Հայաստանը ենթադրում է, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցում Բաքվի և Մոսկվայի միջև կա գործարք, ինչին Անկարան հանգիստ համաձայնել է. Թոմաս դե Վաալ
Հարավային Կովկասում 2024-ը կլինի կրիտիկական տարի: Այս մասին «Քարնեգի» հիմնադրամի կայքում հրապարակված հոդվածում գրել է Հարավային Կովկասի խնդիրներով զբաղվող բրիտանացի փորձագետ Թոմաս դե Վաալը։
Նրա խոսքով՝ կրկին առաջ է գալիս Ադրբեջանի և Հայաստանի հարցը, արդյոք պատերազմի՞, թե՞ խաղաղության տարի է լինելու:
«Շարունակվում են բանակցությունները երկկողմ խաղաղության համաձայնագրի շուրջ, որը կկարգավորի երկու երկրի հարաբերությունները երեսուն տարվա հակամարտությունից հետո, սակայն դեռևս առկա է բռնության սպառնալիք Հայաստանի հարավում՝ Սյունիք կոչվող տարածաշրջանում, որը պատմականորեն հայտնի է որպես Զանգեզուր», – գրում է դե Վաալը՝ անդրադառնալով փետրվարի 13-ին Ներքին Հանդ գյուղի մոտ Ադրբեջանի կրակից չորս հայ զինծառայողի զոհվելու դեպքին:
«Դա Ադրբեջանին մոտ գտնվող տարածք է, որտեղ ԵՄ սահմանային առաքելության՝ EUMA-ի դիտորդներին նախկինում թույլ չէին տվել մուտք գործել ռուս սահմանապահները», – նշել է փորձագետը:
Նրա կարծիքով՝ անցած տարվա սեպտեմբերին Արցախում Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիան արագացրել է հարաբերությունների սառեցումն Ադրբեջանի և Արևմուտքի միջև, որը մինչև վերջին պահը փորձում էր միջնորդել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը։ Այս ֆոնին, ըստ դե Վաալի, Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունները գտնվում են տպավորիչ անկման գործընթացում, իսկ ԵՄ-ն ակտիվացնում է ներգրավվածությունը Հայաստանի հետ:
Դե Վաալը հիշեցնում է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խնդիր է մնում 43 կիլոմետրանոց փակ միջանցքի կամ տարանցիկ երթուղու վերաբացումը հայկական տարածքով, որը Ադրբեջանի հիմնական մասը կկապի Թուրքիային սահմանակից Նախիջևանին:
«Ադրբեջանը շահագրգռված է, որ իր տարածքի երկու հատվածները վերամիավորվեն ուղիներով, որոնք հնարավորինս քիչ կգտնվեն հայկական վերահսկողության ներքո։ Հայաստանը չի ցանկանում զիջել ինքնիշխանությունը կամ անվտանգությունն իր ռազմավարական նշանակություն ունեցող հարավային սահմանային գոտում», – գրում է դե Վաալը՝ հիշեցնելով, որ անվտանգության հարցում Ադրբեջանը պնդում է, որ Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության (ԱԴԾ) սահմանապահները պետք է հսկեն երկաթուղային և ճանապարհային կապը:
Նրանք վկայակոչում են 2020 թվականի նոյեմբերի եռակողմ հրադադարի մասին ռուս-հայ-ադրբեջանական հայտարարությունը, որտեղ նշվում է այդ կետը:
«Հունվարին ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը կրկին պնդեց, որ պայմանավորվածության այս կետը պետք է կատարվի։ Իր հերթին հայկական կողմն աշխատում է ազատվել ռուսական ազդեցությունից, այդ թվում՝ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո այնտեղ տեղակայված սահմանապահներից: Դա կլինի մեծ ռազմավարական հարված, եթե ռուսները մնան՝ Ադրբեջանի թելադրանքով։ Հայաստանում ենթադրությունն այն է, որ այստեղ Բաքվի և Մոսկվայի միջև կա գործարք, ինչին Անկարան հանգիստ համաձայնել է։ Սա հաստատող առնվազն անուղղակի ապացույցներ կան: Ռուսների համար տարանցիկ ճանապարհի վերահսկումը մեծ հաջողություն կլիներ։ Տասնամյակների ընթացքում առաջին անգամ նրանց պաշտոնապես կհանձնվի Ռուսաստանը և Իրանը կապող երկաթուղու մի հատվածի վերահսկողությունը և երթուղիները դեպի Պարսից ծոց: Սա Ռուսաստանի համար կլինի հիմնական հյուսիս-հարավ երկաթուղային երթուղին՝ վերականգնելու իր կապերը Մերձավոր Արևելքի հետ…
Մտահոգիչ սցենարն այն է, որ խաղաղության պայմանագիր չի կնքվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ադրբեջանը չի ստացել այն, ինչ ուզում է հարավային Հայաստանում։ Այլ կերպ ասած, 2024 թվականին Հայաստանը, ամենայն հավանականությամբ, տարբեր մեթոդների կիրառմամբ կհայտնվի մեծ ճնշման տակ թե՛ Բաքվի և թե՛ Մոսկվայի կողմից, որպեսզի միանա Զանգեզուրի միջանցքի ծրագրին, որը հարմար չէ ո՛չ Երևանին, ո՛չ էլ արևմտյան ուժերին: Այդ պատճառով է նաև, որ լոկալ բռնության դեպքերին, ինչպիսին Ներքին Հանդի մոտ տեղի ունեցածն է, պետք է ուշադիր հետևել: Նման փոքր բախումներից կարող են բխել նոր հակամարտություն և ճակատագրական հետևանքներ ողջ տարածաշրջանի համար»,- նշել է փորձագետը:
