Ռուբեն Մուրադյան. «Օպերային թատրոնի և արտիստներին, և հանդիսատեսին նոր ներկայացումներ են պետք» (լուսանկարներ)
Ալ. Սպենդիարյանի անվան Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի երիտասարդ մենակատար Ռուբեն Մուրադյանին առաջին գլխավոր դեր վստահել են 16 տարեկանում, երբ նա դեռ Պարարվեստի ուսումնարանի ուսանող էր: Այսպիսի դեպք թատրոնն իր 82 տարիների պատմության ընթացքում դեռ չէր տեսել, որ պարողն այսքան վաղ հասակում որպես մենակատար ելութ ունենա բալետային ներկայացման մեջ:
25-ամյա Ռուբենը երբեք չի երազել բալետային պարող դառնալու մասին ու արվեստագետների ընտանիքում չի մեծացել: Ծնվել է հասարակ աշխատավորների ընտանիքում և չորս եղբայրներից ամենափոքրն է: Հաճախել է Չարբախի թիվ 79 միջնակարգ դպրոցը, այնուհետև ընդունվել Երևանի պարարվեստի պետական քոլեջ, իսկ 3 տարի առաջ ավարտել է Թատերական ինստիտուտի Պարարվեստի ռեժիսուրա բաժինը: Այժմ Ռուբեն Մուրադյանն աշխատում է Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում: Երիտասարդ մենակատարը մեզ հետ զրույցում պատմեց հայկական բալետի, հայաստանյան հանդիսատեսի ու իր մարմնավորած կերպարների մասին:
– Բալետը եթերային պարի ու դասական երաժշտության միահյուսվածքն է, որն ուղեկցվում է առանց խոսքի: Պարի, մարմնի լեզուն բավակա՞ն է՝ մարդուն փոխանցելու այն ամենը, ինչը շատ հաճախ խոսքերով պետք է ասվի:
– Ես միշտ համարել եմ բալետը հեքիաթ, դա հեքիաթային մի արվեստ է, որտեղ չկա խոսք: Իհարկե, դա շատ բարդ է, շատ անգամներ եմ ասում, որ մեր արվեստը դրամատիկ թատրոնից ավելի բարդ է. չէ՞ որ դու թատրոնում բեմ ես դուրս գալիս որպես դերասան ու ասում ես՝ «ես քեզ կսպանեմ», կամ թեթև ներկայացումներ` ուրախ, կոմեդիա. դուրս եկա բեմ, հումորս արեցի, մի քիչ խաղացի, զվարճացրի ու հեռացա, կամ եկա-ասացի. «ես քեզ սիրում եմ, օ՜, Ջուլիետա»: Ասացի ասելիքս. դե հիմա արի ու էս ամեն ինչը մի ասա, առանց ձայնի, առանց խոսքերի ասա:
Ու ոչ էլ սա մնջախաղ է, այդ ամեն ինչում կա մարմնի պլաստիկա, երաժշտություն, զուգապար, կոմպոզիցիա: Այդ ամենը որ միացնում ես իրար, ստացվում է ներկայացում` արվեստ, որը կոչվում է բալետ: Բալետային արվեստի համար, ըստ իս, ամենամեծ խնդիրը հենց դա է: Յուրաքանչյուր ներկայացումից առաջ, որ դուրս ես գալիս բեմ, դու ունես մի խնդիր` եթե կարողացար ասելիքդ հասցնել հանդիսատեսին, եթե կարողացար այդ դրական լիցքերն ու էներգիան փոխանցել նրան, ուրեմն մեծ արտիստ ես:
– Ինչպե՞ս հայտնվեցիք բալետում:
– Միամիտ ընկա Պարարվեստի ուսումնարան: Խաբեցին, ուզում էին՝ պարեի, հայրս ու հորաքույրս էին ուզում, մինչ այդ պարի չեմ գնացել, սպորտի էի գնում: Ասացին՝ լավ տվյալներ ունեմ, բայց հետո պարզվեց, որ դա այդքան էլ այդպես չէր. պարզապես, տենց չամիչիկ մռութ ունեի, բոյով էի, տեսքով, հավանեցին «մռութիկս» ու վերցրին ինձ այն պայմանով, որ եթե արդարացնեմ ինձ՝ կմնամ ուսումնարանում, իսկ եթե՝ ոչ, ինչպես մնացած երեխաների դեպքում է լինու, կբացատրեն ծնողներիս, որ անիմաստ են տանջվել, ու դուրս կգամ այնտեղից:
Այսպիսով` 1999թ. ընդունվեցի ուսումնարան. առաջին շարքում նստած էր մեծ, խոշոր աչուկներով մի աղջիկ` իմ ներկայիս կինը, ու հենց տեսա, սիրահարվեցի, սիրեցի ու մնացի բալետում: Հիմնական մեղավորները հորաքույրս ու կինս են եղել: Հավանեցի նաև ուսումնարանը. շատ լավ կոլեկտիվ է այնտեղ հավաքված, ամենաառաջինը, որ լավ մարդիկ են` շրջապատը, երեխաները, մթնոլորտը, կիսահեքիաթային վիճակը. դաս, հայոց լեզու, պար, դասական, իսպանական: Լավ տարերքի մեջ էի: Հավանեցի, չնայած որոշել էի գնալ, ինձ համոզողների խաթրը չկոտրել, հետո ասել` չհավանեցի, ու դուրս գալ:
– Իսկ ե՞րբ եկաք Օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն:
– Դեռ չավարտած՝ ութերորդ դասարանում էի, մեզ նկատեցին Արմեն Գրիգորյանը և Վիլեն Գալստյանը, բերեցին օպերա, «Գայանե» բալետը պետք է վերաբեմադրեին: Բարձրահասակ տղաներ էին պետք, ինձ ու ընկերոջս բերեցին պրակտիկայի, ամենազվարճալին էլ այն էր, որ բերեցին «Գայանե» բալետի համար, բայց «Կարմենում» ելույթ ունեցանք: Մյուս տարի արդեն մեր կուրսի երեխաները գալիս էին պրակտիկայի, իսկ մենք կես դրույքով աշխատողներ էինք թատրոնում:
– Փաստորեն, սովորելուն զուգահեռ՝ նաև աշխատում էիք ու նույն բեմում հայտնվում Ձեր «դասախոս-կոլեգաների» հետ: Իսկ հետագայում որո՞նք եղան Ձեր առաջին լուրջ դերերն այս թատրոնում:
– Առաջին կուրսում, արդեն որպես աշխատողներ, բոլոր ներկայացումներում ընդգրկված էինք: Հետո՝ երկրորդ կուրսում, ես 16 տարեկան էի, Արմեն Գրիգորյանն ինձ վստահեց «Ժիզել» ներկայացման մեջ գլխավոր դերը: Դա արդեն շատ բարդ ու պատասխանատու ներկայացում է, իսկ կերպարը՝ գլուխգործոց, «Ժիզելը» շատ ստացված ու շշմելու, գեղեցիկ, ներկայացում է: Իմ կարիքը զգացվեց, վստահեցին ինձ այդ վաղ տարիքում: Չնայած թատրոնի 82 տարվա պատմության ընթացքում նման դեպք չէր եղել, որ ուսումնարանի 16 տարեկան ուսանողն ակադեմիական թատրոնում արդեն որպես մենակատար ելույթ ունենա: Երևի թե կարողացա ինչ-որ մի ձևով պատվով դուրս գալ, որովհետև դրանից հետո արդեն հաջորդեցին մյուս ներկայացումները… այդպիսով սկսվեց իմ լուրջ կարիերան` պրոֆեսիոնալ քայլերս: Դա 2005 թվականն էր:
2007թ. մասնակցեցի Բրազիլիայի Սանտա Կատարինա նահանգի Ջոնվիյ քաղաքում անցկացվող փառատոնանման մի մրցույթի, մի քիչ անլուրջ վերաբերվեցի մրցույթին, դե՛, երիտասարդ էի, համ էլ տարվել էի Բրազիլիայով, երրորդ տեղը գրավեցի, չնայած վստահ էի, որ առաջին տեղը կարող էի զբաղեցնել: Հետո վերադարձա ու ավելի բուռն, քրտնաջան սկսեցի աշխատել՝ խելքս գլուխս հավաքեցի:
2008թ. ընկերներով մասնակցեցինք Սոչիում կազմակերպված Յուրի Գրիգորովիչի «Աշխարհի երիտասարդ բալետ» միջազգային մրցույթին, մեդալները հավաքեցինք ու վերադարձանք: Մրցույթից հետո Գրիգորովիչը մոտեցավ ու ասաց մեզ. «Ես տեսա այն, ինչ ուզում էի: Տղաներ, կարծում եմ, որ մենք կհանդիպենք Երևանում», ու գնաց: Թե ի՞նչ նկատի ուներ, մենք այդ ժամանակ գլխի չընկանք: Հետո լուր ստացանք, որ մի քանի ամսից Գրիգորովիչն անձամբ գալու է Երևան՝ բեմադրելու «Սպարտակ» բալետային ներկայացումը, իսկ մի տարի հետո նրա հետ ունեցանք հիանալի պրեմիերա: Կարելի է ասել՝ մի գեղեցիկ դարաշրջան էր դա մեր թատրոնի համար, հետո սկսեցինք «Սպարտակով» հյուրախաղերի մասնակցել` ԱՄՆ, այնուհետև՝ Եվրոպա:
– Բազմաթիվ բեմերում եք ելույթ ունեցել ու շատ տարբեր երկրներում եք եղել: Երբևէ ցանկություն չի՞առաջացել հեռանալ Հայաստանից և ուրիշ երկրում շարունակել Ձեր արվեստը, ինչպես այսօր շատերն են անում:
– Բայց չէ՞ որ մեր մեծերի հույսը մենք ենք: Լավ, եկեք ես էլ, դուք էլ փախչենք, ի՞նչ ենք անելու հետո: Ընդմիշտ հեռանալ, իհա՛րկե ոչ, բայց մենք գործ ունենք արվեստի հետ: Արվեստը շատ զարգացած է այսօր, շատ ճյուղեր ունի, պետք է գնաս, տեսնես, շփվես մարդկանց հետ, այսինքն` չպետք է սահմանափակվես միայն մի նեղ անկյունով, որը մեր թատրոնն է կամ Հայաստանը, Երևանը: Այո, շատ լավ է, մեր հայրենիքն է, այստեղ ենք ծնվել, մեծացել, բայց մնալ այստեղ ու փտել՝ դրան կողմ չեմ, ընդմիշտ հեռանալ` դրան էլ կողմ չեմ. ես դա անվանում եմ փախուստ ու այս հարցին սուր եմ նայում, որովհետև ես ինքս ինձ համարում եմ ծայրահեղ հայրենասեր: Լինում է, որ երկար ժամանակով եմ բացակայում Հայաստանից, բայց պայմանագրային աշխատանքներ են լինում դրանք, ու միանշանակ հետ եմ գալիս:
– Ինչպիսի՞ն է հայկական բալետը, արդյոք մենք լա՞վ բալետ ունենք այսօր: Որո՞նք են լավ ու նաև ցավոտ կողմերը հայկական բալետի:
– Հայկական բալետի ցավոտ կողմն այն է, որ նոր ներկայացումներ չեն վերաբեմադրվում, չնայած մեր թատրոնը ժամանակին խաղացանկով շատ հարուստ է եղել, բայց դրա մասին այսօր խոսում ենք անցյալով: Հիմա ժամանակն է եկել, որ ունենանք «Շչելկունչիկ», «Կարապի լիճ», ինչպես նաև՝ ժամանակակից ստեղծագործություններ: Այսինքն` ի՞նչ է պետք այսօրվա մեր արտիստին. բալետը կազմված է բոլոր երիտասարդ արտիստներից, այսինքն` բոլորը երիտասարդ են, ու մեր մասնագիտությունն է երիտասարդ: Երիտասարդ արտիստներին պետք է նորություն, թարմություն, անընդհատ նոր ներկայացումներ, հյուրախաղեր: Որքա՞ն կարելի է «Սպարտակ», «Գայանե», «Դոն Կիխոտ», «Ռոմեո» ներկայացումները միայն բեմադրել, ու վերջ: Չորս, հինգ, վեցը ձգում ենք, ու վերջ: Նայում ես` ինչ է կատարվում շուրջդ, քո հարևան պետություններում, անհամեմատելի է նրանց ու մեր մշակույթը, բայց նրանք այսօր հարուստ են ամեն ինչով: Մի փոքր վատատես եմ դառնում, բայց մյուս կողմից` այսօր կա լավից-վատից մեր Մշակույթի նախարարությունը, որը ինչ-որ չափով ուշադրություն է դարձնում մշակույթին` ելնելով երկրի պայմաններից: Ներկայացումներ, գոնե, ունեցանք: Իսկ հիմա՝ լավի մասին. մենք այսօր ունենք, իրոք, լավ կադրեր, չնայած հիմա հեռանալու ինչ-որ արտահոսք է սկսել: Դեմ չեմ, բայց միայն ետ վերադառնալու նպատակով: Լավ կադրեր կան, կարելի է մեծ աշխատանքներ տանել այս թատրոնում:
– Ակադեմիական թատրոնի դահլիճը ներկայացման օրերին ոչ միշտ է լեփ-լեցուն, ավելին` շատ հաճախ դահլիճի միայն հիսուն տոկոսն է զբաղեցված լինում: Ըստ Ձեզ` ո՞րն է խնդիրը:
– Դա ներկայացումներից է գալիս: Օրինակ` ինչի՞ համար է գրվում «Սպարտակ», ու լեփ-լեցուն դահլիճ, ինչի՞ համար «Դոն Կիխոտ»` ու դահլիճի հիսուն տոկոսը… Պարզապես ինֆորմացված չեն, որովհետև «Սպարտակի» պրեմիերայի ժամանակ երկու-երեք ամիս ամենուրեք գովազդներ, աֆիշաներ էին տեղադրված: Մարդկանց մոտ հետաքրքրություն էր առաջանում, ինֆորմացված են լինում: Մարդիկ կային, որ նույնիսկ արձագանքում էին այդ ամեն ինչին՝ հարցնելով, թե մենք ինչի բալետ ունե՞նք, ավելի վատ բան ասեմ. Օպերան շատերի մոտ ասոցիացվում է «Օպերա» ակումբի հետ: «Սպարտակի» մասին տեղեկացվեց հանդիսատեսը, դրա համար մինչև այսօր պահանջարկ կա: Մեկ-երկու աֆիշը շատ քիչ է, սա պետք է մեկնաբանվի, տարածվի: Ամեն ինչը գալիս է գովազդից:
– Մեր ազգային ներկայացումների ժամանակ, օրինակ` «Անուշի», «Գայանեի», դահլիճը լեփ-լեցուն չէ, բայց նաև նկատել եմ, որ հանդիսատեսի կեսից ավելին օտարերկրացիներն են` զբոսաշրջիկները. մերոնք, այնուամենայնիվ, քիչ են հաճախում Օպերա:
– Ողջունելի է, որ զբոսաշրջիկներ գալիս են մեր թատրոն, նրանք տեսնում են, որ մենք ունենք բալետ, իսկ յուրաքանչյուր իրեն հարգող ու մշակույթ ունեցող պետություն շատ քաջ գիտակցում է, որ եթե պետությունն ունի բալետ, ուրեմն այդ երկիրը, ժողովուրդն իրենից ինչ-որ բան է ներկայացնում: Ամեն մի պետություն չէ, որ բալետ ունի ու այն էլ այս տեսակի բալետ, որովհետև մենք շատ ենք, մյուս կողմից` լավն ենք, ու այսօրվա արտահոսքն իզուր չէ. եթե այստեղից դեռ ուսումնարանը չավարտած փախցնում-տանում են՝ ուրեմն լավն ենք: Մենք արդեն կարող ենք գլուխ գովել:
– Շատ բեմերում եք պարել ու տարբեր հանդիսատեսից եք ծափողջույններ ստացել: Ո՞ր հանդիսատեսին եք ավելի շատ սիրում:
– Միանշանակ՝ հայաստանյան հանդիսատեսին, որովհետև հայ հանդիսատեսի ջիգյարն ուրիշ է, էն տաքությունը, էներգիան, որ ստանում ես դու հանդիսատեսից, դա ոչ մի հանդիսատեսի հետ չեմ փոխի, ով ուզում է լինի: Մերոնք անմիջական են, որքան էլ զարմանալի է, մերոնք կարողանում են քեզ ընկերակցել. ասենք` արտիստն ընկավ, միգուցե չստացվեց, մերոնք անմիջապես «դուխ» են տալիս. «վայ ամա՜ն, էն էրեխեն ի՞նչ եղավ»: Միգուցե ուրիշ թատրոններում էլ լինեն նման դեպքեր, բայց այդ ծափը լրիվ արհեստական ծափ է:
– Իսկ բացի հա՞յ հանդիսատեսից:
– Եթե Հայաստանը մի կողմ դնենք ու խոսենք այլ պետությունների մասին, դե բրազիլացիներն «աննորմալ» են` ոտքերով, աննորմալ ծափերով կարող են ողջունել, իսպանացիները, չնայած իրենք շատ տաք ժողովուրդ են, շատ սառն են թատրոնում` ասես ձայնագրություն դրած լինես, ռուսները` եթե հավանեն, կստանաս դու քո բրավոները, ծափերը, չհավանեն` նույն «ձայնագրությունով» ծափ տվողներն են, իտալացիները տաքարյուն են, հավանեն՝ կստանաս ծափերդ: Հայ հանդիսատեսից հետո, թերևս, իտալացիներին եմ ընդունում:
– Այժմ գրեթե բոլոր ներկայացումների գլխավոր դերերն եք մարմնավորում ու տարիներ շարունակ բազմաթիվ կերպարներով եք հանդես եկել: Ո՞րն է Ձեր ամենասիրած հերոսը, ո՞ր դերն է Ձեզ ավելի հոգեհարազատ:
– Դժվարանում եմ ասել, երևի թե առաջին անգամ որ պարել եմ, դա է ինձ մոտ տպավորվել` Կոմս Ալբերտ` «Ժիզել»: Բայց, իհարկե, Սպարտակն էլ շատ լուրջ դեր է, մի քիչ վիճելի է, ասել՝ «Սպարտա՞կ», թե՞ «Ժիզել»… լավ, «Ժիզել»:
– Պատմեցիք Ձեր մանկությունից, որ չեք երազել պարող դառնալու մասին: Այդ դեպքում ի՞նչ էիք երազում դառնալ: Եթե այս ուղին չընտրեիք, ո՞ր մասնագիտությամբ կուզենայիք աշխատել:
– Եթե նորից ծնվեի, կուզենայի կրկին լինել հորս տղան, կուզենայի նորից լինել հայ ու, միևնույն է, լինեի արվեստում, կապ չունի՝ բալետ, թատրոն, կինո, նկարչություն, բացարձակ կապ չունի: Արվեստը մի տեսակ անբուժելի հիվանդություն է. իմ կարծիքով` մարդ եթե մի փոքր արվեստի համ է զգացել, շփվել է արվեստի մարդու հետ, հաջորդ օրը կարթնանա ու կգնա նորից իրենց տեսնելու, իսկ այդ մարդկանց արվեստն է միավորել ու արվեստի միջոցով են դարձել մեր մեծությունները:
