Փաստացի, մեր երկրի ղեկավարությունը կրկին ցույց է տալիս, որ հույսը դրել է օդում կախված հրաշքների վրա։ Եվ, մինչ իշխանությունը թաքնվում է իր լավատեսության ետևում, ժողովուրդը շարունակում է զգալ իրական սոցիալական ծանրաբեռնվածությունը:
Անցած շաբաթվա վերջին կառավարությունը հաստատեց «Հայաստանի ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման 2024-2040թթ. ռազմավարությունը»։ Մի կողմ թողնենք այն, որ փաստաթղթից քաղաքականացվածության հոտ է գալիս՝ միտումնավոր վերջին տարիները բաց են թողել։ Դեռ նոր ընդունված, փաստաթուղթն արդեն հնացած է. 2024թ. ավարտվում է, մինչդեռ՝ շատ դեպքերում վերցրել են երկու-երեք տարի առաջվա տվյալները։
Տպավորություն է, որ Հայաստանում ոչ այնքան տնտեսություն է, որքան՝ տնտեսության իմիտացիա: Կամ, հայաստանյան տնտեսությունն իր գերակշռող մասով ավելի շուտ հենց տեսություն է, քան գործնական աշխատանք, որը համակարգային իմաստով ամրացնում է պետության կենսունակությունն ու դիմադրունակությունը, բայց ոչ թե սպառելով այլ տեղերում ստեղծված բարիքը, այլ՝ ստեղծելով բարիք:
Պատրաստվում են հաջորդ տարվա սկզբից Երևանի քաղաքային տրանսպորտը 2-3 անգամով թանկացնել, տրանսպորտի թանկացման դեմ ժամանակին կուրծք ծեծող Տիգրան Ավինյանն ասում է՝ դա մարդկանց բյուջեի վրա էական ազդեցություն չի ունենա. Մի մասի համար տրանսպորտի գինը նույնիսկ կիջնի, մյուս մասի համար էլ մի փոքր կավելանա։
Իշխանության գալուց հետո նորօրյա պաշտոնյաների կյանքն ու կենցաղը մի այլ կարգի է փոխվել։ Ոչ միայն հարստացել են, փողի ու թանկարժեք բնակարանների, բիզնեսների տեր են դարձել, այլև արդեն չեն բավարարվում «հասարակ պադավատներով» աշխատանքի գնալ։ Պիտի նորը լինի, թանկարժեք լինի, բարձր դասի լինի։ Հարկատուների հաշվին միլիոններ ու միլիարդներ են ծախսում՝ ծառայողական մեքենաներ գնելու համար։
Ցանկացած տնտեսական գործունեության համար հավասար մրցակցային միջավայր ստեղծելու գործում առանձնահատուկ դեր ունի Պետեկամուտների կոմիտեն։ ՊԵԿ-ի գործողություններից է կախված, թե որքանով մրցակցային միջավայրը հավասար կլինի հարկատուների համար. բոլորը կգործեն նույն հարկային դաշտո՞ւմ, թե՞ կլինեն արտոնյալներ։
Մինչև վերջերս իշխանություններն առիթ էին փնտրում հայտարարելու, թե Հայաստանի տնտեսությունը դարձել է աշխարհի ամենաարագ աճող տնտեսություններից մեկը։ Ասում էին՝ աճի ցուցանիշով հայտնվել ենք առաջատարների տասնյակում. 9-րդն էր, հետո դարձավ 4-րդը։ Այս տարի նույնիսկ ավելի բարձր տեղի հույսեր էին փայփայում։
«Լուրջ խնդիր ունենք։ Արդյունաբերությունում անկում ունենք, եթե մենք նայում ենք արդյունաբերությանը, ապա տեսնում ենք, որ այնտեղ հիմնականում վերաներդրված շահույթն է՝ հանցագործության և էներգետիկայի ոլորտում. նոր ներդրումներ չկան։ Հայաստան արանքներ են գալիս նաև Ռուսաստանից և վերաարտահանվում երրորդ երկրներ, իսկ մեր տնտեսությանը մնում է մուտքի և ելքի համար վճարված տուրքը, և հենց դրա հաշվին է, որ ունենք բարձր տնտեսական ցուցանիշներ»,- ասաց Վարդան Արամյանը։
«Ատե՛ք ռուսներին, ինչ ուզում եք՝ արեք, բայց ի՞նչ է նշանակում ռուսական շուկայում առևտուր չանելու պահանջը, չէ՞ որ ռուսական շուկան հայ տնտեսվարողի համար ուղղակի դրախտ է, այլընտրանք չունի, որովհետև հայկական արտադրանքը ոչ միայն չի բավարարում եվրոպական ստանդարտները, այլ նաև մեր տնտեսվարողն արտահանելու բան էլ չունի։ Այս խնդիրներին ավելանում է նաև լոգիստիկան. ճանապարհածախսն այնքան մեծ է, որ մինչև այդ ապրանքը Հայաստանից հասնի Եվրոպա, կդառնա ոչ մրցունակ։ Հետևապես, կրկնում եմ՝ եղե՛ք հակառուս, բայց ի՞նչն է խանգարում ձեզ ապրանք արտահանել ռուսական շուկա»,- ասաց Մնացականյանը։
Նրա դիտարկմամբ՝ 2025 թվականի բյուջեի նախագծում արհեստավարժությունն ու պոպուլիզմն առճակատման մեջ են. մի կողմից՝ բյուջեի ուղերձում կարդում ենք պոպուլիստական ցանկություններ, թե Կառավարությունը հավակնում է 7 տոկոսանոց տնտեսական աճի, կամ խթանում է ներդրումները, մյուս կողմից՝ տեսնում ենք ֆինանսների նախարարության ներկայացրած արտաքին և ներքին սպառնալիքները, որոնք խիստ բացասաբար են ազդելու տնտեսության վրա։
Նախկին իշխանությունների ժամանակ Վրաստանն էր էլեկտրաէներգիա գնում Հայաստանից։ Դրա դիմաց տարիներ առաջ նույնիսկ բավական պարտքեր էին կուտակվել, որոնք հետո ձևակերպվեցին՝ որպես պետական պարտք։ Արդյունքում՝ այսօր Վրաստանն այն միակ երկիրն է, որը պարտք ունի Հայաստանին՝ առաջացած մատակարարված էլեկտրաէներգիայի դիմաց։
Ամեն ինչ զավեշտի են վերածել, անգամ պաշտոնական վիճակագրությունն են դարձրել քմահաճույքի առարկա։ Ինչպես ուզում, փոխում են, վերանայում-վերաձևում են, ավելացնում-պակասեցնում են՝ հարկ էլ չեն համարում պարզաբանում տալ։ Պաշտոնական վիճակագրությունը հասցրել են աբսուրդի։ Հարյուրավոր միլիոն դոլարներ կարող են։
Անցած շաբաթվա վերջին Պետեկամուտների կոմիտեն ամփոփեց այս տարվա առաջին 9 ամիսների հարկային եկամուտների կատարողականը՝ փորձելով տպավորություն ստեղծել, թե հարկերի հավաքման առումով ամեն ինչ նորմալ է՝ մուտքերն ավելացել են։ Այնինչ՝ իրականում թերակատարումն ավելի է խորացել։ 9 ամսում շուրջ 150 մլրդ դրամի հարկային ճեղք է առաջացել բյուջեում։
168 TV-ի հյուրն է «Ռենշին» ընկերության օպերացիոն տնօրեն Լեւոն Կասպարովը:
Իշխանության համար ավարտվում է այն ոսկե շրջանը, երբ ոչինչ չանելով՝ Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցների հաշվին, «համաշխարհային մակարդակի» աճեր էին գրանցում ու վերագրում իրենց։ Կարծում էին, թե դրսի դրական շոկերը հավերժ են լինելու ու ոչինչ չանելով՝ հավերժ վայելելու են դրանց արդյունքները։ Ձեռքերը ծալած նստել էին, մատը մատին չէին խփում՝ փոխարենը՝ ստեղծված հնարավորությունները ծառայեցնեին տնտեսության հետագա զարգացումների համար հիմքեր ստեղծելուն։
«Հայաստանը «Հյուսիս-Հարավ»-ի Սիսիան-Քաջարան ճանապարհահատվածի կառուցման համար 236 մլն եվրոյի վարկ կներգրավի ՎԶԵԲ-ից», «Հայաստանը Վերակառուցման և զարգացման միջազգային բանկից կներգրավի շուրջ 92 մլն եվրոյի վարկ», «100 մլն դոլարի վարկ՝ Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամից. ԱԺ հանձնաժողովը հավանություն տվեց համաձայնագրին»․ սրանք նոր պարտքային բեռի մասին օրվա գլխագրերն են։
Բոլորն էլ ենթակա են հեռացման, որովհետև ամեն մեկն իր տեղում ձախողել է, և դա եղել է կառավարության ղեկավարի գլխավորությամբ, ով այդ բոլոր ձախողումների թիվ մեկ մեղավորն ու պատասխանատուն է։ Եվ եթե պետք է ինչ-որ մեկին հեռացնել՝ պետք է սկսել հենց նրանից։
Արդեն տևական ժամանակ Կենտրոնական բանկը պարբերաբար նվազեցնում է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը։ Պարզ ասած՝ իրականացնում է էժան փողի քաղաքականություն։ Իջեցնում է փողի գինը։
Անկումային է խմիչքների, հագուստի, կաշվե արտադրատեսակների, քիմիական նյութերի, էլեկտրասարքավորումների, մեքենասարքավորումների, համակարգիչների և բազմաթիվ այլ ապրանքների արտադրությունը։
Մինչ իշխանությունները փորձում են ցույց տալ, որ այս տարվա հարկային մուտքերի հետ կապված արտառոց ոչինչ չի կատարվում, բյուջեի եկամուտների հավաքագրման ճեղքը գնալով խորանում է։ Ամեն ինչ գնում է նրան, որ ինն ամիսների արդյունքներով՝ մուտքերի աննախադեպ թերակատարում կունենանք. թերակատարումը կհասնի ընդհուպ 150 մլրդ դրամի։
Հիմա համեմատեք այս թվերը ու տեսեք՝ նախկինո՞ւմ՝ Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի նախագահության տարիներին էին երկիրը թաղում պարտքերի տակ, թե՞ հիմա։ Փաշինյանի իշխանության 6 տարում պարտքի միայն տոկոսների վճարումը 2,8 անգամով ավելացել է՝ 140 մլրդ դրամից հասնելով 394 միլիարդի։
Ահա այսպիսի «նվեր» է պատրաստել կառավարությունը հաջորդ տարի Հայաստանի այն հարյուր-հազարավոր հպարտ քաղաքացիների համար, ովքեր հավատացել էին այս մարդկանց լավ ապրելու, պայծառ ապագայի վերաբերյալ խոստումներին ու բերել իշխանության։
Անկախ նրանից, թե կառավարությունը կգնա բյուջեի մասնակի կրճատման, թե դեֆիցիտի ավելացման ճանապարհով, երկու սցենարների դեպքում էլ հետևանքները ծանր են լինելու տնտեսության և, վերջին հաշվով, նաև բնակչության համար։
«ՀՀ համար տնտեսական զարգացման կտրվածքով եզակի ճանապարհ են մնում ԵԱՏՄ-ի նման միությունները, որովհետև տնտեսության վատ կառուցվածքի պայմաններում, չեմ կարծում, թե Հայաստանը տեսանելի հեռանկարում կարող է ստեղծել այնպիսի արտադրանք ու ծառայություններ, որոնցից կցանկանա օգտվել աշխարհը»,- շեշտեց Վարդան Բոստանջյանը։
Աշխատանք չկա, մարդը չի կարողանում աշխատանք գտնել՝ չպիտի օգտվի նպաստից։
«Օրվա վարվող քաղաքականությունը բացարձակապես ադեկվատ չէ ռազմաքաղաքական, տնտեսական, տեխնոլոգիական, էթնոմշակութային ռիսկերին ու մարտահրավերներին։ Եվ այլընտրանքների փնտրտուքների մասին կարող ենք խոսել, եթե բոլոր առումներով ձախողված ու տապալված այս իշխանությունը հեռանա,- նշեց մասնագետը՝ վստահեցնելով, որ գործող իշխանություններն ի վիճակի չեն անգամ 2-3 տարվա ռազմավարական ծրագրեր մշակել,- Իրադրային՝ այո՛, կառավարվում է, բյուջեն կարողանում է հավասարակշռել, որովհետև պարտք են տալիս»։
Պատկերացնելու համար ասենք, որ 2022թ. «կարմիր գծերից» մուտքերը կազմել էին 680 միլիոն, իսկ 2023թ.՝ 960 մլն դրամ։ Երկու տարում՝ 1 մլրդ 640 մլն դրամ. մի փոքր ավելի շատ, քան միայն այս տարվա ութ ամիսներին։ Մինչդեռ՝ ժամանակին, երբ կտրուկ բարձրացնում էին ավտոկայանատեղիների վճարները, կոկորդ էին պատռում, թե նպատակը փող հավաքելը չէ, նպատակը քաղաքը բեռնաթափելն է։
«Բյուջեի մեջ գրված է Հայաստանի տնտեսության ռեցեսիայի մասին, այսինքն՝ սկսվում է մեր տնտեսության աճի անկումը, ինչը, բնականաբար, Ազգային ժողովում այս բյուջեն քննարկող ՔՊ-ականները չեն բարձրաձայնի»,- ասաց Սարգսյանը։
Տարիներ են պետք ներդրումային բարենպաստ մթնոլորտ ստեղծելու համար։ Այնինչ՝ վերջին տարիներին ներդրումային մթնոլորտը Հայաստանում մշտապես հարվածների տակ է եղել։ Դրա վառ օրինակներից մեկն էլ վերջերս բիզնեսին երկարաժամկետ կալանքի տակ պահելու ՊԵԿ նախաձեռնությունն էր։
Օրերս կառավարությունում տեղի է ունեցել խորհրդակցություն, որի ժամանակ քննարկվել է 2025թ. պետական բյուջեի նախագիծը։ Ֆինանսների նախարարը ներկայացրել է տնտեսական և հարկաբյուջետային ընթացիկ զարգացումները, բյուջեի մակրոտնտեսական շրջանակը, որոնց հիման վրա մշակվել է հաջորդ տարվա բյուջեի նախագիծը:
