Հետախուզության ոլորտում Հնդկաստանի և Հայաստանի սերտ կապերն առանձնահատուկ նշանակություն ունեն. Observer RF
Հնդկաստանի և Հայաստանի միջև երկկողմ հարաբերությունների աճող ներուժը հիմնված է պաշտպանության և անվտանգության ոլորտում համագործակցության վրա։ Որպես վերջինիս կենտրոնական բաղադրիչ, հետախուզական կապերը կարող են քաղաքականություն մշակողներին հնարավորություն տալ իրացնել այս երկկողմ հարաբերությունների ողջ ներուժը: Դրա մասին ասված է Observer Research Foundation-ում հրապարակված հոդվածում։
«Ուկրաինայի պատերազմի արդյունքում նվազել է Հարավային Կովկասի անվտանգության ավանդական երաշխավոր Ռուսաստանի տարածաշրջանային ազդեցությունը։ Տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքականության վերահսկողության համար հետագա բազմակողմ պայքարում Հայաստանը ձգտում էր վերաիմաստավորել իր ռազմավարական դիրքը հետխորհրդային նույնականությունից հեռու: Այդ փոփոխությունը հաստատել է Երևանի համար ռազմավարական գործընկերների ավելի մեծ բազմազանության անհրաժեշտությունը, և Հնդկաստանը վայելում Հայաստանի վստահությունը: Պաշտպանական հարաբերություններն ամրապնդվել են 2020 թվականից՝ Ադրբեջանի դեմ պաշտպանական պատերազմում Հայաստանին Հնդկաստանի դիվանագիտական և ռազմական աջակցության արդյունքում։ Այդ համատեքստում կարևոր են Հնդկաստանի հետ անվտանգության սերտ կապերը, հատկապես հետախուզության ոլորտում:
Հատուկ հարցերի շուրջ հետախուզության փոխանակումը կհասնի երկու հիմնական ընդհանուր նպատակների: Նախ, դա կարող է երկկողմ հարաբերություններին ավելի մեծ կշիռ հաղորդել։ Երկրորդ, դա երկու երկրների քաղաքականություն մշակողներին հնարավորություն կընձեռի կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում գործընկերության շրջանակում բացահայտել մերձեցման ոլորտները, հնարավորություններն ու սպառնալիքները:
Հայաստանի կառավարությունը 2022 թվականի վերջին սկսեց վերակազմավորել և բարեփոխել իր հետախուզական համայնքը՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով Ազգային անվտանգության ծառայությանը (ԱԱԾ): Այս փոփոխությունները պայմանավորված են ինչպես ավելի մեծ հետախուզական վերահսկողություն ապահովելու ցանկությամբ, այնպես էլ նրա անվտանգության ապարատի ռուսական ենթադրյալ դիվերսիան հետ մղելու ցանկությամբ: Փոփոխությունները հնդկա-հայկական հետախուզության ավելի սերտ համագործակցության մեծ ներուժ են ենթադրում:
Ամենաէական փոփոխությունն արտաքին հետախուզության ծառայության (ԱՀԾ) ձևավորումն էր 2022 թվականին։ ԱՀԾ-ի ստեղծումը արտացոլում է Հայաստանի ցանկությունը՝ դիվերսիֆիկացնել իր ռազմավարական գործընկերությունները՝ փոփոխվող տարածաշրջանային կարգի համատեքստում: Պատմական և մշակութային բեռից զերծ օտարերկրյա հետախուզական նոր ծառայության ձևավորումը պայմանավորված էր Ղարաբաղյան Երկրորդ պատերազմում Հայաստանի տարածքի անվտանգությունը չապահովելու Ռուսաստանի ձախողմամբ և Մոսկվայի արմատավորված գործակալների մտահոգությամբ:
Որպես պաշտպանական ոլորտում Հայաստանի առանցքային դաշնակից, Հնդկաստանը լավ դիրքերում է ԱՀԾ-ին վերազինելու և կապելու համար: Հատուկ քաղաքականության առումով դա կարող է հետախուզության փոխանակման փոխըմբռնման հուշագրերի ստորագրում ներառել:
Հայկական հետախուզական համայնքում իրականացվող բարեփոխումները միաժամանակ մեծացնում են Հնդկաստանի՝ որպես Հայաստանի հետախուզական գործընկերոջ դիրքերն ամրապնդելու կարողությունը: Չնայած այս բարեփոխումները ցույց են տալիս ռուսական ազդեցությունից հեռացում, աշխարհառազմավարական հանգամանքները պահանջում են հայկական և ռուսական հետախուզական ծառայությունների միջև հետադարձ կապի որոշ ուղիների պահպանում: Հնդկաստանի հետ հետախուզության սերտ համագործակցությունը Հայաստանին հնարավորություն կընձեռի իր ներքին հետախուզական համայնքում բարեփոխումներ իրականացնել:
Տարածաշրջանային տեխնոլոգիական հանգույց դառնալ ձգտող Հայաստանը Հնդկաստանում փնտրում է փորձաքննական գիտելիքներ, նյութական ռեսուրսների, ինչպես նաև ռազմավարական կարևոր ոլորտներում արտադրության և նախագծման կարողություններ, մասնավորապես՝ կիսահաղորդիչների և տիեզերական տեխնոլոգիաների հատվածներում: Հնդկական ընկերություններն իրենց հերթին ձգտում են օգտվել Հայաստանի արագ զարգացող, բայց համեմատաբար չօգտագործված ներքին տեխնոլոգիական շուկայից: Այդ ոլորտում նոր տեխնոլոգիաների զարգացման և երկկողմ համագործակցության ապահովումն այս համագործակցության մեջ առանցքային է, և հետախուզական համագործակցությունը կարևոր գործիք է:
Հնդկաստանի և Հայաստանի միջև հետախուզության ընդլայնված համագործակցությունը կարող է իրականացվել միայն արտաքին անվտանգության ընդհանուր մարտահրավերների համատեքստում։ Դրանք ներառում են Թուրքիա-Պակիստան ռազմավարական առանցքի աճող պաշտոնականացումը և դրա հետևանքները Հարավային Ասիայի և Կովկասի համար, ինչպես նաև անդրազգային անվտանգության մարտահրավերները:
Թուրքիա-Պակիստան առանցքի առաջացումը համընկավ Հնդկաստանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների ծաղկման հետ։ Անկարա-Իսլամաբադ կապը, որն առաջին հերթին վերջին տասնամյակի արդյունքն է, ձևավորվում է Հնդկաստանի նկատմամբ՝ Պակիստանի, ինչպես նաև Հայաստանի նկատմամբ՝ Թուրքիայի ներհակությամբ: Հայաստանի նկատմամբ Թուրքիայի թշնամական վերաբերմունքը բազմաչափ է և առավել ակնհայտորեն դրսևորվում է Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում Ադրբեջանին ցուցաբերած ռազմական, տնտեսական և դիվանագիտական աջակցությամբ: Անկարայի աջակցությունը Քաշմիրի նկատմամբ Պակիստանի պահանջներին և Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի հրապարակային հայտարարությունները Հնդկաստանի ներքին քաղաքականության մասին խաթարել են հարաբերությունները Նյու Դելիի հետ: Նմանապես, Հնդկաստանի հանդեպ իր տասնամյակներ շարունակվող թշնամանքի հետ մեկտեղ, Պակիստանը հրաժարվել է նույնիսկ դիվանագիտական ճանաչում ներկայացնել Հայաստանին:
Այդ թշնամական գործողություններն ակտիվացան՝ այս ճակատում հնդկահայ հետախուզական համագործակցության սերտացման համար անհրաժեշտություն առաջացնելով։
Թեև Իսլամաբադը հերքում է այդ պնդումները, և՛ վարչապետ Փաշինյանը, և՛ ԱԱԾ բարձրաստիճան պաշտոնյաները նշել են, որ Պակիստանի քաղաքացիներն 2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում աջակցել են ադրբեջանցի զինվորականներին։ Բացի դրանից, Թուրքիան և Պակիստանը Ադրբեջանի հետ միասին մշակում են KAAN կործանիչների ծրագիրը։
Թուրքիան առավել առճակատող դիրքորոշում է որդեգրել նաև Հնդկաստանի նկատմամբ՝ գաղտնի միջամտելով վերջինիս ներքին գործերին։ Հնդկաստանի հետախուզական ծառայությունները նշել են Թուրքիայի կողմից Հնդկաստանի ծայրահեղական կազմակերպություններին տրամադրվող ֆինանսական աջակցության աճը:
Նման զարգացումներն ընդգծում են Թուրքիա-Պակիստան առանցքի երկայնքով Հնդկաստանի և Հայաստանի միջև հետախուզական կապերի սերտացման անհրաժեշտությունը և դրա ազդեցությունը հնդկահայ հարաբերությունների հետագծի վրա: Այդ համագործակցության առանցքային տարրը կարող է լինել պակիստանցի օտարերկրյա զինյալների տեղաշարժերն ու գործունեությունը, որոնք մեկնում են Կովկաս՝ հայկական ուժերի դեմ պայքարելու համար: Հնդկաստանն ունի լայն հետախուզական ցանցեր և հնարավորություններ Պակիստանում, որտեղ ահաբեկիչների տարբեր թաքստոցներ կան: Դրանով նրա արտաքին հետախուզական ծառայությունը
Երևանը պետք է պատասխան տա՝ պարբերաբար տեղեկություններ տրամադրելով այդ զինյալների և նրանց գործունեության մասին և հնարավորության դեպքում համատեղ հարցաքննություններ անցկացնելով: Հնդկաստանի համար ամենաարժեքավոր հետախուզությունը ներառում է Թուրքիայի ռազմավարական դիրքը տարածաշրջանում, պակիստանցի վարձկանների գործունեությունը Լեռնային Ղարաբաղում և նրանց միջազգային կապերը: Հետախուզական համագործակցության մեկ այլ ոլորտ տարածաշրջանային կապի հարցերն են, որոնք գնալով ավելի կարևոր դեր են խաղում անվտանգության երկկողմ հարաբերություններում։ Հնդկաստանն ավելի ու ավելի է ձգտում նվազեցնել իր տնտեսական և տարանցիկ կախվածությունը Թուրքիայից և թուրքական դաշնակիցներից, մասնավորապես՝Ադրբեջանից՝ Հայաստանը ներկայացնելով որպես այլընտրանքային տարանցիկ հանգույց այնպիսի նախագծերում, ինչպիսին Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքն է, որը Հնդկաստանը կապում է եվրոպական շուկաներին:
Նման պայմանավորվածությունները տնտեսական օգուտներ բերեցին ինչպես Հնդկաստանին, այնպես էլ Հայաստանին, ընդ որում Հնդկաստանն օգտագործում էր իր ներդրումները Իրանի Չաբահար նավահանգստում՝ հայկական առևտուրը նավագնացության ուղիներով հեշտացնելու համար:
Դա միաժամանակ խաթարում է Թուրքիայի ունակությունը՝ որպես տարածաշրջանում տարանցիկ հանգույց իր աշխարհառազմավարական ազդեցությունը օգտագործելու առումով:
Դրա խորապատկերում կենսական նշանակություն ունի, որ Հնդկաստանի և Հայաստանի հետախուզության պաշտոնյաները ռազմավարական հարցերի շուրջ կանոնավոր կերպով փոխգործակցեն:
Վերջին տարիների աշխարհաքաղաքական գործոնների համակցությունը Նյու Դելիին և Երևանին ներգրավել է ավելի սերտ ռազմավարական գործընկերության մեջ: Այդ հարաբերությունները կարելի է խորացնել՝ ուսումնասիրելով հետախուզական համագործակցության հեռանկարները:
Տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքականության փոփոխությունը Հայաստանի կառավարությանը ստիպեց վերակազմավորել իր հետախուզական ապարատը, ստեղծել նոր արտաքին հետախուզական ծառայություն և վերակազմավորել Ազգային անվտանգության ծառայությունը՝ հակահետախուզության և ներքին անվտանգության նոր մարտահրավերներին առավել արդյունավետ լուծելու համար: Այդ փոփոխությունները հնդկահայերի համագործակցության համար հնարավորություններ են բացում մի շարք ոլորտներում, մասնավորապես՝ կազմակերպչական կառուցվածքի և միջգերատեսչական համակարգման ոլորտներում: Բացի դրանից, տարածաշրջանում և դրանից դուրս իրեն որպես տեխնոլոգիական հանգույց դիրքավորելու Հայաստանի ջանքերը հնարավորություն են ընձեռում Հնդկաստանի և Հայաստանի հետախուզական համագործակցությունը մի տարածքում, որտեղ նրանց աշխարհաքաղաքական շահերի հստակ համընկնում է նկատվում:
Թուրքիա-Պակիստան կապերը Կովկասում միաժամանակ նպաստել են Հնդկաստանի և Հայաստանի միջև հետախուզական կառույցների համագործակցությանը:
Հնդկաստանն ու Հայաստանը դեռ ամբողջությամբ չեն ուսումնասիրել իրենց հարաբերությունների չօգտագործված ներուժը: Հնդկաստանի և Հայաստանի միջև հետախուզական կապերը կարող են մեծապես նպաստել անվտանգության ոլորտում երկկողմ գործընկերության ամրապնդմանը»,- նշվում է հոդվածում:
