«Ինձ խելք է պետք»,- ասում է նախկին աղբանոցում ապրող 9-ամյա Գևորգը
Դաշնամուրի գործարանի հարևանությամբ քարուքանդ արահետով անցնելով` հայտնվում եմ ամայի տարածքում: Մոտենում է մի փոքրիկ տղա: Կաղալով, մի կերպ է քայլում: Հարցնում եմ՝ «Ոտքդ ցավո՞ւմ է»: Ամաչելով պատասխանում է՝ «Հա՛, բայց կանցնի: Մաման ասում ա՝ բոյովանում եմ, դրա համար ա ցավում: Հիմա շատ-շատ ա ցավում, մտածում եմ, երևի շուշուտ եմ մեծանում, շատ եմ բոյ քաշում, դրա համար էլ ցավում ա»:
Հարցնում եմ՝ «Ծնողներդ քեզ բժշկի մոտ տարե՞լ են, կարո՞ղ է ուրիշ խնդիր կա, որ էդպես կաղում ես»: Ասում է՝ «Չէ, չեն տարել: Երեկ ցավին չէի դիմանում, մաման յոդով կլետկա արեց, լրիվ մաշկս վառվեց, հիմա մրմռում ա»: Մեր հանդիպման պահին Գևորգը ծանր ուսապարկը քարշ տալով՝ դպրոցից տուն էր վերադառնում: Ասում եմ՝ «Պայուսակդ տուր, ես պահեմ, ծանր է, ոտքդ էլ ցավում է»: Այնքան հպարտ է, որ մերժում է առաջարկս: Ծանր հոգոց հանելով` ասում է՝ «Բոլորը խիստ են, իմ ուսուցիչներն էլ են խիստ, չեմ սիրում իրանց: Ձեր նման ջահել մի հատ ուսուցչուհի ունեմ, մենակ իրան եմ սիրում, բայց ինքն էլ ա խիստ: Խիստ մարդիկ հիմա շատ են»:
Զրուցելով քայլում ենք: «Հես ա մեր տունը»,- կանգ առնելով` ասում է Գևորգը: Շուրջս նայում եմ, որ տան նման մի շինություն գտնեմ, բայց փոխարենը` միայն աղբակույտեր ու երկաթե դուռ եմ տեսնում, որը շքամուտքերի մոտ տեղադրված աղբանոցի զույգ դռներից մեկն է: «Հա, հա, էս ա մեր տունը, ներս գնա` մերոնց տես»,- հեգնանքով ասում է Գևորգն ու ինձ ուղեկցում ներս: Գևորգի մայրը՝ Աննան, դռան արանքից կախված վարագույրը մի կողմ քաշելով` ներս է հրավիրում: Ներսն առավել սարսափելի է, քան դրսից երևացող ծանր տեսարանը: Նրանց տունը մի գորշ քառակուսի է, որը նախկինում աղբանոց է եղել: Պատերը խոնավությունից քրքրված ու բորբոսնած են, իսկ սենյակի մեջտեղով կոյուղու մի մեծ խողովակ է անցնում: Սենյակում մահճակալի կողքին դրված է կեղտոտ հագուստներով լի թասը: Սենյակում լցված են դատարկ տուփեր, դեն գցելու թղթեր, պլաստմասսայե դատարկ շշեր… Ներսում ոտքի տեղ ազատելու համար Աննան հատակի վրայից ինչ-որ բաներ է տեղաշարժում, որ կարողանամ առաջանալ:
Ինձ տեսնելուն պես Աննան, չգիտես` ինչո՞ւ, անմիջապես խիստ տոնով սկսում է իր կենսագրական տվյալները ներկայացնել՝ «Մաթևոսյան Աննա, 39 տարեկան, ապրում եմ առաջվա Առևտրի տեխնիկումի աղբանոցում: Որպես վթարային շենք` էս շենքը լուծարվել ա, ու, ով կացարան չուներ, անտուն, աղքատ, դրսերում, հողամասերում ապրող մարդիկ եկել են ստեղ, պատսպարվել են…»:
Մտածում է, թե կուսակցություններից մեկի ներկայացուցիչ եմ և եկել եմ ընտրակաշառք առաջարկելու: Հետո, երբ իմանում է, որ լրագրող եմ՝ փոքր-ինչ հուսահատվում է՝ «Մի կերպ, կոտորվելով ապրում ենք՝ հույս ունենալով, որ էս հազարավոր կուսակցություններից մեկը ձեռք կմեկնի: Գալիս սարեր-ձորեր են խոստանում, ասում են, որ կօգնեն մեզ: Բայց արդեն ոչ մեկի հանդեպ հույս ու հավատ չկա, բոլորն էլ նույն սանրի կտավն են: Էդքան որ խոստանում են, չե՞ն հասկանում, որ մեր նման ծայրաստիճան աղքատ ընտանիքների համար մի չոփն էլ նշանակություն ունի: Ո՞ւր են խաբում, հույսով անում ախր»,- հարցնում է նա, բայց արդեն` մեղմ տոնով ու «այ սիրելիս» դիմելաձևով: «Դե, ասում ես` խի՞ ես ջղայնանում, այ սիրելիս… Էս բակ շատ են գալիս: Եկել են Դաշնակցական կուսակցությունից, Հանրապետականից, «Բարգավաճ Հայաստանից», բայց ի՞նչ: Մոտիկանում եմ, ցույց եմ տալիս իմ վիճակը, նկարագրում եմ մեր պայմանները, ասում են՝ հա° կգանք, կօգնենք, ու էդ գալն ա, որ պետք ա գան: Երևակայի, որ էս պետությունից արդեն ոչ մի ակնկալիք չունենք, մինչև կոկորդներս կուշտ ենք էս անտարբերությունից: 3 տղա ունեմ, հես ա, մեծացան թե չէ` տանելու են բանակ, ա՛յ էդ ժամանակ նոր կզգանք, որ պետություն գոյություն ունի»,- ասում է նա՝ կտրուկ շարժումներով գրկելով լաց լինող Անիին: Ասում է, որ ճգնաժամային տարիներին մեծ պարտքեր են կուտակել, որի պատճառով էլ սկեսրայրը մեռնելուց առաջ վաճառել է բնակարանը: 12 տարի է, ինչ կիսաքանդ տեխնիկումի աղբանոցում են ապրում: «Պարտքերը փակեց` մեռավ, մենք էլ եկանք-մտանք էս զիբիլանոցը: Շենքի զիբիլանոցն ա էս»: Ձմռանը չեն կարողանում սենյակը տաքացնել, ոչինչ չեն վառում, իսկ 4 փոքրիկ երեխաներին կրկին սպառնում է սարսափելի ցուրտը. «Էս գազով ճաշ եմ եփում, էդ ընթացքում մի քիչ տաքանում ա, ուրիշ հնարավորություն չկա, ի՞նչ անենք: Էսքան տարի մի հատ շոր չենք առել: Ծանոթ-բարեկամ խղճում, շոր են տալիս, այ տենց ուրիշի հներով մեծանում են երեխեքս»:
Նրա ամուսինը՝ Ռոբերտը, խոսակցությանը չի արձագանքում, այնքան կաշկանդված է, որ գլուխը կախ գցած, մի սիգարետը հանգցնելով` մյուսն է սկսում: Ամուսնու շփոթմունքը մեղմելու համար Աննան միջամտում է՝ «Լավ բան չկա, սիրելիս»: Վարագույրը մի կողմ քաշելով՝ ներս է մտնում Գևորգը: Ուրեմն՝ գնալու ժամանակն է: Ինքնավստահ Գևորգն ինձ ճանապարհելիս շատ տխուր ու կոտրված է: Հարցնում եմ՝ «Ինչի՞ կարիք ունես՝ տետրեր, գրքեր կարողանո՞ւմ եք գնել, քեզ ի՞նչ է պետք»: Թախծոտ ժպիտով պատասխանում է՝ «Խելք»:
9 տարեկան տղայի անսպասելի պատասխանից ծիծաղում եմ, որ զարմանքս թաքցնեմ: Ասում է՝ «Հա՛, հա՛, ինձ խելք ա պետք, որ մեծանամ, տուն առնեմ, մարդավարի, խելացի կյանքս դասավորեմ: Դրա համար ուզում եմ լավ սովորեմ, գրագետ լինեմ: Գիտե՞ս, ես մեր տանը հաց չեմ ուտում, չեմ սիրում մեր ճաշերը: Մեկ-մեկ տատիկս կամ պապիկս ինձ թաքուն փող են տալիս, դպրոցում եմ մի բան առնում-ուտում: Մեր տանն ընդհանրապես բան չեմ ուտում»,- վստահեցնում է Գևորգն` այդպես էլ չասելով, թե իրեն, բացի խելքից, ի՞նչ է հարկավոր: «Էս կողմերը քիչ եկեք, ես որ ստեղ չլինեի` վտանգավոր կլիներ»,- ասում է նա ու սպասում` մինչև հեռանամ:
Նյութը պատրաստվել է Ամերիկայի ժողովրդի աջակցությամբ՝ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության (ԱՄՆ ՄԶԳ) միջոցով: Տեսանյութի և հրապարակման բովանդակությունը հեղինակներինն է և պարտադիր չէ, որ արտահայտի ԱՄՆ ՄԶԳ կամ ԱՄՆ կառավարության տեսակետները:
