Ժակ Դյուպեն
Տուշի հրաբուխը
Պիեռ Ալեշինսկի
(Հատվածաբար)
Հեռու-հեռու, բարձունքում, հին, վաղուց մարած և կանաչով ծածկված հրաբուխների մոտ, հանում և սղոցելով կոկիկ սալքարերի են բաժանում մեռյալ, մոխրից գորշացած հրահեղուկ զանգվածը, որը նույնիսկ կորցրել է հիշողությունն իր հրե ծնունդի մասին, նրան ժայթքած մոխրի մասին: Մնացել է աղոտ, հարթ շինանյութը` սանձված մագմայի կտորները, որ արդեն չեն էլ երազում նախկին մոլեգնության մասին:
Եվ, այդուհանդերձ, ստորոտներում, հենց ծովի մոտ, ծաղկաթմբերի և օծանելիքի ֆաբրիկաների երկրում, դրանք դարձյալ վերակենդանանում են: Այնտեղ հրազանգվածին սպասում է խեցեգործը: Հյուսիսային ափերի աստված հրաբուխը ծավալում է գրկախառնումներն ու բացում վառարանը` նոր ձեռակերտ հրաբուխը, ուր թթվուտն ու էմալը մեռյալին կյանքի են կոչում:
Սակայն այդ երկու հրաբորբոք խառնարանների միջև կեցած է արվեստագետը, և սպասելու ժամանակ չունի: Արվեստագետը, որ ընտել է տուշամանին և վրձնին, նա աշխատում է հրազանգվածի թիթեղիկով կամ թղթի կտորով: Միևնույն հիացմունքով, միևնույն հոգատարությամբ, միևնույն խանդավառությամբ, միևնույն կարգաբերված երևակայությամբ: Անխոտոր պատրաստակամությունը, որ փութում է ավարտել, չթողնելով, որ տեղի ունեցողը կենա և պաղի ճամփին…
Ոչ մի անդունդ, ոչ մի նվազագույն իսկ տարբերություն թղթի էջի և թիթեղի միջև: Կամքն առ հաստատում մեկ ասպանդակում, մեկ սանձում է շտրիխը, դարձնելով այն ավելի ազդեցիկ, կտրուկ, անհագ:
Գծանկարը փութում է, և եթե ուզում ես հասնել նրա ետքից, չընկրկել, չկտրվել, հարկ է նկարել վազող գծի արագությամբ…
Սակայն վերադառնամ առ անկենդան հրահեղուկից առաջացած սալքարը։ Խոզանակի հուժկու վրձնահարվածը և ճերմակ կավը դրան վերադարձնում են թարմությունը, փայլը, շողարձակությունը: Նյութը շռայլ է, երփնախաղացկուն, մեկեն պաղ և զգայուն, արարված հենց այն բանի համար, որպեսզի խթանի ձեռքը, սրի գիծը, ահագնացնի շնչառությունը…
Սկսվում է սրսկոցով դատարկությունից դեպի դատարկություն, բիբի խորքի սև կետերից, ձյան հալոցքներից… Կտավի ճերմակի վրայի կեղտաբծերից, առ երկինք համազարկից: Այդ կոշտ նախերգանքը` ասես կոչ առ վրձնի անվեհեր թռիչքը, որ նետվում է հրաբխի վրա, հանց թղթի, դեպի այդ նետում-արտանետումը հարստացված մակերևույթի վրա, լինի այն պինդ թե հարթ, շողարձակ թե սառուցյալ, վառարանի միջից դուրս գալուց հետո, կամ քնքուշ և ծակոտկեն, հանց մաշկը, խոտերով և խոնավությամբ մեղմացած…
Իսկ հետո ծայրեծայր կայծակով բեկուն` գրերը, բազմադեմ և ազատագրված գիրը, որը ոչ թե պետք է ընթերցել և առավել ևս գուշակել, այլ պարզապես հարկ է հասնել նրա քմայքոտ վազքի ետքից: Դրա հետ մեկտեղ` փութալ, սուրալ, ընկնել ու ելնել:
Նորիցնոր տակից դուրս սպրդող գիծը, որ խաղում է ինքն իր հետ… Թող ցատկ առ ցատկ դատարկության մեջ առկախ թռիչքը, որ նեցուկ է սպասում, սինկոպայից հետո սրտի դարձդարձիկ բաբախյունը, անցումը տողից տող, ընդհատումն ու ռիթմի վերադարձը ծայրահեղությունների ակնթարթային մոտեցմամբ, զարկերակի գաղտնաթաքուր քերծատրոփյունը…
Գիր, որ ամեն պահ ծնվում է աչքիդ առաջ, առանց հապաղումների և հապավումների, ընդհատված և վերածնված, ճնշված և խթանող, միաժամանակ նվազում և առատություն…
Արվեստագետի աշխատանքը` բացահայտումն է, ներթափանցումը, քայլ առ քայլ խորացումը, որ կոտորակում է հենց քո պատմությունը, լիովին պարզ, բայց սկզբում ծայրաստիճան բարդ, չէ՞ որ բացահայտումը պահանջում է իր հակադրությունը, կարծես ճնշված ուժի պտուղը, որ պատրաստ է դուրս մղվելու, ճայթռուկով ախ քաշելու, և իրեն ենթարկելու այդ պայթյունը…
Վերադարձ, դարձյալ վերադարձ, ֆորմայի արձագանքներն ու ձայնածումներըգ
Վերադառնալ, որպեսզի արտահայտվես մեկեն և մինչև վերջ, հենվելով հանգած հրաբխի վրա:
Բարձունքում` հին, մարած (մանկությունից ինձ ծանոթ) Վիբարեի և Օվերնիի հրաբուխներն են, ուղեղային ոսկորները, որտեղից դուրս են բերում այդ հրահեղուկը… Ներքևում` վառարանի նոր հրաբուխն է Տուրլակում… Եվ արվեստագետի տուշաման-հրաբուխն է, որ վերածնված հրահեղուկի վրա է նետում անդրծովյան լազուրը` ուլտրամարինը… Ուլտրամարինը, որ պսակված է կուտակումների, ձվի կեղևի, կավի ճերմակությանը` որ հիմք է հանդիսանում նոր թռիչքի համար…
Ռուսերենից թարգմանեց
ՎԱՐԴԱՆ ՖԵՐԵՇԵԹՅԱՆԸ
