Հավատք և սեր
«Հավատը, որ սիրով է գործում…» (Գաղ. 5։6):
Հավատքը և սերն այն զույգ ճառագայթներն են, որոնք լուսավորում են աշխարհն ու կյանքը: Կրոնն իր էությամբ հավատքի զորությունն է, սերը նույն ինքը՝ կյանքն է: Նա, ով այդ երկու զորություններն իր անձի մեջ չի միաձուլում, անհաստատ հիմքերի վրա է դնում իր կրոնական կյանքը՝ բացառելով հոգևոր մարդու զարգացման հնարավորությունը:
Որևէ այլ կրոն այնպիսի խորությամբ չի միավորում, չի գրկախառնվում այդ զույգ աղբյուրներին, որքան քրիստոնեությունը: Ավետարանը հրաշալի, զմայլելի պատկերն է աստվածային այդ երկու ձայների, որոնք ուժգին և հնչեղ ներդաշնակությամբ լցնում են տիեզերքն ու մարդկային կյանքը:
Իսրայելի պատմության սեմին հանդիպում ենք մեծ հավատավորին՝ Աբրահամին, որը չի վարանում անգամ սրով խոցել իր սիրեցյալ որդուն՝ Բարձրյալի կամքին հնազանդվելու համար:
Հավատքի զոհասեղանին կատարված սիրո այդ զոհաբերությունը, որի խորագույն նշանակությունը բացահայտում ենք Հիսուսի ցուցաբերած սիրո մեջ, որպես գերագույն հավատքի մի անզուգական օրինակ, «հավատքի հայր» փառապսակով է անմահացրել մեծ նահապետին:
Աստծու ժողովրդի պատմությունը հավատքի մեծագործության մասին վկայող մի հրաշալիք է, որում Իսրայելի ընտրյալ առաջնորդները հանդես են գալիս որպես հավատքի դյուցազուններ, «որոնք իրենց հավատքով արդարություն գործեցին, հասան ավետյաց շնորհներին, փակեցին առյուծների երախները, մարեցին հրի զորությունը, զորացան տկարության մեջ, փրկվեցին սրից..․. քարկոծվեցին, սղոցվեցին, փորձվեցին, նահատակվեցին սրի հարվածներով»:
Հավատքն աշխարհի մեծագույն զորությունն է, որի միջոցով հաղթանակներ են կերտվում: Հավատքի զորությունը զգալի է ամենուրեք, ուր մեծ գործեր են կատարվում, գործե՛ր, որոնք բարերար ազդեցություն են ունենում բոլոր ժողովուրդների ճակատագրի վրա:
Հավատքն է, որ բացատրում ու լիացնում է ամբողջ կյանքը. մեծ մարդիկ «արդյունքն» են մեծ հավատքի: Հավատքի զորությունն անհերքելի է, զորությո՛ւն, որ խոսում է ուղղակիորեն հոգուն և սրտին:
Հավատքը կարևոր դեր ունի գիտության մեջ ու հասարակական բոլոր հարաբերություններում: Աչքն ու միտքը կամ տեսողությունը և տրամաբանությունը երբևէ բավական չեն եղել մարդու համար. յուրաքանչյուր ջանք, սրտի յուրաքանչյուր թռիչք, յուրաքանչյուր հաստատուն գործ հավատքի մասնիկ ունի իր մեջ:
Գիտությունը չէ, որ ստեղծել է հասարակական կյանքը, կացութաձևերը, պաշտամունքներն ու հիշատակարանները, իսկ մարդուն էլ երկրագնդի տերը դարձրել, այլ այդ ամենը հավա՛տքն է արել:
Մենք ապրում ենք մի խորհրդավոր աշխարհում, որում տիրող իրականության վերաբերյալ մեր զգայարանները խաբում են մեզ և իրենց անկարողության պատճառով տիեզերական կյանքը բնութագրող երևույթների մի չնչին մասն են միայն ներկայացնում:
Արևը, լուսինը, աստղերը մեր շուրջը պտտվում են, իսկ երկիրն անշարժ է թվում մեզ. սա մի խաբուսիկ երևույթ է: Մենք ներդաշնակ ձայներ ենք լսում, սակայն իրականում դա օդի լուռ ծածանումն է, որ ծփանքներ է փոխանցում մեր ականջին:
Մենք հիանում ենք լույսի և գույների երանգներով, որոնք մեր աչքերի առջև են հառնում բնության կենդանի ու պայծառ տեսարանների միջոցով, սակայն իրականում այդ պատկերների մեջ գոյություն չունի ո՛չ լույս և ո՛չ գույն, այլ միայն շարժումներ, որոնք մեր տեսողական երակի վրա ազդելով՝ լույսի զգացում են հաղորդում մեզ:
