Ամերիկա-թուրքական դիվանագիտություն. Վաշինգտոնում կայացած հանդիպմանը կործանիչներն ու ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումն են քննարկել
Թուրքիան ԱՄՆ-ին կոչ է արել արագացնել F-16 ինքնաթիռների վաճառքը։ ԱՄՆ որոշ պաշտոնյաներ հուսով են, որ այդ վաճառքը կարող է համոզել Անկարային վերացնել ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման դեմ իր առարկությունը, սակայն հիմնական սենատորը կտրականապես դեմ է դրան:
Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մեւլութ Չավուշօղլուն ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի հետ հանդիպման ժամանակ ասել է, որ մտադիր է քննարկել իր երկրի խնդրանքը հիմնական F-16 կործանիչների արդիականացված տարբերակների վերաբերյալ։
«Ինչպես ավելի վաղ ասել ենք, դա կարեւոր է ոչ միայն Թուրքիայի, այլ նաեւ ՆԱՏՕ-ի, ինչպես նաեւ ԱՄՆ-ի համար,- ասել է Չավուշօղլուն,- Ուստի մենք սպասում ենք հաստատմանը մեր համատեղ ռազմավարական շահերին համապատասխան»։
ԱՄՆ-ն ավարտում է Թուրքիայի համար 20 միլիարդ դոլար արժողությամբ փաթեթի պատրաստումը, որը կներառի մոտ 40 նոր F-16 կործանիչներ:
Միացյալ Նահանգները ուղիներ է որոնում, որպեսզի Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին համոզի հանել իր առարկությունները ՆԱՏՕ-ում Շվեդիայի եւ Ֆինլանդիայի անդամակցության վերաբերյալ։ Նախագահ Ջո Բայդենը աջակցություն է հայտնել Թուրքիային F-16 ինքնաթիռների վաճառքին։
Բլինքենն իր թուրք գործընկերոջ հետ հանդիպման ժամանակ Թուրքիան անվանել է մերձավոր դաշնակից եւ բարձր է գնահատել նրա դերը Ուկրաինայի եւ Ռուսաստանի հետ բանակցություններում՝ հացահատիկի մատակարարումներ աշխարհի հիմնական ամբարից թույլ տալու համար։
Սակայն սենատոր Բոբ Մենենդեսը, որը նախագահում է Սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովը, խոստացել է արգելափակել ցանկացած վաճառք:
Իր ելույթում Մենենդեսն ասել է, որ Հունաստանի վրա հրթիռային հարձակման մասին Էրդողանի սպառնալիքները «միանգամայն անընդունելի են» եւ դատապարտել է քաղաքական կյանքին Ստամբուլի հանրաճանաչ քաղաքապետի մասնակցության արգելքը, որը նախկինում համարվում էր Էրդողանի գլխավոր մրցակիցը մայիսի ընտրություններում:
«Միգուցե նա դա դիտմամբ է անում։ Կամ գուցե նա դա անում է, քանի որ գլխակեր է»,- ասել է Մենենդեսը Էրդողանի մասին: «Սակայն մի բան պարզ է՝ Միացյալ Նահանգները պետք է լրջորեն վերաբերվի Թուրքիայի նախագահի գործողություններին»,- ասել է նա՝ խոստանալով հետաձգել F-16-ները այնքան ժամանակ, մինչեւ Էրդողանը «վերջացնի իր ագրեսիայի արշավը ողջ տարածաշրջանում»։
Պատասխանելով Մենենդեսի դիրքորոշման մասին հարցին՝ Պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Նեդ Փրայսն ընդունել է օրենսդիրների դիմադրությունը:
Սակայն Փրայսը նշել է, որ Կոնգրեսը նաեւ միասնական է եղել ՆԱՏՕ-ի հետ կապված առաջընթաց ճանապարհ տեսնելու իր ցանկության մեջ: «ԱՄՆ Կոնգրեսը վճռականորեն աջակցում է Ֆինլանդիային եւ Շվեդիային, որպեսզի նրանք ՆԱՏՕ-ի նոր անդամներ դառնան»,- ասել է Փրայսը։
Այնուամենայնիվ, Փրայսը խոստովանել է անհանգստությունը՝ սիրիացի քրդերի դեմ Թուրքիայի հնարավոր հարձակման, Սիրիայի նախագահ Բաշար ալ-Ասադի հետ հաշտեցման եւ մարդու իրավունքների հետ կապված մտահոգությունների վերաբերյալ: «Մենք խորապես մտահոգված ենք Թուրքիայում քաղաքացիական հասարակության, ԶԼՄ-ների, քաղաքական եւ բիզնես առաջնորդների նկատմամբ շարունակվող հետապնդումներով», – ասել է Փրայսը:
Այնուամենայնիվ, չնայած այս բոլոր «մտահոգություններին», Բլինքենը Չավուշօղլուի հետ հանդիպման ժամանակ ասել է, որ «մենք մերձավոր դաշնակիցներ եւ գործընկերներ ենք»։ «Սա չի նշանակում, որ մենք տարաձայնություններ չունենք, բայց հենց այն պատճառով, որ դաշնակիցներ եւ գործընկերներ ենք, մենք դրանք հաղթահարում ենք»։
Հանդիպման արդյունքները
Հանդիպումից հետո Բլինքենը եւ Չավուշօղլուն հաստատել են իրենց հավատարմությունը կոնկրետ եւ արդյունքներին միտված դրական երկկողմ օրակարգին, հայտնել է Պետդեպարտամենտը։ Նրանք քննարկել են ամերիկա-թուրքական պաշտպանական գործընկերության ամրապնդումը, այդ թվում՝ թուրքական F-16 նավատորմի արդիականացումը։
Կողմերն ընդգծել են «իրենց անվերապահ աջակցությունը Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը Ռուսաստանի անընդունելի պատերազմի դեմ եւ հաստատել են իրենց աջակցությունը պատերազմի դադարեցման համար լուծում գտնելուն»:
Երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարությունների ղեկավարները որոշել են ամրապնդել համակարգումը եւ համագործակցությունը Հարավային Կովկասում խաղաղության հաստատման համար։
Քննարկվել են նաեւ ՆԱՏՕ-ի համակարգման եւ համերաշխության ամրապնդման ուղիները ներկայիս սպառնալիքների եւ մարտահրավերների պայմաններում: Կողմերը հաստատել են իրենց երկարամյա հավատարմությունը հավաքական պաշտպանությանը՝ որպես դաշնակիցներ, ինչպես նաեւ ՆԱՏՕ-ի բաց դռների քաղաքականությանը։ Նրանք քննարկել են Ֆինլանդիայի, Շվեդիայի եւ Թուրքիայի կողմից ստորագրված եռակողմ հուշագրի իրագործումը` ՆԱՏՕ-ի դաշինքին միանալու Ֆինլանդիայի եւ Շվեդիայի հայտը առաջ մղելու նպատակով:
Բացի այդ, Բլինքենն ու Չավուշօղլուն քննարկել են Արեւելյան Միջերկրական ծովում եւ Սիրիայում տիրող իրավիճակը։
Երկու կողմերն էլ հավանություն են տվել Կլիմայի եւ էներգետիկայի երկխոսությանը` էներգետիկ անվտանգությունը բարելավելու եւ դեպի ավելի մաքուր էներգիայի ապագա շարժվելու համար: Նրանք որոշել են շարունակել իրենց փոխգործակցությունը Ռազմավարական մեխանիզմի հովանու ներքո՝ առաջընթացը վերանայելու եւ իրենց դրական երկկողմ օրակարգում պահպանելու համար: Երկու կողմերն էլ ողջունում են Ռազմավարական մեխանիզմի շրջանակներում երկկողմ հանդիպումների քանակի ավելացումը, այդ թվում՝ ամենաբարձր մակարդակով։
Անվստահելի գործընկեր
Հանդիպումից առաջ Ամերիկյան հունական ինստիտուտի (AHI) նախագահ Նիք Լարիգաքիսը նամակ է գրել Բլինքենին՝ կոչ անելով Թուրքիային հրաժարվել Թուրքիայի կողմից F-16 կործանիչների վաճառքից: Նամակում բերվում են Էրդողանի վտանգավոր հռետորաբանության բազմաթիվ օրինակներ, այդ թվում՝ հունական կղզիներ ներխուժելու նրա կոչերը:
«Թուրքիան ակտիվորեն աշխատում է Միացյալ Նահանգների շահերի եւ արժեքների դեմ,- գրել է Լարիգաքիսը,- Նախագահ Էրդողանի նման ստահակ բռնապետին հանգստացնելը չի բարելավի վարքագիծը»:
Reuters լրատվական գործակալությանը տված հայտարարության մեջ դեմոկրատ սենատոր Քրիս Վան Հոլենն ասել է, որ «Էրդողանի կրկնվող հարձակումները սիրիացի քուրդ մեր դաշնակիցների վրա եւ շարունակական սիրախաղը Ռուսաստանի հետ, ներառյալ ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի եւ Ֆինլանդիայի անդամակցության հետաձգումը, մնում են անհանգստության հիմնական պատճառներ»: «Ինչպես ասացի, որպեսզի Թուրքիան F-16 ստանա, մեզ պետք են երաշխիքներ, որ այդ խնդիրները կլուծվեն»,- հավելել է նա։
«F-16-ների վաճառքն այժմ եւս մեկ միջոց է դառնում, որի օգնությամբ Անկարան պահանջում է լրացուցիչ սպառազինություններ եւ փորձում է այս վաճառքը փոխանակել ՆԱՏՕ-ին Ֆինլանդիայի եւ Շվեդիայի միանալու առարկություններից հրաժարվելու հետ: ՆԱՏՕ-ի հիմնադիրները, հավանաբար, երբեք չեն կանխատեսել մի իրավիճակ, երբ դաշինքի անդամը կդառնա դիկտատուրա, իսկ հետո կխանգարի ժողովրդավարությունների միանալուն, կամ երբ ՆԱՏՕ-ի անդամը բացահայտորեն դեմ կարտահայտվի այնպիսի բաների, ինչպիսին է խոսքի ազատությունը կամ ժողովրդավարական արժեքներին եւ կձգտի անդամակցությունը փոխանակել զենքի հետ: Սա ԱՄՆ-ին անելանելի վիճակի մեջ է դնում»,- գրում է Jpost-ը։
«ԱՄՆ-ի համար դժվարությունն այն է, որ թեեւ Կոնգրեսի որոշ անդամներ հոգնել են Անկարայի սպառնալիքներից, շատ պետական պաշտոնյաներ նրան համարում են անխուսափելի չարիք, անհնազանդ դաշնակից, որն անհրաժեշտ է աշխարհում իշխանափոխության պատճառով:
Այս քաղաքական վերլուծության մեջ Թուրքիան դիտարկվում է որպես կարեւոր երկիր՝ իր մեծ տնտեսության եւ իր «աշխարհաքաղաքական» դիրքի համար, քանի որ այն ֆիզիկապես գտնվում է Եվրոպայի, Իրանի եւ Ռուսաստանի միջեւ: Եթե Թուրքիան լիներ այնտեղ, որտեղ Բրազիլիան է, դա խնդիր չէր լինի, նա կարող էր շարունակել լինել հակաժողովրդավարական եւ սպառնալ Արեւմուտքին, բայց «ռազմավարական առումով» չէր լինի Իրանի եւ Ռուսաստանի կողքին»։
