Հայաստանը վատնեց թե՛ ժամանակ, թե՛ ռեսուրս, թե՛ անվտանգություն
«Ես կարծում եմ, որ ժամանակը տևել է, բայց ժամանակը չի վատնվել. սա բացառիկ դեպքերից է»,- ԱԺ-կառավարություն հարցուպատասխանի ժամանակ հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը՝ անդրադառնալով Ամուլսարի ոսկու հանքի վերաբերյալ կառավարության որոշման մասին հարցին:
Իսկ կառավարությունը որոշել է բյուջետային երաշխիք տրամադրել Հայաստանի մի շարք առևտրային բանկերի՝ «Լիդիան Արմենիան» ընկերությանը 150 միլիոն դոլարի վարկ տրամադրելու համար, որպեսզի սկսի Ամուլսարի հանքի շահագործումը:
Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունից առաջ էկոնոմիկայի նախարարն էր հայտարարել, թե՝ ի հեճուկս չարախոսների, Հայաստանն իրականացնում է տնտեսության «հերթական խոշոր» ծրագիրը:
Այն, որ Ամուլսարի ծրագիրը, ի վերջո, կարող է աշխատել, տնտեսական իսկապես կարևոր ու ողջունելի որոշում է: Բայց այդ ծրագիրը համարել «հերթական խոշորը», մեղմ ասած, հեռու է իրականությունից: Ավելին, վերջին տարիների համեմատ, այն, թերևս, «բացառիկ խոշոր» է, իսկ «հերթական» են ոչ թե հաջողված, այլ անհաջողության մատնված խոշոր ծրագրերը:
Օրինակ, Հայաստանում անհաջողության մատնվեց «Էյր Արաբիա» հեղինակավոր արաբական ավիաընկերության հետ ազգային ավիափոխադրող ստեղծելու ներդրումային ծրագիրը, իսկ արաբական ընկերությունն այսօր փոխհատուցման վերաբերյալ պահանջներ ունի Հայաստանի կառավարությունից, որը ծրագրի մասնակից էր:
Ըստ էության անհաջողության է մատնված մեկ այլ խոշոր ներդրողի՝ Էմիրությունների «Մասդար» ընկերության հետ Հայաստանում արևային էլեկտրակայան կառուցելու խոշոր ծրագիրը, որը պետք է ավարտվեր 2025 թվականին, սակայն պարզ չէ անգամ՝ մեկնարկե՞լ է, թե՞ ոչ:
Ի դեպ, Ադրբեջանն այդ ներդրողի հետ պայմանավորվածություններ է ձեռք բերել Հայաստանից ավելի ուշ, բայց դրանք կյանքի է կոչել Հայաստանից ավելի շուտ: Սա կարևոր հիշեցում է այն առումով, որ խաղաղությունը հիմնվում է ուժերի բալանսի վրա, իսկ ուժերի բալանսի անկյունաքարային հիմքը տնտեսություններն են, այդ տնտեսություններում օտարերկրյա ներդրումների ծավալը: Որովհետև պետության անվտանգության համակարգը ձևավորվում է նաև օտարերկրյա ներդրողների հետ գործընկերային արդյունավետ հարաբերություններ հաստատելով, որոնք թույլ են տալիս ձևավորել շահերի ավելի լայն համակարգ: Իսկ որքան լայն է շահերի համակարգը, այնքան բազմազան է դրանց պաշտպանության գործիքակազմը:
Ավելին, այսօր աշխարհում ծավալվող շատ հայտնի և մեծ ուշադրություն գրավող զարգացումներն ակնառու ցույց են տալիս, թե աշխարհաքաղաքական ինչպիսի նշանակություն ունի հանածոների գործոնը, հանքարդյունաբերական սեկտորը: Իսկ այդ ֆոնին, Հայաստանում, օրինակ, կարող է օրեր շարունակ կազմալուծվել թե՛ այդ ոլորտում, թե՛ տնտեսության կառուցվածքում ըստ էության խոշորագույն ընկերության՝ ԶՊՄԿ աշխատանքը, պետությանն ու տնտեսությանը պատճառելով հսկայական վնասներ:
Որքան էլ Նիկոլ Փաշինյանը համարում է, որ Ամուլսարի ներդրումային ծրագիրը «բացառիկ դեպք է, որ ժամանակը չի վատնվել», պատկերն իրականում եղել է հակառակը:
2018 թվականին ծրագրի արգելափակման հետևանքով Հայաստանը կորցրել է թե՛ ժամանակ, թե՛ եկամուտներ, թե՛ տնտեսական գործընկերներ, թե՛ ներդրումային և գործընկերային հեղինակություն, թե՛ անվտանգություն: Երբ գերտերության՝ Միացյալ Նահանգների դեսպանները պարբերաբար խոսում են ծրագրի կարևորության մասին, դա լոկ տնտեսություն չէ, դա քաղաքականություն է և անվտանգություն: Անվտանգությունը փոխադարձ շահերն են, իսկ ներդրումները՝ այդ փոխադարձությունը հյուսող առանցքային թելերից մեկը:
Ամուլսարի ծրագիրը Հայաստանի անկախության երեք տասնամյակի ընթացքում իրագործվելիք խոշորագույն ներդրումային ծրագիրն էր, որը 2018-ից հետո մի քանի տարի պարապուրդի հետևանքով՝ խոշոր ներդրումային ծրագրից վերածվեց թանկ ներդրումային ծրագրի: Մի քանի տարի պարապուրդից հետո ծրագիրը վերականգնելու համար պահանջվեց լրացուցիչ 250 միլիոն դոլար, այսինքն՝ ծրագիրը թանկացավ 250 միլիոն դոլարով: Ընդ որում, չգտնվեց այդ ներդրումն անելու պատրաստ արտաքին ներդրող, և ըստ էության լուծումը գտնվեց Հայաստանի առևտրային բանկերի և այն էլ՝ պետական բյուջետային երաշխիքի շնորհիվ:
Անշուշտ, լավ է, որ՝ գոնե գտնվեց լուծում: Բայց, դե ֆակտո, պետության ֆորմալ անգործության պայմաններում տեղի ունեցավ ներդրումային ծրագրի կոլապս, որից իրավիճակը միայն տարիներ անց դուրս բերվեց դե ֆակտո հենց պետության ռեսուրսի հաշվին: Ըստ էության տեղի ունեցավ օտարերկրյա ներդրումային խոշոր ծրագրի «խոշոր» դեֆորմացիա, որը բոլորովին լավ ազդակ չէ երկրի ներդրումային իմիջի, պետության գործընկերային վստահելիության տեսանկյունից:
ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