Ըստ այսմ, գիտության ջահը միայն փոքրիկ նշույլներ է արձակում մեր ճանապարհի վրա, և այդ ճանապարհի մեծ մասը դեռևս խավարի մեջ է մնում: Հավատքն է, որ պայծառ, արևափառ հնոցից իր ջերմ ճառագայթներն է սփռում դեպի շա՜տ ավելի հեռուները, և այդ ճառագայթները միևնույն ժամանակ ուրախություն են պարգևում սրտին ու գոհացնում են միտքը:
Հավատքը մտքից տարբերվում է, բայց ավելի ապահով ճանապարհով է տանում դեպի այն ճշմարտությունը, որին նվիրվում է մարդու ամբողջ հոգին: Հավատքն է, որ ավարտին է հասցնում բանականության սկսած գործը:
Սխալվում են բոլոր նրանք, ովքեր ասում են, որ օրերից մի օր մարդկությունը պիտի բավականանա միայն գիտության, արվեստի և առաքինության անշահախնդիր պաշտամունքով, որն իր ձեռքում ունի ոչ միայն մարդու նյութական բարօրության, այլ նաև բարոյական երջանկության բանալիները: Խանդավառ գիտասերները չափազանցում են գիտության դերը, մինչդեռ այդ նույն գիտության սկզբունքները ևս հավատքի վրա են հիմնված:
Գիտության համար երկինքը մի թափուր անմեղություն է, ուր մոլորվում են անհունի ծարավն զգացող հոգիները: Գիտությունը մարդու մեջ տեսնում է միայն ջղերի, կաշվի ու մսի կույտ և հյուսվածք, որը, սակայն, չի առաջնորդվում նրա անմահ հոգու կողմից:
Գիտությունն աստղերի մեջ՝ անծայրածիր հեռավորություններ, երկրագնդի վրա ահռելի խորություններ է ցույց տալիս ու չի կարողանում հասկանալ բնության այն խորունկ ներդաշնակությունը, գեղեցկությունը և մեծ վայելչությունը, որի «հեղինակն» Աստծու շունչն է:
Գիտնականները խոստանում են ամենաբույժ դեղով սփոփել մարդու վշտերն ու վերացնել ճակատագրի թշվառությունը, սակայն այն հրապուրիչ, շողշողուն բաժակը, որ նրանք պարզում են մեզ, դատարկ է, ու այդ բաժակի հատակին մարդը պատրանք և հուսախաբություն է գտնում:
Հին գիտությունը Հերակլյան արձանների վրա գրել էր. «Այստեղ վերջանում է աշխարհը». ինչպիսի՜ կարճատեսություն և տիեզերական ինչպիսի՜ կորուստ կլիներ, եթե 15-րդ դարի մարդը չփորձեր այդ կոթողներից այն կողմ անցնել և սլանալ օվկիանոսի անծանոթ ալիքների վրայով՝ ողջունելու նոր աշխարհը:
Գիտության հորիզոնի վրա մութ ամպեր կան, որոնք նսեմացնում են այդ գիտության պայծառությունը, մինչդեռ հավատքի շքեղ լույսը ոսկեզօծում է ամբողջ կյանքը:
Տեսե՛ք, թե Հիսուս ինչպիսի իմաստալից ու վճռական պատասխան է տալիս նրանց, ովքեր տարակուսում են, նրանց, ովքեր երկնային նշանների, արտաքին աշխարհի առարկաների ու տեսանելի երևումների վրա են ցանկանում կառուցել իրենց հավատքը. «Եթե Մովսեսին և մարգարեներին չեն լսում, մեռելներից մեկն էլ եթե հարություն առնի, չպիտի համոզվեն» (Ղուկ. 16։31):
Այդպիսի մարդիկ չեն ապրում այն հոգևոր կյանքով, որը հեռու է նյութական կաղապարներից ու հոգու ազատ վերաթևումն է հավատքի լույս բարձունքների վրա: Ինչպե՞ս կշռել այն զորությունը, որը ծավալ չունի, ինչպե՞ս խոյանալ դեպի երկնային վերին օթևաններ, երբ թևեր չկան. մի՞թե փղից կարելի է պահանջել, որ արծիվների բույնը բարձրանա…
Երկրաքարշ, սողացող մի արարած պիտի մնա ա՛յն էակը, որի հավատքը տկար է: Հավատքի մեկ կայծն ավելի մեծ արժեք ունի, քան փիլիսոփայական հղացումներն ու մարդկային հանճարի գլուխգործոցները:
Նա, ով ներքնապես սերտորեն միացած է Հիսուսին, նրա հավատքը ժայռի պես հաստատուն ու անդրդվելի է, և այդ «ժայռի» ստորոտին բախվում ու փշրվում են տարակուսանքի ալիքները, և հավատքը անմասն ու անհաղորդ է մնում ցածում մռնչացող կրքերին, վայրագ ոռնոցներին և խավարային անդունդներին:
Հավատքի այդ բարձունքի վրա մեկ անգամ բարձրացողն առաքյալի հետ սուրբ սրտից բխող այս սիրազեղուն, վսեմ աղաղակը պիտի արձակի. «Կենդանի եմ այսուհետև, բայց ոչ թե ես, այլ իմ մեջ ապրում է Քրիստոս» (Գաղ. 2։20):
Այս խոսքը փքուն և սնամեջ բացականչություն չէ, այլ հոգևոր գիտության ձայնը, Պողոսի առաքելական կյանքի իմաստը, Հիսուսի հետ իր հոգևոր միության փորձառությունը, որն ամեն քրիստոնյայի համար որպես օրինակ և մտատիպար պիտի ծառայի՝ Քրիստոսին հոգու մեջ վերագտնելու և Նրա պատկերն այնքա՜ն կենդանի ձևով դրոշմելու համար, որ մեղքն ու մահը չկարողանան մեր սրտից ջնջել այն:
Ավազանի՝ մեզ շնորհած «քրիստոնյա» անունը մեզ չի արդարացնի, եթե մեր ներքին կյանքը Քրիստոսի ոգով չէ կառուցված: Այդպես օրինապահ փարիսեցին էլ չարդարացավ՝ առ ի համեմատություն մեղավոր մաքսավորի, որը խորունկ զղջումի ջերմ արցունքներ էր հեղում:
Փարիսեցիների ապրած կյանքի նման սոսկ ձևական, աշխարհի սկզբունքների համեմատ ապրված կյանքը բոլորովին հակընդդեմ է կենդանի բարեպաշտության ու հոգու կյանքին, որը կաշկանդված չէ որևէ բանաձևով, որևէ արարողությամբ կամ պայմանականությամբ:
Նորոգված կյանքի հիմքը Տիրոջ հետ կենդանի հաղորդակցությունն է՝ ճշմարիտ հավատքով և անկեղծ սիրով. «Հավատով և սիրով, որ է ի Քրիստոս Հիսուս» (Ա Տիմոթ. 1։14):
Հավատքը, սակայն, ունայն և զուր է առանց գործի: Քրիստոնյայի կյանքը պետք է իր հավատքի յուրահատուկ ցոլանքը լինի, բարի գործերով ծաղկի և պտղաբերի: «Հավատքն առանց գործերի մեռած է» (հմմտ. Հակ. 2։26):
«Ի՞նչ օգուտ,- բացատրում է առաքյալը,- եթե դու ասես, որ հավատք ունես, սակայն եղբորդ մերկ և քաղցած թողնես, եթե ընկերոջդ վշտերի ու տառապանքների համար մխիթարության արցունք չունենաս, եթե հիվանդի անկողնու կողքին տհաճություն զգաս և եթե բոլոր արարքներդ անխիղճ շահախնդրությանդ ու անձնասիրությանդ ծառայեն»:
Սակայն մի՞թե յուրաքանչյուր օր մեր սրտի ու մտքի ազնիվ զգացումներին անմաքուր և անձնասեր մտածմունքներ չեն խառնվում այնքան, որ թեև մեր գործած բարիքը փայլում է արտաքին գեղեցկությամբ, սակայն հաճախ զրկվում է իր ազնիվ բողբոջումից:
Հավատքն այն արմատն է, որը գործերով աճում և ծառի շքեղությամբ վեր է խոյանում. եթե արմատը փտած չէ, եթե հավատքը մեռած չէ, ապա այդ ծառը թարմ ու քաղցրահամ պտուղներ պիտի տա:
Հավատքի կյանքը լայն և անհուն է: Որքան մարդ գոտեպնդվի ու արիանա՝ ընթանալու հոգևոր զարգացման ճանապարհով, այնքան կընդարձակի իր պարտականության սահմանները: Հավատք ձեռք բերելու առաջին և գործնական պայմանը հին մարդուց մերկանալն է՝ նրան բնորոշ բոլոր գործերով հանդերձ, ինչպես նաև սրտագին զղջումով հրաժարվելը հոռի անցյալից և գիտակցության մեջ խոսող բարոյական օրենքն իրագործելը:
Եվ դա կատարելը մեզանից հարատև, եռանդուն ու անխոնջ պայքար է պահանջում՝ մինչև իսկ մեր եսասիրության դեմ… Այսուհանդերձ շատ հաճախ մենք մատների արանքով և որքա՜ն թեթևամտորեն ենք ընդունում քրիստոնյա լինելու հանգամանքը, որպիսի՜ անհոգ դանդաղկոտությամբ ենք ընթանում դեպի այդ վսեմագույն կյանքը:
Այդպես և երբեմն իրիկնամուտին՝ վերջալույսի ժամանակ, դաշտում կամ մի բլրի գագաթին նստած՝ թույլ ես տալիս, որ աչքերդ «շրջագայեն», սևեռվեն հորիզոնի մարմրող լույսերի, ծիրանի շողերի վրա, ու այդժամ անուշաբույր զեփյուռի հետ մի անծանոթ, գրեթե աստվածային ներշնչում է լցնում և ոգևորում քեզ ու կյանքի ստորակա տվայտանքներից վեր ելնելու վառ բաղձանքը և երկնքի ու սուրբ կյանքի կարոտն է ընձեռում քեզ:
Սակայն անմիջապես երբ գիշերը վրա է հասնում, հարկ է լինում տուն վերադառնալ, և դու կարծես ծաղրում ես քո այդ տարտամ ու ծույլ երազանքը: Եվ ասես մշտապես, քո ամբողջ կյանքի ընթացքում էլ այդ ամենը, որ դու նշմարել էիր, այսինքն՝ վերջալույսի մի քանի կարմրափայլ ճառագայթները, իսկապես որ աստվածային, հոգևոր կյանքի վսեմ երանություններ էին, կարճ ու վաղանցիկ հափշտակության վայրկյաններ, հոգեկան զմայլումի մի քանի երջանիկ րոպեներ, սրտիցդ բխած մի քանի խուլ հառաչանքներ և ցնցող սարսուռներ:
Ահա՛ այն բոլոր ճիգերի ամբողջությունը, որ մենք գործադրում ենք գերագույն բարուն հասնելու համար: Մի՞թե սա չէ մեր կյանքի ճշգրիտ պատկերը: Առավոտյան ինքդ քո առջև դրած ծրագրերից ու ցանկություններից երեկոյան քանի՞սն ես իրագործած լինում…
Բարոյական կատարելության, ներքին ազնվացման, սիրո և հավատքի աճի համար միշտ նոր զգացում, նոր եռանդ է պետք, մինչդեռ դու երերալով տարուբերվում ես լինելու և երևալու երկընտրանքի միջև:
Որքա՜ն հաճախ ես եկեղեցում ու սենյակումդ նստած՝ մաքուր կյանքով ապրելու խոստում տալիս, սակայն երբ փորձության ժամը հասնում է, երբ աշխարհի ծանրությունը ճնշում է քեզ, ներշնչումի պահերին ունեցած մտածումներդ և զգացումներդ անէանում են ու հօդս ցնդում, և որքա՜ն անհիմն ու անիրական են դառնում քո սրբատենչ բաղձանքները՝ նվագածության ախորժալուր և քաղցր հնչյունների նման, որոնք քիչ հետո աղոտ ծածանումների երերանքն են թողնում մտքիդ վրա:
Քանի որ եթե հավատքին ընկերակից չի լինում գործը, ապա այդպիսի հավատքը սոսկ փափագ է՝ առանց կամքի: Ա՛յլ է կամենալը, ա՛յլ է կատարելը: Մարդիկ, առհասարակ, փափագում են բարուն. նույնիսկ չար մարդիկ էլ են ուղղամտորեն դատում, երբ նրանց մի հարց է տրվում, սակայն շատ քչերն են, որ կամքի ուժ են ձևավորում ու իրագործում իրենց բարի դիտավորությունները և մարմին տալիս իրենց բարի փափագներին. «Որովհետև ոչ թե անում եմ բարին, որ կամենում եմ, այլ գործում եմ չարը, որը չեմ կամենում» (Հռոմ. 7։19):
Ամենքիս փորձառությունն էլ վկայում է առաքյալի այս խոսքի ճշմարտացիությունը: Հավատքի մարդն իր վսեմ զգացումներին համապատասխանող կյանքով է ապրում, զգում է, որ իր սիրտը տկարություններ ունի, և որ միայն Հիսուսի շնորհները կարող են իրեն այնպիսի ուղղության վրա դնել, որ նա աստիճանաբար լույսից դեպի լույսը, զորությունից զորությունն ընթանալով՝ հասնի հաստատուն և իրական մի բարձրության, ուր պայծառ կամքը պիտի պսակի իր սուրբ մտածությունները:
Հոգևոր կյանքը մի եռանդուն գործունեություն է, այնպիսի մի պատերազմ, որում պարտություն կրելը պետք է որ բացառված լինի յուրաքանչյուր խելամիտ հավատացյալի համար:
Աստծուն հաճելի զոհաբերությունները երկյուղալի և խոնարհ էակները, սուրբ ու խորտակված սրտերն են, որոնցով Տերը բարիք պիտի գործի Սիոնին և պիտի կառուցվեն Երուսաղեմի պարիսպները. «Խոնարհ հոգին է պատարագն Աստծու» (Սաղմ. 50։19): Սրբության և խոնարհության մեջ է փթթում ու հասունանում այն զորությունը, որը մարդուն բարձրացնում է դեպի հրեշտակային աշխարհը:
Հավատքն է իրականություն դարձնում բարու հաղթությունը: Ներքին և գիտակցական հավատքը մեր ունեցած փորձառությունից շա՜տ ավելի խորն է. այն իր արմատներն է գցում Քրիստոսի փառավոր կյանքի մեջ: Այդ հավատքն այնպիսի քաջություն է ստանում, որ աշխարհին հաղթելու չափ հզոր է զգում ինքն իրեն:
Քրիստոնեության ամենալուսափայլ կոչումը հավատքի այն անշեջ ջերմությունը, այն ներքին կրակն է, որ ուժ, համբերություն, արդարություն գործելու զորություն և գթասրտություն է ներշնչում մարդու տկարությանը, ու այդ մարդն ուրիշին օգնելու համար ինքն իրե՛ն է զոհաբերում:
Այս աշխարհի իրականությունը հուսահատական է խռովյալ սրտի համար: Ամեն տեղ, ուր սպառնում է դժբախտ ճակատագիրը, այնտեղ խավարը պատում է մարդու հոգուն, տիրում է կյանքի կորովին և հավատքին:
Ոչ ոք ի բնե իրեն լքված չի զգում իր առաքելության մեջ, սակայն սրտաբեկվում է, երբ չարին հաղթանակած է տեսնում: Աշխարհը չարի որսն է, կյանքը կարճ ու դյուրաբեկ է, և անողորմ մահը բաժանում է սիրակցորդ միությունները և հզոր գիտակցության վրա կառուցված բարեկամությունները:
Աշխարհում արժանիքներն ու առաքինությունները չեն գնահատվում, բարին և գեղեցիկը չեն իշխում իրենց ամբողջ ուժով, այստեղ մեծ տարածում ունեն միայն անմտությունն ու չարությունը:
Այս աշխարհում ամբոխի ծափահարություններն ու հասարակական կարծիքը խեղդում են գիտակցությունը: Այստեղ ճոխ հարստությունը շանթահարվելով մեռնելուց չի կարող փրկել Նաբաղին կամ մեծն արդարին՝ Հոբին, որ նա այլևս անմխիթար չհեծեծա աղբակույտի վրա:
Ո՛չ քաջառողջությունը և ո՛չ էլ երիտասարդական կորովը չեն կարող դիմագրավել մահվան խորշակին: Այդ իսկ պատճառով էլ մարդ սարսռում է, երբ տեսնում է բարու և չարի միջև ընթացող այդ մեծ պատերազմը, որ տեղի է ունենում ողջ աշխարհում:
Ուրեմն ո՞վ պիտի մեզ լուսավորի վսեմ և արժանավայել կյանքով ապրելու համար: Մարդը միայնակ կարո՞ղ է ապահով ճանապարհ ընտրել, որը նրան կտանի դեպի ճշմարտություն և փրկություն:
Անտառները, լեռներն ու դաշտերը, որոնց գեղեցկությունը մենք վայելում ենք, սքանչելի բնությունն իր բյուրավոր աստղերով մի՞թե կարող են կատարելապես գոհացում պարգևել մեր հոգու խլրտումներին, կարո՞ղ են պատասխան տալ այն հարցումներին, որոնք ինքնաբերաբար հոդավորվում են մեր շուրթերի վրա, կարո՞ղ են ամոքել մեր ներքին տառապանքները: Ո՛չ, երբե՛ք…
Այդ բոլորը լուռ ու համր են մեր նեղությունների, մեր տարակուսանքների առջև: Միայն Փրկչի հավա՛տքն է մեր կյանքի ճշմարիտ առաջնորդը՝ որպես նավավարի կողմնացույց, որը ոչ թե աստղերի կամ քամու միջոցով է ուղղորդում նավը, այլ այն փոքրիկ ասեղով, որն անսխալաբար ցույց է տալիս երկրի չորս ծագերը՝ անկախ այն բանից՝ ծովը կփոթորկվի թե կխաղաղվի, կայծակները կճայթեն թե քամին կհուզի ալիքները:
Նավապետն այդ սլաքին է վստահում իր հսկա նավը և այդ նավի վրա գտնվող ամենքի կյանքերը: Հավատքի աչքի համար բարու հաղթական դրո՛շն է ծածանվում այս աշխարհի վրա: Ու թեպետ հաղթության այդ Նշանը մի արյունոտ Խաչ է, չարը շլանում է այն պայծառ լույսից, որը ճառագում է այդ քառաթև Նշանից:
Հավատքի աչքն անդնդում կործանվող դևերի ու երկնքում խմբված ամպերի գլխավերևում տեսնում է Փրկչին, Որը խաղաղություն է ավետում նոր աշխարհի որդիներին, որոնք առաջնորդվում են Աստծու արդարության լույսով: Այդժամ պաշտամունքի և երկրպագության աղաղակն է դուրս թռչում մարդու հոգուց, որ Թովմասի նման գոչում է. «Տե՛ր իմ և Աստվա՛ծ իմ»:
Երանի՜ նրանց, ովքեր չտեսած՝ հավատում են: Մեղավոր աչքը բարին չի նկատում. միայն գիտակցության լույսը կարող է տեսնել այն: Հավա՛տքն է արժանի դարձնում Աստծուն տեսնելուն. «Երանի՜ նրանց, որ սրտով մաքուր են, որովհետև նրանք Աստծուն պիտի տեսնեն» (Մատթ. 5։8). ահա՛ ամբողջ հավատքը:
Մաքուր սիրտն Աստծու հայելին է: «Լեռան քարոզ»-ի ինը երանիներից միայն այս շողշողուն գոհարը հավիտենական հավատքի արժեքը, լայնությունն ու խորությունն ունի:
Մարդկային ամեն ջանք, ամեն հնարամտություն, հանճարի յուրաքանչյուր թռիչք գեթ ունայն փորձեր են. աստվածատեսության գերագույն երանությունը սուրբ սրտերին է շնորհված:
Ի՞նչ օգուտ, եթե բաժակը կամ պնակը դրսից մաքուր և փայլուն են երևում, մինչդեռ դրանց ներսում անմաքրություն ու անհամություն է տիրում: Լավ լվացված մարմինն արատավոր հոգին ընդունելի չի դարձնում: Կյանքի օրենքն է՝ աճել ներսից դեպի դուրս. կեղևահյութը բնի միջից է վեր բարձրանում և ճյուղավորվում. ուրեմն նախ՝ մաքրի՛ր բաժակի ներսը, և ապա՝ այն դրսից ևս գեղեցիկ ու շողշողուն կփայլի:
Նախ՝ սրտիդ ներքին զգացումնե՛րը սրբիր, և ապա՝ մի անդիմադրելի զորությամբ սրտիդ խորքից երևան կգա ա՛յն, ինչը որ Քրիստոս շնորհել է սրտիդ, այսինքն՝ գութ, ողորմություն, քաղցրաբարոյություն և խոնարհություն, առաքինություննե՛ր, որոնք, ըստ առաքյալի, նորոգված մարդու տված հասուն պտուղներն են:
Ամենից ավելի կենդանի հավատքն այն է, որը զուգորդվում է սիրով. «Հավատը, որ սիրով է գործում.․..»: Նոր կյանքի ողջ էությունը սիրո մեջ է ամփոփված: Սերը մեր հավատքի ոգին և իմաստն է: Փրկագործությունը մեր առջև բացահայտում է սիրո մեծագույն խորհուրդը:
Սերն իրենում բովանդակում է ամբողջ տիեզերքը. «Աստված սեր է». այս խոսքն իշխում է դարերի, կրոնների վրա: Սերը քրիստոնեական գիտակցության այն էական զգացումն է, որը բացահայտում է քրիստոնեության հավիտենականությունը: Սերը քրիստոնեական կյանքի ներքին էությունը և հավիտենական հիմքն է:
Սերը նույնիսկ Աստծո՛ւ կյանքն է: Աստված Ինքն Իրեն մեզ է պարգևել, որպեսզի մենք էլ ազատորեն ինքներս մեզ ձոնենք Նրան: Մարդու հանդեպ Աստծու սերը քրիստոնեական փրկագործության սկիզբն ու կենտրոնն է, իսկ Աստծու հանդեպ մարդու փոխադարձ սերը քրիստոնեական բարոյականության հիմքն ու աղբյուրն է:
Ամբողջ Ավետարանը սիրո դյուցազներգությունն է, որի ամենավսեմ տեսարանը տեղի է ունենում Գողգոթայի բարձունքին, ուր մարդկության մեծագույն Զոհը՝ Սեր-Փրկիչը, ինքնանվեր ձոնվում է Խաչին՝ Իր հաղթության գահին:
Սիրո բոցերի ճառագայթները լուսավորում են տիեզերական խավարը: Այդ արյունազարդ Խաչը, այդ խողխողված Սե՛րն է մեր հավատքի կենտրոնը: Հոգիների աշխարհը դեպի Գողգոթա է բարձրանում, իսկ Խաչի տեսքը ձյան պես հալեցնում է նույնիսկ ամենակարծր սրտերը:
Ճշմարտության համար մեռնողներն ու անձնազոհները Խաչի ստորոտին են մխիթարություն գտնում: Անմեղների, անժառանգների կարոտակեզ աչքերը նայում են Խաչյալին, Որը կանգնումի և գլորումի, հաղթության ու կյանքի հավիտենական Խորհրդանիշը պիտի լինի՝ մարդկության Անկյունաքարը, առանց Որի աշխարհի հիմքերը պիտի սասանվեն:
Գողգոթայի զոհասեղանին մեր հավատքն ու սերն իրար են միանում և նույնանում են: Մորեա լեռը Հին Ուխտն է, Գողգոթան՝ Նոր Ուխտը: Այդ նվիրական գագաթները դարերի միջից ողջունում են միմյանց: Մորեա լեռան վրա Աբրահամն իր հավատքի զոհն ընծայեց Յահվեին, Գողգոթայում Աստծու Որդին, որպես փրկության ողջակեզ, Հոր բազուկների մեջ է դնում Ինքն Իրեն:
Աստվա՜ծ իմ, Խաչի կյանքը, Խաչյալի պատկերն ինչպիսի՜ վեհ ներշնչումներով են խոսում հավատք ունեցող մարդու հետ: Հավատքի մեկ ուշադիր, լրջմիտ ու խոհուն հայացքը միայն, հոգու պարզ և զվարթ հայացքն առանց այլևայլությունների իր մեջ ամբողջովին ընդունում է այդ Խաչի կյանքը:
Իսկ ահա սիրո կյանքը հավատքի ծաղկունքն իսկ է: Հավատքը սիրով է գործում ու ծավալվում մարդու կյանքում, ինչպես արյունը՝ մարմնի մեջ: Հավատքն ամուլ է, եթե նրան զուգահեռ չի ընթանում սերը, որ կյանքի երջանկությունն է: Ուստի յուրաքանչյուր ոք պետք է իր անձից, իր հանճարից, իր հարստությունից մի բան զոհի, նվիրաբերի իր ընկերոջը:
Որքա՜ն լուսավոր պիտի լիներ աշխարհն ու կյանքը, եթե յուրաքանչյուր ոք իր ունեցած բարոյական և նյութական հարստությունից բաժին հաներ իր եղբորը: Մինչդեռ երբ մեկը կյանքը համարում է որպես հաճույքի համար տրամադրված մի ծաղկեբույր, ստվերի պես թռչող ժամանակ, այդպիսի մեկը կենդանական հայացքով է նայում իրեն շնորհված կյանքին:
Ապրելու արվեստը մեր կարծածից էլ շատ ավելի լուրջ և դժվարին գործ է, հավատքի ու սիրո մի գործ: Երկրային զորությունները վրդովեցնում են մեզ, խոչընդոտում են մեր հոգևոր թռիչքները դեպի բարության Արարիչը: Ուստի հարկ է, որ մենք ջանանք տկարացնել մեր անձնասիրությանը հագուրդ տվող այդ ուժերը, որոնք մեր մեջ արթնացնում ու զորացնում են երկրայինի հանդեպ տենչանքը:
Չէ որ երբ որթատունկի կամ ծառի ավելորդ ճյուղերը կտրում ենք, ծառահյութը դուրս է ծորում, և ծառն «արցունքոտվում» է, սակայն դրանով հանդերձ էլ ավելի զորանալով՝ գեղեցիկ և համեղ պտուղներ է տալիս:
Զոհողությունը գերազանցապես սիրո օրենքն է: Ուստի անհրաժեշտ է միայն, որ սիրո աստվածային տաճարում սրտերի խորաններից սուրբ ու խնկաբույր զգացումներ վեր բարձրանան դեպի Փրկիչը:
Մի՞թե այդպես չվարվեցին Մարիամները, Սանդուխտներն ու Հռիփսիմեները՝ իրենց կուսական սերն արցունքներով և համբույրներով հանդերձ Հիսուսի ոտքերի առջև դնելով:
Ըստ աշխարհի «տեսակետի» տգետ ու ապիկար համարվողները Փրկչի սիրով դյուցազնացան, մարտիրոսների անմեղ ու մաքուր արյունը մարեց մարդկային ատելության բոցերը, հանուն իրենց զավակների հանդեպ սիրո ծնողները զոհաբերեցին իրենց համար ամենաթանկ գանձերը, անբուժելի հիվանդությամբ տառապողները Փրկչի սիրով կազդուրվեցին, և իրենց կյանքը վսեմ ու ազնիվ նպատակների նվիրաբերողները խավարի պահերին Տիրոջ սիրո ճառագայթներով լուսավորվեցին:
Քրիստոնեական սերը նման է վառվող մոմի, որը լույս տալու համար սպառում է ինքն իրեն: Չկա սեր՝ առանց զոհաբերումի: Հիսուսին հետևող մարտիրոսները Խաչի միջոցո՛վ բազմեցին երկնային գահերի վրա: Այդ մարտիրոսների համար Փրկչի սերն ավելի հզոր էր, քան մահը:
Իսկ ահա նրանք, ովքեր մեղքով լցված լինելու պատճառով համր, խուլ ու կույր են հավատքի մեջ և մարմնական հաճույքները, աչքին հաճելի երևույթներն ու հպարտությունը և վերջապես մեղքի ամբողջ արտադրանքը թունավորել է նրանց սերը, այդպիսիք մահացու վերք ստացածի նման տառապալից ու վշտահար ցած են ընկել և Հիսուսից փրկարար զորություն չեն խնդրում: Նրանց համար մահն ավելի հզոր է, քան սերը, քանի որ մեղքը կրծել, թառամեցրել է նրանց կյանքի ծաղիկը:
Հավատքի աչքը սրտի վրա է, և սրտի ողջակեզն է միայն, որ անանց է ու ընդունելի: Առանց սիրո կյանքը դատարկ և ապերջանիկ է, մարդկային բոլոր կապերը վաղանցիկ երջանկությամբ են հյուսված, ուստի անզոր ու անստույգ են՝ տարուբերվելով կյանքի փոթորկալից ալիքների վրա, մինչդեռ անշահախնդիր սերը հավիտենական խարսխի վրա է ամրացած:
Սերը բարյացակամություն և ներողամտություն է պահանջում. ինչո՞ւ ես դատում եղբորդ, եթե անկարող ես ներթափանցել նրա մտքի և սրտի բոլոր գաղտնարանները: Այն, ինչը որ քո մթագնած աչքերի համար արատ է թվում, Աստծու մաքրամաքուր լույսի առջև կարող է արդեն սպի եղած լինել, որը դժնդակ ու հաղթական պայքարի հետևանքով է դրոշմվել քո այդ եղբոր ճակատին:
Քրիստոնեական հավատքն աստվածային շնչով, հոգեկան բարեշրջությամբ կերպարանափոխեց աշխարհը, ազնվացրեց մարդկանց զգացումներն ու ստեղծեց վսեմ բարոյականություն, և սիրո լայնածավալ հորիզոններում հնչեցրեց բոլոր մարդկանց եղբայրության ավետիսը. Ավետարանը քարոզեց, որ ամենքն էլ նույն ծագումն ու բնությունն ունեն:
Ուրեմն մեր պարտականությունն է կյանքն ապրել Հիսուսի ոգով: Ո՛չ աշխատանքի, ո՛չ ունեցվածքի, ո՛չ գիտության և ո՛չ էլ արվեստի մեջ պետք չէ փնտրել մեր փրկությունը. աշխարհային բարիքները միայն միջոց են Աստծու ծնած բարձրագույն կյանքը մեր մեջ կառուցելու համար:
Կյանքի ներդաշնակ զարգացման համար անհրաժեշտ այն զորությո՛ւնն է հավատքը, որ սիրո գործունեության մեջ փթթելով՝ մեզ վերածնում է հավիտենական կյանքի համար:
Հավատքը հիմարություն է նրա՛նց համար, ովքեր պիտի կորստյան մատնվեն: Հավատքը գայթակղություն ու ծաղրանքի առարկա է անհավատների համար, սակայն զորություն և փրկություն է հավատացյալների՛ համար:
Անապատում ով որ հավատքով նայեր պղնձե օձին, կբուժվեր. ուրեմն հավատքո՛վ նայենք Գողգոթայի Խաչին, որի վրա պիտի կարդանք մեր հոգու փրկության պատգամը՝ ոսկե տառերով գրված. «Աստված այնքա՜ն սիրեց աշխարհը, որ մինչև իսկ Իր Միածին Որդուն տվեց, որպեսզի, ով Նրան հավատում է, չկորչի, այլ ընդունի հավիտենական կյանքը» (Հովհ. 3։16):
Նա, ով Հիսուսին ունի, այլևս չի «հարցաքննում» երկինքն ու երկիրը: Խաղաղություն չի կարող լինել, քանի դեռ Հիսուսի սերը չի հաղթանակել, քանի դեռ ամբողջ աշխարհը չի խոնարհվել Խաչի առաջ:
Հավատքն ու սերը մեկ աղբյուրից են հոսում: Հավատքն ու սերը, միևնույն ժամանակ, երկու առանձին զորություններ են, որոնց միջոցով Սուրբ Հոգին վերաստեղծում է աշխարհը:
Հավատքը մարդուն աստվածային բարձունքների վրա է հասցնում, իսկ սերն Աստծուն իջեցնում է մարդկանց մեջ: Հավատքով ու սիրով զարգանում և ձևավորվում է մի նոր մարդկություն, որի մեջ ճառագայթում է հավատքի փառքը և ծաղկում է սիրով պսակված երանությունը:
Մեսրոպ վրդ․ Նարոյան (Արմաշ), «Փոքր քարոզգիրք ժողովրդի համար», Կ․ Պոլիս, 1905 թ.
Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը
