Մարդիկ ապրում են անասնագոմում (տեսանյութ, ֆոտո)
Ավելի քան երեք տարի այս ընտանիքն ապրում է առանց տարրական կենսական պայմանների, առանց էլեկտրաէներգիայի` անասնագոմում: 10-ամյա փոքրիկ Մհերն ասում է, որ ամենաշատը սիրում է մորը, իսկ ամենաշատն ատում է թուրքերին: Մհերը շատ խելացի է, բայց սովորում է գիշերօթիկ դպրոցում: «Տուն» գալիս է միայն շաբաթ-կիրակի օրերին: Թուրքը Մհերի համար ոչ թե մարդ է, այլ` պատկերացում: Ասում է` դպրոցում սովորեցրել են, որ թուրքերը մեր թշնամիներն են, քանի որ հայերին մորթել-կոտորել են: Դպրոցում մեկ էլ սովորեցրել են, որ հայերը լավն են: Հայերին սիրող ու թուրքերին ատող Մհերն ինձ ուղեկցում էիր «տուն», որն անհասցե է: Հաղթանակ թաղամասի (Չորրորդ գյուղ) ձորի բերանի երկայնքով մղոններով գնում ենք, գնացքի ռելսերի մեջտեղով է անցնում ճանապարհը: Իմ ու Մհերի ետևից գալիս է մայրը` Ալմաստը, Ալմաստի ետևից` ավագորդին` Ավետիսը, Ավետիսի ետևից` կրտսերորդին` Արմանը, Արման ետևից` նրանց պապը` Երվանդը, Երվանդի ետևից` նրանց հորեղբայրը: Ու բոլորս գնացքի ռելսերի մեջտեղի քարքարոտ ու փոշոտ, ամայի տարածքով գնում ենք Մհերենց անհասցե «տուն»:
Մհերը շաբաթ-կիրակի օրերին ամեն անգամ նույն տարածությունն է հաղթահարում: Քայլում է ու քթի տակ մտմտում. «Շատ եմ ուզում բանակ գնալ: Պիտի մեր հայրենիքը պաշտպանեմ: Երբ որ թուրքերը հայերին կոտորել են, ես ծնված չեմ եղել, բայց ես հիմա կամ ու կպաշտպանեմ մեր հայերին: Յոթ հոգով իրար հետևից գնացքի ռելսերի արանքով քայլում- քայլում ենք, բայց խոսում է միայնՄհերը, ընդ որում` միայն ազգային թեմաներից: Ու Մհերի հայրենասիրական խրոխտ արտահայտություններից տպավորված`մտքումս արդեն պատկերացնում եմ այն տունը, որտեղ «անդարդ» ապրող տղայի միակ դարդը հայերին թուրքերից պաշտպանելն է: Ճանապարհին Մհերն իր կյանքի մասին շատ բան է պատմում, մասնավորապես նշում է, որ ինքը ոչ մի հոգս չունի, շուտով ծննդյան օրն են նշելու, որի առիթով մայրը տորթ է թխելու, իրեն նվերներ են տալու, ու ինքը, ինչպես միշտ, իրեն երջանիկ է զգալու: «Պապիկ, դու գնա շներին պահի, որ չվախենա,- մեծավարի պապին հրահանգում է Մհերն ու ինձ մխիթարելով` ասում է,- Ուր որ ա` հասնում ենք»: Քարուքանդ ու կիսափուլ պատնեշի արանքով անցնում ենք: Մեզ դիմավորում է մի գամփռ ալարկոտ շուն, հետո`էլի մի կատաղած շուն, իսկ մի քանի քայլ այն կողմ` շան ձագերի մի ողջ գերդաստան: «Էս էլ մեր տունը»,- ասում է Մհերն ու շվարած նայում է ուղիղ աչքերիս մեջ` հասկանալու համար` ինչո՞ւ եմ պապանձված կանգնել իրենց «տան» ու մեր ոտքով կտրած մի ամբողջ թաղամաս տարածության արանքում: «Էս տուն ա՞»,- կարկամելով հարցնում եմ` հույս ունենալով, որ կասեն` չէ, էս շների կացարանն ա, իսկ տունն էն կողմում ա:
«Հա, էս մեր տունն ա, ներս եկեք, մի վախեցեք»,- ասում է Մհերի մայրը` Ալմաստը, ում երեք երեխաները հավանաբար չգիտեն, որ Հայաստանում 21-րդ դարն է:
Մհերի տունն անասնագոմ չէ, նկուղ չէ, հավաբուն չէ, չգիտեմ ինչ է: Ինչ-որ բան է, որն անուն չունի: Ներսում սոսկալի մութ ու տոթ է, որտեղ առնետները պարբերաբար երեխաներին գրոհի են ենթարկում: «Ես ստեղ եմ քնում, Արմանը` կողքս, Ավետիսն էլ` մեր մեջտեղում»,- ասում է Մհերը` մատնացույց անելով կեղտակորույս անկողինը, որն անգամ որպես հատակի փալաս պիտանի չէ:
Ավետիսն ու Արմանը մտավոր հետամնացություն ունեն: Նույն հիվանդությամբ տառապում են նաև երեխաների հայրն ու հորեղբայրը: Հորեղբայրն ինձ խնդրում է օգնել հաշմանդամության թոշակ ստանալու հարցում, հակառակ դեպքում` սովամահ կլինեն: Ասում է. «Ինձ ասում են` պիտի գժանոցում պառկես, որ թոշակավորենք: Ախր, ես գիժ չեմ, հա, մտավոր հետամնաց եմ, բայց դա հոգեկան հիվանդություն հո չի՞»: Ալմաստն իրենց կենցաղի համար Աստծուն փառք է տալիս, որովհետև մի երկու տարի առաջ բաց երկնքի տակ են գիշերել: Անձրևաջրերն ու ձյան հալոցքն օրուգիշեր լցվել է դրսում ապրող ընտանիքի գլխին:
«Հիմա, փառք Աստծո, էս գոմի համար»,- ասում է երեք անչափահաս երեխաների մայրը, ում խոսքերից հետո շվարած նայում եմ շուրջս, որտեղ անասնական կյանքով ապրում ու մեծանում է Հայաստանի Հանրապետության ապագան` Արմանը, Մհերն ու Ավետիսը: Մի քանի մետրանոց անասնագոմում ապրում են վեց հոգով, որտեղ աշխատուժը երեխաների հայրն ու հորեղբայրն են, ովքեր բանվորություն անելով` օրական ստանում են 1000 դրամ: Ընտանեկան նպաստ համակարգում հաշվառված չեն` գրանցում չունենալու պատճառով, և պետությունից որևէ աջակցություն չեն ստանում: Երեխաների մայրն ասում է` տարիներով անլույս են ապրում` «Էս տարածքի էլեկտրիկի հետ խոսացինք, ասեց` հոսանքալար քաշելու համար հեչի պես մի 2000 դոլար պետք ա: Սկի հացի փող չունենք, էլ ուր մնաց` լույսի հարց լուծենք»: Դպրոցական երեխաները տանն ընդհանրապես գիրք չեն բացում, անհնար է, քանի որ անգամ ցերեկվա լույսի ժամանակ ներսում մութ է:
Մհերը առողջ, խելացի և լուսավոր մարդ է, բայց սովորում է հատուկ, գիշերօթիկ դպրոցում, որտեղ նաև մտավոր հետամնաց եղբայրն է սովորում: Ներսի անտանելի խոնավությունից անգամ շորերն են բորբոսնում, իսկ անասնագոմում ապրողների հատակը սովորական հող է: Քարերի օգնությամբ հատակից կտրված մահճակալի կողմից շան հաչոց է լսվում: Մհերը մոտենում, ծնկի է իջնում ու մահճակալի տակից դուրս է հանում շան մի քանի ձագերի: «Չեմ թողի էս ձագերին փողոցում շպրտեն: Իրանց ապրելու տեղ ա պետք»,- ասում է Մհերը, ով հաստատ ավելի վատ վիճակում է, քան փողոցում հայտնված շունը: Երեխաների պապիկը` Երվանդը, ասում է, որ նախկինում աղջիկն`ամուսնու ու երեխաների հետ, նույնիսկ նկուղում է ապրել, փողոցներում քնելով են լուսացրել: «Իմ ձեռքերով էս քարերը հավաքել, բերել, իրար վրա եմ շարել, վրան էլ ստից փայտե կռիշ եմ դրել, որ ծածկ լինի: Սա նկարագրելու բան չի, աղջիկ ջան»:
Մհերը սողալով մտնում է մոր թևի տակ, համբուրում է թևերը, այտը ու պինդ գրկելով` ասում է. «Մամա, քեզ շատ, անսահման եմ սիրում»: Ալմաստը չի կարողանում Մհերին պատասխանել ճիշտ նույն մեծ ու անսահման սիրով, այլ անտարբեր ու հոգնած, որդուն համբուրելով, կրկին հայացքը գամում է մի կետի: Բոլորն իրար նայում են, բայց չեն տեսնում իրար: Բոլորն անասնագոմից ամեն օր դուրս են գալիս, նայում են օր օրի գունավոր դարձող քաղաքին, բայց չեն տեսնում գույները: Մհերն ինձ ճանապարհում էր «անհասցե տնից»` դեպի ամեն տարի տնտեսական աճ արձանագրող քաղաք: Ճիշտ նույն ռելսերի մեջտեղով, որտեղ Մհերի ետևից անձայն քայլում է Ալմաստը, Ալմաստի ետևից` Ավետիսը, Ավետիսի ետևից` Արմանը, Արմանի ետևից` Երվանդը, Երվանդի ետևից` երեխաների հորեղբայրը, ով հաստատ մի օր կգնա «գժանոց»` հաշմանդամության կարգ ստանալու համար: Հակառակ դեպքում` սովամահ կլինի: Բոլորը լուռ քայլում են, կարծես ոչինչ չի եղել, ու Աստծուն փառք են տալիս` անասնագոմում ապրելու համար: Միայն Մհերն է մտքում ատում թուրքերին և ուսուցչուհու խոսքերն անգիր արած` նույնիսկ իր ծննդյան օրը չի մոռանում, որ թուրքերը վատն են: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի, անհասցե, անասնագոմի բնակիչ, էլեկտրական լույսի մասին հիշողություն չունեցող Մհերն անդադար կրկնում է, որ հայերը լավն են, իսկ թուրքերը` վատը: Ուսուցչուհին է այդպես սովորեցրել:
Նյութը պատրաստվել է Ամերիկայի ժողովրդի աջակցությամբ՝ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության (ԱՄՆ ՄԶԳ) միջոցով: Տեսանյութի և հրապարակման բովանդակությունը հեղինակներինն է և պարտադիր չէ, որ արտահայտի ԱՄՆ ՄԶԳ կամ ԱՄՆ կառավարության տեսակետները:
