և վե՛րջ: Չի՛ կարելի գողանալ, չի՛ կարելի թեկուզ հանուն ամենալավ նպատակի՝ դիմել անարդար միջոցների, չի՛ կարելի քայլեր անել, որևէ մեկի քմահաճույքները բավարարելու համար. ուզում է դա լինի իշխանություն, ընդդիմություն թե հասարակություն: Ես նկատել եմ, որ մեզ մոտ շատ են վախենում հասարակության կարծիքից: Հասարակությունը պետք է քեզ նաև մերժի, հայհոյի, բա ո՞նց: Բա պետք է մի քայլ առաջ անես, չէ՞:

Եթե Գալիլեո Գալիլեյը կամ Ջորդանու Բրունոն չլինեին, և համարվեր, որ պետք է մեծամասնությունով հարցերը լուծվեն, մինչև հիմա կմտածեինք, որ երկրագունդը տափակ է:

– Իսկ հասարակության այս դեպրեսիվ վիճակն ինչո՞վ է պայմանավորված, ո՞վ է մեղավոր դրա համար:

– Այս դեպրեսիվ վիճակի համար բոլորս ենք մեղավոր: Ինչ էլ մենք անենք, պետք է անպայման ցույց տանք լույսը, ելքը: Կարծում եմ՝ երբ մենք փնտրում ենք լույսը մեզնից դուրս, մենք միանգամից մարդկանց շատ վատ վիճակի ենք բերում, որովհետև, երբ շատ բացասական օրինակներ են բերվում, պարզվում է, որ այս բացասական ահռելի քանակի մեջ ապրել հնարավոր չէ: Բայց հենց մենք ուղղում ենք հայացքը դեպի ներս, երբ ասում ենք՝ դու մարդ ես, դու ուժեղ ես, կարողանում ենք հաղթահարել: Նույնիսկ մեր այս պայմաններում մարդիկ կարողանում են հետաքրքիր բաներ անել: Յուրաքանչյուր մարդու պետք է ուժ տալ: Ձեռքերդ ծալած-նստած՝ ինչ-որ մեկը քեզ համար քո կյանքը չի կառուցելու:

Երբ մենք ասում ենք, որ տեր ենք այս երկրին, ու հետո պահանջում ենք, որ ուրիշը գա՝ տեր կանգնի, սրանից ավելի մեծ հակասություն դժվար է պատկերացնել:

– Պարոն Բաբայան, ասում եք՝ ձեռքերը ծալած նստել պետք չէ, բայց ունենք դեպքեր, երբ մարդիկ փորձում են ինչ-որ բաներ անել, սակայն ոչ միայն պետական օժանդակություն չկա, այլև վերևներից ճնշումներ են լինում. Օրինակ, տեսնում ենք՝ ՓՄՁ-ների հետ ինչպես են վարվում:

– ՓՄՁ-ները պետք է միավորվեն, ուժ դառնան, կարողանան ֆինանսավորել որևէ կուսակցության, որ նա կարողանա իրենց շահերն առաջ տանել: Աշխարհում այդպես են անում: Շատ հետաքրքիր բան կատարվեց այս օրերին, շատ հետաքրքիր հեղափոխություն էր տեղի ունենում Հայաստանում. առավոտյան՝ գլուխը կախ, գնում էին աշխատանքի, ենթարկվում էին ղեկավարներին, երեկոյան ժամը 8-12-ը հեղափոխություն էին անում ու գնում էին քնելու: Հետո առավոտյան էլի խելոք գնում էին աշխատանքի կամ նստում նարդի էին խաղում: Այդպես չի լինում, եղբա՛յր: Դու կարող ես ինչ-որ բանի հասնել, երբ ամեն օր պայքարում ես քո իրավունքների համար, խոսքը միայն ցույցերի մասին չէ: Պայքարելը մենք ընկալում ենք՝ թուրը ձեռքին, ձիուն նստած, բայց այդպես չէ: Պետք է ստիպել իշխանություններին, որ աշխատեն օրենքներով, պետք է ստիպել, որ Հարկայինը դադարեցնի իր տականք քաղաքականությունը:

– Վախի մթնոլորտ չե՞ք տեսնում երկրում. մարդիկ բողոքում են, բայց ղեկավարության հետ վախենում են խոսել իրենց խնդիրների մասին՝ մտածելով, որ կկորցնեն աշխատանքը, նույնը՝ մյուս հարցերում:

– Ես կարող եմ պատասխանել ինձ համար. ես պետական թատրոնի ղեկավար եմ, այսպես ասած՝ պետական պաշտոնյա եմ, բայց ինձ չեմ սահմանափակում իմ կարծիքը հայտնելու հարցում: Գուցե այդ կարծիքը դուր է գալիս ինչ-որ մեկին, գուցե դուր չի գալիս, և ի՞նչ, և ինչո՞վ եմ ես տուժում, որ ինչ-որ կոչում չե՞մ ստանում. չեմ ուզում այդ կոչումը: Ես ունեմ հրաշալի թատրոն, հոյակապ աշակերտներ, ո՞վ է ինձ խանգարում:

Վախը պետք է հաղթահարել ներսից: Ցանկացած մարդ վախի զգացում ունի, հարցն այն է՝ կկարողանա՞ս հաղթահարել: Պաշտոն ունենալը մարդու համար շատ քիչ բան է: Թումանյանը մի հրաշալի հեքիաթ ունի՝ «Քեֆ անողին քեֆ չի պակսիլ», երբ քեֆ սիրող մարդը մշտապես միջոց է գտնում քեֆ անելու համար:

Ես մտածում եմ, որ նա, ով ուզում է ստեղծագործել, արարել, միշտ ձևը կգտնի: Սերգեյ Փարաջանովի օրինակը միշտ բերել եմ. նա ազատ մարդ է եղել, ինչքան էլ որ իրեն խանգարել են: Նա նույնիսկ բանտում նստած շատ ավելի ազատ էր, քան իր բազմաթիվ կոլեգաները: Փարաջանովի թանգարանում կա մի առանձին սենյակ, որտեղ ցուցադրված է այն ամենը, ինչ նա արել է բանտում. դա նկարչի գործ է: Մենք հաճախ առիթներ ենք փնտրում, որ գործ չանենք: Մի քիչ տեղից շարժվես, փորձես ինչ-որ բան անել, կտեսնես, որ կողքիդ մարդիկ կհավաքվեն: Մենք ուզում ենք, որ մեր կողքին մարդիկ հավաքվեն, բայց գործ չենք անում. այդպես չի լինում:

Ես ունեմ մեծագույն ցանկություն, որ բոլորս ապրենք կարգին երկրում, բայց այդ երկիրը պետք է ամեն օր պահել: Կարգին երկիր սարքելն այնպես չէ, որ սարքեցիր, ու վերջ. անընդհատ պետք է պահես: Ռուսաստանի օրինակը դրա վառ ապացույցն է: Կարծես թե նորմալ երկիր էր դարձել, բայց քանի որ ներքուստ ոչինչ չէր փոխվել, ու այդ կարգին երկիր լինելը կախված էր մի մարդուց, շատ արագ հետընթաց ապրեց: Ինձ համար հասարակության փոփոխությունը շատ ավելի կարևոր է, քան որևէ իշխանավորի: Վերջիվերջո, հասարակությունն է պահանջում, թե ինչպիսին պետք է լինի իշխանությունը: Պահանջը պարզապես չպետք է լինի՝ սա թող գնա: Իշխանության փոփոխությունը նորմալ երևույթ է, չի կարող լինել ինքնանպատակ: Իշխանությունն անպայման պետք է փոփոխվի, սա պարզ է, բայց հետո՞: Կարևոր է, թե ով կգա: Իսկ մեզ թվում է, թե միայն փոփոխությունը բավարար է: Փոփոխությունն անհրաժեշտ քայլ է, բայց ոչ բավարար:

– Այսինքն՝ եթե անգամ իշխանափոխություն էլ լինի, հասարակության գիտակցությունը պետք է բարձրանա, որ դառնանք Ձեր նշած՝ կարգին երկիրը:

– Անպայման, որպեսզի հասարակությունն էլ իր պահանջները ներկայացնի, թե ինքն ինչ իշխանություն է ուզում, ինչ երկիր է ուզում: Ասում են՝ ես երկիր եմ ուզում՝ առանց սրա: Լավ, եկավ մյուսը, երկիրը նույնն է մնում, ի՞նչ: Մենք պետք է երևույթների դեմ պայքարենք, վերացնենք այդ երևույթները, և այդ ժամանակ այդ մարդիկ իրենք իրենց դուրս կգան, որովհետև, եթե չկա այդ երևույթը, նա չի էլ կարող գոյատևել: Իսկ իշխանության փոփոխությունը, կրկնում եմ, անհրաժեշտ բան է, բնական պրոցես է, ինչպես ջուրը. չի փոխվում՝ ճահիճ է դառնում, հոտում է: Բայց շատ կարևոր է, որ այն ջուրը, որ գալիս է, ավելի որակյալ լինի, քան նախկինը, և մենք այդ ջուրը բերելու հետ կապ ունենանք, պատասխանատվություն զգանք:

Ես ընդհանրապես կարծում եմ, որ ընտրությունների հիմնական նպատակը ոչ թե լավ կամ վատ իշխանություն ունենալն է, այլ այն, որ յուրաքանչյուր մարդ զգա իր պատասխանատվությունը երկրի հանդեպ: Այ, ես ընտրո՞ւմ եմ այս իշխանությանը, վա՞տն է այս իշխանությունը, ես եմ մեղավոր, որ ընտրել եմ, մյուս անգամ տասնապատիկ ավելի շատ կմտածեմ: Սա է արդար ընտրությունների կարևորագույն գաղափարը՝ ամբողջ հասարակությանը տեր դարձնել երկրին:

– Ընտրակաշառք վերցնող հասարակությունը կարո՞ղ է արդարության գիտակցում ունենալ:

– Դա էլ է բացատրելու հարց: Ի՞նչ է նշանակում՝ ընտրակաշառք վերցնել. մարդը վերցնում է կաշառք, որն իր մեկ կամ երկու օրվա ապրուստի գումարն է: Ուրեմն՝ այդ մարդուն պետք է բացատրել, որ դու կարող ես շատ ավելի շահել, քան այդ մեկ օրվա ապրուստի գումարը: 5 տարվա համար 5 հազար դրամն ի՞նչ է անում՝ տարեկան հազար դրա՞մ, դա էլ բաժանում ենք օրերի, ստացվում է՝ օրը 3 դրա՞մ: Այս ամենը խոսելու, բացատրելու բան է: Այս ամենն օրինակներով է պետք բացատրել, տարբեր երկրների օրինակներով:

Մենք ընդհանրապես շատ քիչ բան գիտենք այլ երկրների մասին, մեր հիմնական ինֆորմացիան գալիս է հիմնականում Ռուսաստանից եկող մեր հայրենակիցներից, թե այնտեղ ինչպես է: Մի հետաքրքիր բան ասեմ. նախորդ տարի ուսանողներիս տարա Թունիս՝ միջազգային փառատոնի: Երևանից մեկնեցինք միկրոավտոբուսով՝ անցանք Վրաստանով, Ռուսաստանով, Բելառուսով, մտանք Լեհաստան, Գերմանիա, Լյուքսեմբուրգ, հետո Ֆրանսիա, Չեխիա և այլն: Ուրեմն՝ այդ երեխաներին ոչինչ բացատրել պետք չէր. իրենք իրենց աչքով տեսան ու համեմատեցին՝ ինչպես է ոստիկանն իրեն պահում Վրաստանի մաքսատանը (ինչպես Հայաստանում), տեսան՝ ինչ է կատարվում Ռուսաստանում (ամեն 2 կիլոմետր այն կողմ ոստիկան է կանգնած, փող են վերցնում, կեղտ, հերթեր, լվացվելու համար՝ զուգարանը կեղտոտ, և այլն) և հետո մտան Եվրոպա: Ոստիկաններ ընդհանրապես չտեսան, ամեն մի բենզալցակայանում 5-6 զուգարան կար, որտեղ կարելի էր և՛ լվացվել, և՛ անվճար լոգանք ընդունել՝ ի տարբերություն Ռուսաստանի: Այսինքն՝ բացատրել էլ պետք չէ, մարդը պետք է համեմատի ու կողմնորոշվի՝ ինքն ի՞նչ երկրում է ուզում ապրել, և արդեն փորձի հասկանալ՝ ինչո՞ւ է այն երկիրն այնպիսին, այս երկիրն այսպիսին: Մարդիկ են մեղավոր: Միշտ բերում եմ Կորեայի օրինակը, որը եղած-չեղած 60 տարի է՝ բաժանված է: Հարավային Կորեան աշխարհի ամենազարգացած երկրներից մեկն է, Հյուսիսային Կորեան՝ ամենահետամնաց երկիրը: Նույն ժողովուրդը չէ՞:

Ե՞րբ է հնարավոր նման ձևով նստել, խոսել, քննարկել. երբ դիմացինիդ կրթական ցենզը բարձր է: Եթե կրթական ցենզը ցածր է, եթե համատարած անկրթություն է տիրում, քեզ կասեն՝ ա՛յ ախպեր ջան, հավես չունեմ՝ էդ ապուշ-ապուշ բաները լսել, դրանց պետք է ռադ անել, բերենք՝ մեր հերոսներին դնենք, վերջանա-գնա:

– Շատերն այդպես էլ ասում են:

– Չեմ ուզում նման բան ասել, ես ավելի լավ կարծիքի եմ մեր հանրության մասին: Ինչքան էլ հանրության որոշակի հատվածը վերջերս սկսեց ինձ հայհոյել, տարբեր սպառնալիքներ օգտագործել, ես կարծում եմ՝ բոլոր դեպքերում, մենք արժանի ենք շատ և շատ ավելի կարգին կյանքի: