Երևանի ու Բաքվի միջև երկարատև և արժանապատիվ խաղաղության հնարավորություն է առկա. ամերիկացի բարձրաստիճան դիվանագետ
Տևական ժամանակ անց՝ առաջին անգամ Հարավային Կովկասում ստեղծվել է մի իրավիճակ, որը հնարավորություն է տալիս երկարատև ու արժանապատիվ խաղաղություն հաստատել շուրջ 30 տարի պատերազմող Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև. այս մասին, ըստ «Ամերիկայի ձայնի»՝ հայտարարել է ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով առաջին փոխտեղակալ Յուրի Քիմը Քարնեգի հիմնադրամի կազմակերպած «ԱՄՆ-ի դերը Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային նոր կարգի հաստատման գործում» քննարկմանը։
Ամերիկացի բարձրաստիճան դիվանագետը քննարկման գլխավոր բանախոսներից էր, որին մասնակցում էին նաև Հայաստանում և Ուկրաինայում ԱՄՆ նախկին դեսպան ու Քարնեգի հիմնադրամի Ռուսաստանի և Եվրասիայի գծով ավագ փորձագետ Մարիա Յովանովիչը, ինչպես նաև Քարնեգի համալսարանի Եվրոպական ծրագրի տնօրեն, ԵԱՀԿ-ում ԱՄՆ նախկին դեսպան Դեն Բայերը։
«Հնարավորություն ունենք անկայուն տարածաշրջանը վերածել էներգիայի և Ասիայից դեպի Եվրոպա ապրանքների ու գաղափարների փոխադրման հիմնական միջանցքի՝ Հարավային Կովկասը դարձնելով դարպաս երկու շատ կարևոր տարածաշրջանների միջև»,- ասել է Քիմը:
Ամերիկացի դիվանագետի պնդմամբ՝ Հայաստանի պարագայում առկա է հնարավորություն դուրս բերել երկիրը երկարատև մեկուսացումից:
«[Հայաստանը] չափազանց երկար ժամանակ մեկուսացված է, կախվածության մեջ է մեկ երկրից: Այժմ առկա է հնարավորություն զարգացնել կապերը, դիվերսիֆիկացնել Հայաստանի հարաբերությունները, որպեսզի նրանք՝ [Երևանում] ունենան ավելի շատ ընտրություն»,- ընդգծել է Քիմը:
Ամերիկացի դիվանագետը կարևորել է հայ-ամերիկյան ռազմավարական երկխոսությունը՝ շեշտելով, որ Երևանի ու Վաշինգտոնի հարաբերություններն երկխոսության մակարդակից տեղափոխվել են գործընկերության մակարդակ:
«Շատ ենք ցանկանում հնարավորինս կարևոր դեր ունենալ Հայաստանի ջանքերում, որոնք ուղղված են իր հարաբերությունների դիվերսիֆիկացմանը, իր անվտանգությունն ու բարգավաճումը ամրապնդելու կարողության մեծացմանը և երրորդ՝ այնպիսի դիրքին, որտեղ [Հայաստանը] կարող է վստահ կերպով խաղաղության պայմանագիր կնքել իր վաղեմի թշնամու հետ։ Դա դժվար է անել: Թույլ դիրքերից հնարավոր չէ ստորագրել նման կարևոր պայմանագիր, որը կհանգեցնի միասնական, ամուր կամ արժանապատիվ արդյունքի»,- ասել է Քիմը:
Ըստ նրա, Հայաստանն այսօր փնտրում է այլընտրանքներ, և Վաշինգտոնն հնարավորություն է ընձեռում Հայաստանին Ռուսաստանի հետ պատմականորեն բացառիկ հարաբերություններից դուրս՝ ունենալ ընտրություն կատարելու հնարավորություն և հասնել հարաբերությունների բազմազանությանը:
«Զարմանալի չէ, որ շատ հայերի մոտ հարցեր են առաջանում Ռուսասատանի հետ հարաբերությունների առումով: Նախ՝ ռուսները ներխուժել են հարևանների տարածք: Պետք չէ հեռու գնալ. առաջինը՝ Ղրիմը, հետո՝ ողջ Ուկրաինան գրավելու փորձը, որը շարունակվում է ցայսօր։ Մյուսը՝ Վրաստանը. Ռուսաստանը շարունակում է օկուպացված պահել այդ երկրի 20%-ը։ Ռուսաստանի յուրաքանչյուր հարևան չի կարող հանգիստ քնել»,- ասել է Քիմը:
Խոսելով Ադրբեջանի հետ հակամարտության մասին՝ Յուրի Քիմը հիշեցրել է, որ Երևանն ու Բաքուն երկար տարիներ հակամարտության մեջ էին Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ, որը ԱՄՆ-ն ու միջազգային հանրությունը ճանաչում էին Ադրբեջանի անբաժանելի մաս: 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին ադրբեջանական ռազմական հարձակումը հանգեցրեց Լեռնային Ղարաբաղից ավելի քան 100 հազար հայերի տեղահանմանը Հայաստան՝ «անկախ այն հանգամանքից, թե այն եղել է Ադրբեջանի մտադրությունը, թե ոչ»՝ ընդգծել է Յուրի Քիմը։
Դիվանագետը հիշեցրել է, որ Վաշինգտոնը արագ արձագանքել է հումանիտար մարտահրավերներին՝ մարդասիրական օգնություն ցուցաբերելով տեղահանվածներին:
Քիմի խոսքով, չնայած նման զարգացումը ԱՄՆ նպատակը չէր, սակայն ստեղծված իրավիճակը հնարավորության դուռ է բացել երկարատև խաղաղության համար:
«Ե՛վ Փաշինյանը, և՛ Ալիևը նախընտրել են դիտարկել [իրավիճակը] որպես մի պահ, երբ վերացել է երկու երկրների միջև հակամարտության ամենամեծ աղբյուրը՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի [շուրջ հակամարտությունը], և նրանք կարող են անդրադառնալ [իրենց] երկու պետությունների միջև ավելի լայն խնդիրներին, որոնք կհանգեցնեն արժանապատիվ ու ամուր խաղաղության հաստատմանը»,- նշել է Քիմը:
Իր հերթին՝ միջոցառման մեկ այլ բանախոս, նախկին դիվանագետ, Քարնեգի համալսարանի Եվրոպական ծրագրի տնօրեն Դեն Բայերը տարածաշրջանային անվտանգության և խաղաղության համար կարևորել է տնտեսական համագործակցությունը:
«Մշտապես երկար քննարկումներ ենք ունենում տասնամյակների կամ դարերի պատմության վերաբերյալ, բայց շատ քիչ է խոսվում այն մասին, թե ինչ ապագա է մեզ սպասվում: Կարծում եմ, տարածաշրջանում ընդլայնված տնտեսական կապերի հնարավորության ստեղծումը՝ մարդկանց տեղում ներգրավելու ուղիներից մեկն է: Այն զգացողություն է ստեղծում, որ ապագան կարող է ավելի բարեկեցիկ և լավը լինել՝ իրենց և իրենց ընտանիքների համար»,- ասել է Բայերը:
Նախկին դիվանագետն ընդգծել է Բաքվի ու Երևանի միջև խաղաղության հաստատման գործընթացում Թուրքիայի դերի կարևորությունը՝ նշելով, թե հայ-ադրբեջանական համաձայնությունը դժվար է պատկերացնել առանց Թուրքիայի աջակցության: Բայերի կարծիքով, այս հարցում Անկարան պետք է ունենա առնվազն ոչ պաշտոնական երաշխավորի դեր:
