«Ես չեմ կարող ստանդարտ բաներ ասել, թե սիրում եմ իմ հողը, հայրենիքը…». Հովիկ Հովեյան

Բանաստեղծ, թարգմանիչ, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Հովիկ Հովեյանը օրեր առաջ ընթերցասերների դատին հանձնեց «Անավարտ ցամաք» գիրքը, որում ընդգրկված են նրա բազմամոտիվ ստեղծագործությունները: Նոր գրքի և առհասարակ պոեզիայի շուրջ «Արմենպրես»-ի թղթակիցը զրուցել է բանաստեղծի հետ:

– Կխնդրեի մի փոքր ներկայացնել, թե ի՞նչ ստեղծագործություններ եք զետեղել գրքում և ինչպե՞ս են դրանք ծնվել:

-Գիրքը լույս է ընծայել «Հայագիտակ» հրատարակչությունը: Նոր բանաստեղծություններ են, որոնք չեն կրկնվում իմ ուրիշ ժողովածուներում: Նույն հրատարակչությունը տպագել է նաև բանաստեղծություններիս ֆրանսերեն թարգմանությունները՝ «Բառի ալքիմիա» խորագրով: Թարգմանիչներն են Թերեզա Ստեփանյանն ու Գրիգոր Վարդանյանը: Գրքերի վերաբերյալ արձագանք չէր եղել, քանի որ ես հակված չեմ շնորհանդեսների, հակված եմ քննարկումների: Վերջին հաշվով, շնորհանդեսների ժամանակ խնայում են ստեղծագործողին, իսկ ես սիրում եմ քննարկումներ, քննադատական խոսքեր, որովհետև գովաբանությունը կամ խանդավառ խոսքեր ասելը ստեղծագործողին ոչինչ չեն տալիս:

Այնուամենայնիվ, Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում շուքով կայացավ իմ երկու գրքերի շնորհանդեսը:

Վերջերս մեկնել էի Սանկտ-Պետերբուրգ, որտեղ մասնակցեցի 13-րդ միջազգային գրքի փառատոնին և ներկայացրեցի իմ «Նոյեմբերի ավերակները» ժողովածուն, որը բավականին հետաքրքիր արձագանքներ ունեցավ:

-Ի՞նչն է ձեզ ոգեշնչում ստեղծագործել:

-Ես չեմ կարող ստանդարտ բաներ ասել, թե սիրում եմ իմ հողը, հայրենիքը և այլն: Այդ ոգեշնչումը ամենօրյա աշխատանք է, մասնագիտություն է և կոչում: Չեմ հավատում մուսայական հրեշտակային խմբերի չվերթին, որ անցնում են բանաստեղծների գլխի վրայով, և ծնվում է պոեզիան:

Ինձ համար պոեզիան անվերջորեն ինքն իրեն հայելու մեջ նայող հավիտենությունն է: Պոեզիան այն է, ինչը պոեզիա չէ: Պետք չէ կրկին գրել. «Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամ բառն եմ սիրում»… Հանճարը գրել, անցել է: Պետք է գրել պոեզիա, որը այն չէ, ինչը կա: Առարկայական աշխարհի հետ ոչ մի իրական կապ չունեցող տիեզերական հիշողություն է պոեզիան: Ոչ պրագմատիկ ձևաչափերում գործող էություն է, և այստեղ ենթագիտակցությունն է, որը հրամայում է ստեղծագործողին կանգ չառնել: Այն չերևացող եթերում է բացարձակի, ակմեի գերակայության մեջ:

-Մի առիթով ասել եք, որ երբեմն գիրքը տպագրելու հաջորդ օրը այն կարդում եք և զգում, որ գուցե շտապել եք, գուցե պետք էր սպասել: «Անավարտ ցամաք» ժողովածուն ընթերցելուց հետո նման զգացողություն ունեցե՞լ եք:

-Այո: Տողեր կան, որ պիտի չլինեին, կապակցություններ կան, որ պակաս են, բանաստեղծություններ կան, որ պետք է ետ ու առաջ լինեին, շարադասության խնդիր կա: Իմ բանաստեղծությունները սոսկական գործեր չեն: Ես չեմ գրում այն, ինչ արդեն կա: Առաջին հինգ գրքերս վատը չէին, և շատ գրախոսականներ գրվեցին դրանց մասին, սակայն ես հասկացա, որ դրանց օրիգինալներն ավելի հետաքրքիր են: Այնտեղ կային Սայաթ-Նովա, Չարենց, Թումանյան, Սահյան, Կապուտիկյան և նույնիսկ Բաղդասար Դպիր: Ամեն օր դու պիտի փոփոխվես ոչ թե հանուն փոփոխության, քանի որ ամեն նորը չէ, որ լավ է, այլ պետք է փոփոխվես հանուն պրոֆեսիոնալ արվեստի: Պոեզիան մշակույթի արյունն է, ինչպես ծովերն են մոլորակի արյունը: Պոեզիան իրականության հետ իսկապես կապ չունի: Եթե կրոնն ու լեզուն մեր իրականության հապավումներն են, ապա պոեզիան մեր իրականության ինտենսիֆիկացիան է: Այն արվեստի հավասարակշռությունը պահող կենտրոն է:

– Գրականագետներից մեկը ձեր մասին ասել է, որ դուք սերունդների խաչմերուկում եք: Մի ոտքով դասական եք, մյուսով` ժամանակակից և ավանգարդ…

-Ես կարող եմ նաև փոփ-արտ գրել:

-Պարոն Հովեյան, դուք բազմաթիվ ակնարկների, խոհագրությունների հեղինակ եք, ձեր սցենարների հիման վրա վավերագրական ֆիլմեր են նկարահանվել: Երբևէ մտածե՞լ եք վեպ գրելու մասին:

-Երբեք: Չեմ ցանկացել մտնել այլ տարածք: Չեմ հարգում այն ստեղծագործողին, արհեստավարժին, որը և՛ դրամատուրգ է, և՛ քանդակագործ է, և՛ գեղանկարիչ է, և՛ պարող է, և՛ ասմունքող է, և՛ երաժիշտ է: «Բառի ալքիմիա» գրքի առաջաբանում Գրիգոր Վարդանյանը գրել էր, որ ես նաև երաժիշտ եմ: Դրանից շատ վատ զգացի: Այո՛, ես ջութակի դասարանն եմ ավարտել, երգչախմբերում երգել եմ, նվագում եմ կիթառ, աշխատել եմ ջազային նվագախմբերում, տրոմբոն եմ նվագել, դաշնամուր, բայց ես սիրող երաժիշտ եմ: Չի կարելի գրել, որ ես երաժիշտ եմ: Ինչ վերաբերում է գրելուն, անընդհատ գնում եմ դեպի բանաստեղծությունը ու չեմ հասնում դրան: Ես չգիտեմ՝ անգամ վաղը կամ մյուս օրը գրողների շարքում դասվելո՞ւ եմ, թե ոչ, քանի որ դա տրված է ժամանակի դատավարությանը:

-Նկատել եմ, որ պոեզիայի նկատմամբ երիտասարդների հետաքրքրությունը մեծացել է: Շատերն են գրում և հրատարակվում: Ըստ ձեզ` այսօր պոեզիան ի՞նչ կշիռ ունի հասարակական գիտակցության մեջ:

-Շնորհալի ժողովուրդ ենք… Մենք երբեմն մեզ ասում ենք տաղանդավոր, հանճարեղ և այլն, «մերն ուրիշ է», բայց դա նրանից է, որ մենք չենք ճանաչում ուրիշի մշակույթը: Չիմանալով այդ մշակույթը` չենք սիրում այն, չսիրելով այդ մշակույթը` շարունակում ենք ատել և մնում ենք մեր քառակուսի գնդակի տարածքում: Այդ գնդակը մեզ ժառանգաբար է հասել և այն չունի արյան գնդիկի բացարձակ տիեզերական մաս լինելու հնարավորություն: Ես երազում եմ, որ մեր մշակույթը արյան գնդիկի ձևաչափն ունենա:

Գրիգոր Նարեկացու մասին սարսուռով, վախով և ակնածանքով եմ խոսում, քանի որ չեմ հասկանում նրան: Նա մեծություն է, և ես չեմ հավատա այն մարդուն, ով կասի, թե հասկացել է Նարեկացուն: Կերպարվեստում՝ Հիերոնիմոս Բոսխ: Նա այնպես է նկարել հարյուրավոր տարիներ առաջ, որ 25-րդ դարում էլ չեն կարողանա նրա պես նկարել: Լեոնարդո դա Վինչի՝ տիեզերական ուժ ունեցող մարդ: Նա մշակույթի մարդ չէ, նա լույս է: Հետո՝ Բախ, Ռեմբրանդտ, Բորխես, մինչ նա՝ Ուիլյամ Բլեյք, Սայաթ-Նովա, Չարենց, Կոմիտաս, որը նույնպես լույս է, կոմպոզիտորների հայրը, Թումանյան: Ընդունենք, որ նրանք մշակույթի սյուներն են, որոնց վրա հենվում է տանիքը: Այն և՛ մերն է, և՛ օտարինը, և դու արդեն կարող ես կանգնել այդ տանիքին, տեսնել քո նոր, երկրորդ արևը, լուսինը: Նման հենասյուները շատ են: Ես մի քանիսին թվարկեցի:

-Ի՞նչ ծրագրեր ունեք հեռանկարում: Աշխատո՞ւմ եք նոր ստեղծագործությունների վրա:

– Նոր գիրք եմ գրում: 17-ից ավելի փաստագրական ֆիլմերի տեքստերի և սցենարների հեղինակ եմ, գրել եմ հոդվածներ, որոնք խոսակցության առիթ են դարձել, քանի որ ես պատահական չեմ գրում: Ինչ վերաբերում է դրամատուրգիային կամ արձակին, դա ամեն մարդու բանը չէ: Չնայած իմ գրչընկերներն ասում են` պոեզիան ամենաբարդն է, բայց ես գտնում եմ, որ արձակ գրելու համար հազար տարվա կյանք պետք է ապրել: Ամենաբարդ գործը մանկական, երգիծական գրականություն ստեղծելն է և դրամատուրգիան:

Նոր գիրքս դեռ վերնագրված չէ: Վերնագիր ընտրելը դժվար գործ է: Կարծում եմ` նոր գիրքս ավելի հետաքրքիր կլինի: Միայն նոր բանաստեղծություններ են ընդգրկվելու դրանում: Հավանաբար, այն լույս կտեսնի մեկ կամ երկու տարուց: Ես երկար եմ աշխատում, անընդհատ վերընթերցում եմ, փոխում եմ, հանում եմ որոշ բաներ…

Հարցազրույցը՝ Անժելա Համբարձումյանի