Ինչպես երիտթուրքերը, Ալիևը նույնպես ատելություն է տածում հայերի նկատմամբ․ Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտի գործադիր տնօրեն
Միջազգային հայտնի Newsweek պարբերականը Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցի համատեքստում ծավալուն հոդվածով անդրադարձել է նաև Ադրբեջանի հայատյաց քաղաքականությանը։ Հոդվածի հեղինակը դոկտոր Էլիզա ֆոն Ջոեդեն-Ֆորջեյն է՝ Ֆիլադելֆիայում տեղակայված Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտի գործադիր տնօրենը։
Էլիզա ֆոն Ջոեդեն-Ֆորջեյն իր հոդվածում մասնավորապես նշել է, որ անցյալ տարվա սեպտեմբերին Ամարասի վանքը՝ քրիստոնեության հնագույն կրոնական համալիրներից մեկը և Հայ առաքելական եկեղեցու սրբավայրը գրավվեց Ադրբեջանի կողմից, որի բանակը ներխուժեց Արցախի ինքնակառավարվող հայկական անկլավ, որը լայնորեն հայտնի է որպես Լեռնային Ղարաբաղ: Հարձակումը խախտեց 2020 թվականի համաձայնագիրը Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև, որը վերջ դրեց պատերազմին և ստիպեց խուճապի մատված 120,000 հայերին փախչել անկլավից:
«Գաղթը, որը վերջ դրեց հայերի գրեթե 4000-ամյա շարունակական ներկայությանը և աշխարհի ամենահին քրիստոնեական համայնքներից մեկին զրկեց իր բնօրրանից, վերջին ժամանակների ցեղասպանություններից էր (էթնիկ զտումներից): Ողբերգություն է, որ Օսմանյան թուրքերի կողմից Հայոց ցեղասպանության մեկնարկից 109 տարի անց, մի իրադարձություն, որը նշվում է ամբողջ աշխարհում ապրիլի 24-ին, հայերը դեռ ենթարկվում են հարձակման: Մենք Ֆիլադելֆիայում տեղակայված Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտում, որի առաքելությունն է կանխել նման չարիքի կրկնությունը, սարսափով դիտել ենք, թե ինչպես են ադրբեջանցի զինվորները կանոնավոր վայրագություններ անում հայ զինվորների և նրանց ճիրաններում ընկած քաղաքացիական անձանց նկատմամբ, այդ թվում՝ գլխատումներ, անդամահատումներ, նվաստացումներ և սեռական բռնություններ, որոնք հաճախ տեսագրվում և տարածվում են սոցիալական ցանցերում»,- գրել է Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտի գործադիր տնօրենը։
Ոճրագործությունները փաստող թղթապանակը, որը կազմվել է Կալիֆորնիայում գործող Ճշմարտության և արդարության կենտրոնի կողմից, անցյալ շաբաթ ներկայացվել է Միջազգային քրեական դատարան:
«Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի այս օրը ես կցանկանայի ընդգծել, որ ցեղասպանական վարչակարգերն իրենց չարիքն իրականացնում են բազմաթիվ ձևերով, և դրանցից մեկը ժողովրդի մշակույթը ոչնչացնելու ջանքերն են: Արցախահայության մարդկային դժբախտությունն Ադրբեջանի հանցագործությունների ամենասրտաճմլիկ կողմն է։ Ադրբեջանը փորձում է նաև ջնջել և վերաշարադրել հայ քրիստոնեական պատմությունը: Եվ չնայած մշակութային ջնջումը և ցեղասպանությունը տարբեր հասկացություններ են, մշակութային ջնջումը կարող է լինել ցեղասպանության բաղադրիչ կամ նախադրյալ որոշակի համատեքստերում»,- նշել է դոկտոր Ջոեդեն-Ֆորջեյը:
Իբրև ապացույց, նա վկայակոչել է Ամարասի վանքի օրինակը՝ սրբավայրն անվանելով հզոր խորհրդանիշ: Ջոեդեն-Ֆորջեյը հիշեցրել է, որ 4-րդ դարի սկզբին Հայաստանի ավետարանիչ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի կողմից հիմնադրված Ամարասի վանքը նրա թոռան՝ Սուրբ Գրիգորիսի թաղման վայրն է։ 5-րդ դարում հայոց այբուբենը հորինած սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցն այնտեղ հիմնեց իր առաջին դպրոցը։
Այն Հարավային Կովկասի քրիստոնեական մշակութային ժառանգության գոհարն է, և այդ ամբողջ պատմությանն այժմ ցանկանում են ջնջել: Դա պայմանավորված է նրանով, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի լավ փաստագրված հայատյացությունը, ով վերջերս վերընտրվել է հինգերորդ ժամկետով, շատ ավելին է, քան ատելության խոսքը: Այն խթանել է տարածաշրջանում քրիստոնեական ժառանգության համակարգված ոչնչացումը, ավերածություն, որը նախորդել է Ալիևի ռեժիմին, բայց հասել է իր գագաթնակետին նրա օրոք և որի ճիրաններում է հայտնվել հայկական քրիստոնեական ժառանգությունը: Ադրբեջանական Նախիջևանի էքսկլավում, որը ժամանակին զգալի հայ բնակչություն ուներ, բայց այժմ չունի, Ադրբեջանը ոչնչացրել է հայկական մշակութային ժառանգության մոտ 98 տոկոսը, ներառյալ եկեղեցիները, գերեզմանատները և վանքերը:Ադրբեջանն ընդհանրապես ժխտում է տարածքի եկեղեցիների, գերեզմանոցների և վանքերի հայկական ինքնությունը՝ դրանք վերագրելով «Կովկասյան ալբանացիներ» կոչվող պատմական խմբին, որի հետ ադրբեջանցիները կապում են իրենց պատմական արմատները»,- նշել է հոդվածագիրը
Դոկտոր Ջոեդեն-Ֆորջեյը հավելել է, որ ի թիվս այլ գործողությունների՝ 2022 թվականին Ադրբեջանը սրբապղծեց Շուշի քաղաքի Կանաչ ժամ եկեղեցին և այն վերածեց ռեստորանի, ավերեց Սուսանլըգ գյուղի 18-19-րդ դարերի Սուրբ Սարգիս հայկական եկեղեցին և 9-րդ դարով թվագրվող գերեզմանատները:
«Ադրբեջանի ագրեսիաները խախտում են ոչ միայն միջազգային իրավունքը, այլև համաշխարհային արժեքային համակարգը, որը պաշտպանում է կրոնական ազատությունը: Ադրբեջանական ուժերը տեսանկարահանել են, թե ինչպես են կրակում 13-րդ դարի Չարեքթար վանքում, իսկ անցած աշնանը անկլավը գրավելուց հետո զինվորականները ապամոնտաժեցին վանքը: Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հայացքը հայերի վերաբերյալ շատ նման է երիտթուրքերի պանթուրքիստական գաղափարախոսությանը, ովքեր ոչնչացրին հայկական ներկայությունը Օսմանյան կայսրությունում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ ավելի քան մեկ միլիոն հայեր սպանվեցին այն հողերում, որտեղ նրանք ապրել էին հազարամյակներ շարունակ: Ինչպես երիտթուրքերը, Ալիևը նույնպես ատելություն է տածում հայերի նկատմամբ՝ որպես էթնոկրոնական խումբ՝ հին ժողովուրդ, որը սերտորեն կապված է իր քրիստոնեական ինքնության հետ»,- պարզաբանել է Ֆիլադելֆիայում տեղակայված Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտի գործադիր տնօրենը:
Նրա պնդմամբ՝ բոլոր ապացույցները վկայում են այն մասին, որ Ալիևի և նրան աջակցող Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի պանթյուրքիստական նկրտումները դեռ չեն ավարտվել։ Ալիևն այժմ սպառնում է ներխուժել Հայաստան, որը նա անվանում է «Արևմտյան Ադրբեջան»:
«Ադրբեջանը պատասխանատու է կրոնական ազատությունների կոպիտ և սիստեմատիկ ոտնահարումների, ներառյալ էթնիկ զտումների և ցեղասպանության համար, որոնք իրականացվել են հայերի դեմ: Նրա հարձակումը հարձակում է դեմոկրատական արժեքների վրա, վիրավորանք ճշմարտության հայեցակարգին և գործելակերպ, որին Միացյալ Նահանգները պետք է վճռականորեն հակադարձի: Ադրբեջանի իրական դեմքը չճանաչելը կմեկնաբանվի որպես այս ճանապարհով շարունակելու անպատժելիություն։ Մնում է միայն այցելել արևելյան Թուրքիա և տեսնել, թե ինչ արդյունք է ունենում անգործությունը, քանի որ հայերի պատմական հայրենիքը, որտեղ նախկին եկեղեցիները ավերվել են, ավերակ են կամ օգտագործվում որպես պահեստ»,- եզրափակել է Էլիզա ֆոն Ջոեդեն-Ֆորջեյը:
