«Կաննը քաջալերում է այն երկրներին, որոնք տնտեսապես սարսափելի վիճակում են, անընդհատ պատերազմի մեջ են, բայց երազում են». Հովհաննես Գալստյան

Ֆրանսիական Լազուրի ափին օրեր առաջ ավարտվեց աշխարհի բոլոր ֆիլմասերներին լարվածության մեջ պահող կինոյի տոներից մեկը՝ Կաննի 70-րդ հոբելյանական կինոփառատոնը:

Մոնիկա Բելուչիի և Ալեքս Լուցի կրքոտ համբույրից, խարիզմատիկ Լուի Գարրելից, գնալով ավելի գեղեցկացող Ջեյք Ջիլենհոլից և լավագույն ռեժիսոր ճանաչված Սոֆիա Կոպպոլայից բացի՝ Կաննի 70-րդ հոբելյանական կինոփառատոնը նշանավորվեց նրանով, որ կինոշուկայում առաջին անգամ Հայաստանը ներկայացավ Village International/Pantiero հատվածում՝ 226 համարի տակ գործող Հայաստանի Հանրապետության տաղավարով, որտեղ փառատոնի անցկացման ամբողջ ընթացքում նկատվելու փորձեր էին կատարում հայաստանյան կինոարտադրության երեք՝ «Բարս մեդիան» ներկայացնող «Արշալույսի լուսաբացը», Սերգո Ուստյանի «Փոխանակում» և Արթուր Սուքիասյանի «Վիրավոր քաղաքը» կինոնախագծերը:

Նշենք, որ բացի 3 հաղթողներից, սեղանին էին հայտնվել նաև մրցույթից դուրս կինոնախագծեր՝ «ՍԻՆԵՄԱ» շարժապատկերային արվեստների արդյունաբերական և կրթական կենտրոնի «Նոր հայկական կինո» խորագրով ներկայացող կինոնախագծերի փաթեթը:

Կաննի 70-րդ հոբելյանական կինոփառատոնում հայկական պատվիրակության ձեռքբերումների, պայմանավորվածությունների, հետաքրքիր դրվագների մասին տեղեկանալու, ինչպես նաև տոնի զարկերակն ու շունչը զգալու համար զրուցել ենք Կաննի հայաստանյան հանձնաժողովի պատասխանատու, ռեժիսոր, «ՍԻՆԵՄԱ» շարժապատկերային արվեստների արդյունաբերական և կրթական կենտրոնի հիմնադիր Հովհաննես Գալստյանի հետ:

– Պարոն Գալստյան, ինչպիսի՞ տպավորություններ եք ստացել Կաննի 70-րդ հոբելյանական կինոփառատոնից: Այն իսկապե՞ս հոբելյանական էր:

– Երկակի է իմ վերաբերմունքը: Ես, ճիշտն ասած, ավելի շքեղ էի պատկերացնում և ավելի մարդաշատ: Մեր աշխատանքները շատ-շատ էին տաղավարում, այդ պատճառով հնարավոր չի եղել հետևել ընթացքին, որովհետև ես ստացա Կաննի ուղարկած վերջնական ռեզյումեն, և պարզվեց, որ 12.350 գրանցված մասնակից է եղել:

Դա աննախադեպ ռեկորդ է Կաննի համար, որովհետև 2 տարի առաջ 10 հազար էր, անցած տարի դարձան 11 հազար, այս տարի՝ 12 հազար: Բացի այդ, աստղային մասնակցությունը շատ-շատ մեծ էր: Կաննը արել էր առավելագույնը, որ հնարավորինս շքեղ ներկայանան:

Հայկական տաղավարը երկրների մեջ էր, շենքում չէր, և մի տեսակ այս տարվա շքեղությունը չեմ զգացել: Բայց թվերն անվիճելի բան են: Դրանք ցույց են տալիս, որ մասնակցությունը շատ մեծ է եղել: Այլ հարց է, որ այս տարի աննախադեպ էին անվտանգության հետ կապված միջոցառումները: Ստուգում էին անընդհատ, ամեն քայլափոխի և ամեն ինչից զգացվում էր, որ նախազգուշացումներ են եղել, որ ինչ-որ բաներ, հնարավոր է՝ տեղի կունենան Կաննում:

Իսկ Կաննը շատ զգայուն է այդ հարցերի հանդեպ, որովհետև այն միայն փառատոն չէ՝ որպես այդպիսին, այն շուկա է: Իսկ շուկա գալիս են այն մարդիկ, ովքեր ուզում են ապահովված զգալ իրենց, և, եթե անվտանգության ծառայությունն ինչ-որ թերացումներ անի, շուկա եկողների թիվը կպակասի: Դա է, որ Կաննը ձգտում է ամեն տարի ուժեղացնել:

Անցած տարի փոխվել է Կաննի գեղարվեստական ղեկավարը: Այս տարի շատ խայտաբղետ էր ֆիլմերի մրցութային ծրագիրը: Այս տարի Կաննին բնորոշ շատ նրբորեն ընտրված ֆիլմեր չէին, մրցութային ծրագրում ավելի դեմոկրատ էր ընտրությունը: Սա երկրորդ դիտարկումն էր:

Եվ աննախադեպ էր Հայաստանի մասնակցությունը, որովհետև ես տեսա, որ թե պետական խողովակներով, և թե ոչ պետական խողովակներով, իմ հաշվարկով, մոտ 15-16 մասնակից կար Հայաստանից, իսկ պետական պատվիրակությունը 6 մասնակցից էր բաղկացած: 5 լրագրող կար Կաննում Հայաստանից, ինչը նույնպես ցույց է տալիս, որ Հայաստանի հետաքրքրությունը Կաննի հանդեպ շեշտակիորեն աճել է, ինչը չի կարող չուրախացնել ինձ:

Շատ եմ ուրախանում, որ Կաննը կարևորվել է Հայաստանի համար: Օրինակ, ընդհանրապես չնկատեցի Ադրբեջանի տաղավարը, իսկ Վրաստանի տաղավարը շատ ավելի համեստ էր ներկայացված, քան մերը: Վրացիների մասնակցությունն ավելի քիչ էր՝ մարդկանց առումով, քան Հայաստանինը: Սա էլ է աննախադեպ, և պատճառը միգուցե կինոյում կառուցվածքային փոփոխություններն են, դրանց վերաբերյալ հրապարակումները, այդ մասին անընդհատ խոսելը, կամ գուցե իսկապես բոլորի մոտ ցանկություն կա ինտեգրվել միջազգային գործընթացին, դուրս գալ հայկական կինոյի լոկալ վիճակից, ուշադրություն գրավել, իսկ դա սկսվում է ուսումնասիրությունից, ու այս տարի Հայաստանը ներկայացված էր Կաննում բավականին պատկառելի կազմով, թիմով: Մնում է՝ այդ թիմը սկսի իրար հետ ուղղորդված աշխատել շուկայի վրա:

– Ռուս լրագրող Սերգեյ Շոլոխովի՝ Կաննի 70-րդ կինոփառատոնի մասին ռեպորտաժն էի դիտում Ռուսաստանի Առաջին ալիքի եթերում, ով ասում էր, որ Պեդրո Ալմոդովարը լավ հումորի զգացում ունի, եթե Ռուբեն Էստլունդի «Քառակուսի» ֆիլմը Կաննի կինոփառատոնի գլխավոր մրցանակն է ստանում: Ի՞նչ եք կարծում, մեր ներկայացրած նախագծերը ժյուրիի անդամների մոտ՝ նախագահի գլխավորությամբ, ինչպիսի՞ արձագանք կստանային:

– Ըստ երևույթին այդ ընտրությունը կայանում էր նրանում, որ ֆիլմը լավն է: Վատ ֆիլմը չի մտնում Կաննի մրցութային ծրագիր: Ֆիլմը կարող է ձեր ճաշակով չլինել, բայց չի նշանակում, որ վատն է: Ֆիլմն այն մասին էր, որ արվեստը կառավարողները, ովքեր որոշում են՝ որն է լավ, որը՝ վատ, ի վերջո, մի նախագիծ են սարքում, մի մարդ, ով գորիլայի տեսքով մասնակցում է կուրատորների մրցույթին, և այդ գորիլան դադարում է լինել իրենց նախագիծը, սկսում է ինքնուրույն կյանքով ապրել և բոլորի գլխին սարքում է այն, ինչ որ իր գլխին կամ բոլորի գլխին են սարքել:

Թերևս, Ալմոդովարը գնահատել է հումորը, բայց Ալմոդովարը, լինելով մարդ, ով շատ լավ ծանոթ է, թե ինչ է նշանակում՝ արվեստի ֆինանսավորում, և շատ է տքնել՝ մինչև դարձել է Ալմոդովար՝ տանջվելով այն մարդկանց ձեռքը, ովքեր ֆինանսավորում են կինոն, ցանկացել է ուղղակի ապտակել արվեստը կառավարողներին՝ ասելով, որ միևնույն է, ինչքան էլ դուք արվեստը կառավարում եք, արվեստն անկախ է, ազատ է, և պետք եղած պահին կբարձրանա սեղանին, ջուրը կլցնի ձեր գլխին և ձեզ կապտակի: Սա է Ալմոդովարի մեսիջը:

Մեր նախագծերը ներկայացված էին հստակ տրամաբանությամբ: Դրանք պետք է ունենային համատեղ արտադրող և պոտենցիալ, և ցանկալի է, որ լինեին երիտասարդ ստեղծագործողներ. մենք աջակցել ենք երիտասարդներին: Եվ Սերգո Ուստյանը, և Արթուր Սուքիասյանը, և Իննա Սահակյանը նոր շրջանի կինեմատոգրաֆիստներ են: Սա էր փիլիսոփայությունը. բերել նոր մարդկանց, որ գնան Կանն: Այս տարի, ոչինչ, թող միայն տեսնեն ու սովորեն, մյուս տարի կգնան՝ կհաղթեն, բայց չպետք է տանել այն մարդկանց, ովքեր արդեն 3-4 անգամ դա տեսել են:

Ինչ վերաբերում է կինոփառատոնի ժյուրիի արձագանքին, ապա կարծում եմ, որ նրանք կզարմանային, որ կա Հայաստան, Ալմոդովարը կապշեր, որ Հայաստանից եկել-հասել են Կանն, կուրախանար, կասեր՝ գնացեք, արեք ավելի լավ, աշխատեք, շատ աշխատեք, եղեք ավելի ռեալիստ, որովհետև ոչ ոք չի սպասում, որ Հայաստանը կանի այնպիսի նախագիծ, որն արժե մի քանի միլիոն: Գնացեք, խելք հավաքեք, փոքր-փոքր քայլերից սկսեք: Բայց փաստն այն է, որ միջազգային կինո-քարտեզի վրա Հայաստան երկիրը գոյություն չունի:

Միգուցե կունենա: Ֆուտբոլն էլ գոյություն չուներ՝ մինչև Հենրիխ Մխիթարյանի հաջողությունների հասնելը: Սարոյանի ասածի պես՝ հենց որ լինի, բոլորը ծափ կտան, կասեն՝ ինչ լավ է, որ այս երկիրը կա: Հայաստանը հայտնվեց Կաննում, այս տարի առաջին անգամ պետական դրոշը բարձրացվեց, Հայաստանն ունեցավ տաղավար, և բոլորը շնորհավորում էին:

– Հայաստանի պատվիրակության՝ կինոշուկայում ներկայանալու հստակ նպատակը ո՞րն էր:

– Երեք հիմնական նպատակ ուներ Հայաստանի պատվիրակությունը: Առաջին հերթին՝ ներկայացնել Հայաստանում մրցույթով ընտրված նախագծերը, որոնք զարգացման փուլում էին: Նախագծի հեղինակներն այստեղ մրցույթ էին հաղթել. 12 հայտից ընտրվել էր 3 հայտ, որոնց հեղինակները պետության կողմից մասնակի ֆինանսավորված՝ եկել էին Կանն: Նրանք կազմակերպեցին իրենց նախագծերի պրեզենտացիան, ունեցան հանդիպումներ, մասնակցեցին Producers Network կոչվող շատ կարևոր միջոցառմանը:

Կաննի ներսում կա Producers Network. առավոտյան նախաճաշին՝ 09:00-ից մինչև 11:00-ն, առանձին սեղաններից 2 մոդերատորների օգնությամբ դուք ընտրում եք, թե 16 սեղաններից որ սեղանի մոտ ինչ թեմա եք ուզում քննարկել: Մի սեղանի շուրջ քննարկումներ եք ունենում Վենետիկ փառատոնի ներկայացուցչի հետ, մի սեղանի շուրջ քննարկում եք Բեռլինի շուկան՝ Բեռլինի ներկայացուցչի հետ, մի սեղանի մոտ՝ ինչ-որ դիստրիբյուցիոն ընկերություն:

Մեր պրոդյուսերները մասնակցեցին Producers Network-ին, որոնք ամենօրյա հանդիպումներ էին, շատ լավ կոնտակտներ են, շատ լավ հնարավորություններ են: Այսինքն՝ առաջին հիմնական նպատակը մեր պրոդուկտները ներկայացնելն էր, որն արվեց:

Երկրորդը՝ Հայաստանում կինոյում տեղի ունեցող փոփոխությունները ներկայացնելն էր, մասնավորապես՝ կինոյի հանձնակատարի ինստիտուտը Հայաստանում, ֆիլմկոմիսիան և հարկային արտոնությունները, որոնք կինոյի մասին նոր օրենքով նախատեսվում են Հայաստանում: Հայաստան հրավիրել նկարահանումների համար. սա էլ երկրորդ կարևոր նպատակն էր, որը մենք դրել էինք մեր առջև:

Երրորդ նպատակն էլ, որն արդեն իմ նպատակն էր, ներկայացնել մեր նախագծերը Կաննում, մասնավորապես՝ «ՍԻՆԵՄԱ» կենտրոնի նախագծերը, որոնք ներկայանում էին «Նոր հայկական կինո» խորագրով, մեր երկու նախագծերը՝ «Մետամորֆոզը» և «Տատիկիս վարսերը»:

Չափազանց կարևոր հանդիպումներ ունեցա Eurimages-ի գլխավոր տնօրենի հետ, պատահաբար, որովհետև հանդիպում էի փորձագետներից մեկի հետ, ով մեր ֆիլմերի հետ աշխատում է, և այդ հանդիպման ժամանակ Eurimages-ի գլխավոր տնօրենը տաղավարում հարցազրույց էր տալիս, հենց Eurimages-ի տաղավարում, և մեր փորձագետն ասաց.

«Հիմա ես ձեզ կծանոթացնեմ գլխավոր տնօրենի հետ»: Ես էլ շատ ուրախացա, բայց նշեմ, որ գլխավոր տնօրենի հետ մենք հանդիպել էինք 3 տարի առաջ: Հետո ինքը հարցազրույցն ավարտեց, մոտեցավ մեր սեղանին, ասաց. «Hi, Hovhannes»: Այսինքն, Eurimages-ի գլխավոր տնօրենը 3 տարի առաջ հանդիպած մարդուն հիշել էր, ու ինքը գիտեր՝ ում հետ գործ ունի: Սա այն մասին է խոսում, թե որքան պրոֆեսիոնալ են իրենք, և որքան ուշադիր է վերաբերմունքն ամեն երկրի, կինո-պրոֆեսիոնալի, ամեն ներկայացուցչի հանդեպ:

Իրենք անհատապես գիտեն՝ ով է, ինչի է այսպես, և ինչո՞ւ է այդ մարդը Eurimages-ի տաղավարում, և այլն: Դա ինձ համար շատ կարևոր էր, որովհետև մեր փորձագետն ինձ հարցրեց՝ դուք ծանո՞թ եք, ես ասացի՝ անձնապես՝ ոչ, չնայած 3 տարի առաջ հանդիպել էինք, բայց… Ես ինչո՞ւ եմ սա ընդգծում. ընդգծում եմ, թե ինչ ուշադրություն կա Հայաստանի հանդեպ, և եթե մենք լավ, ուշադրության արժանի նախագիծ ներկայացնենք, ապա կաջակցեն, միանգամից կասեն՝ եկել է հայկական նոր կինո:

Բացի Eurimages-ից, ես հանդիպեցի «Les cinemas du monde»-ի ղեկավարության հետ, 45 հանդիպում եմ ես ունեցել Կաննում, որոնցից կընդգծեի CNC-ի ներկայացուցիչների հետ հանդիպումը, Eurimages-ի հետ հանդիպումը, Լոկարնո կինոփառատոնի տնօրինության և Տալինի կոնոփառատոնի տնօրինության հետ հանդիպումը: Երկու փառատոներն էլ աջակցեցին մեզ, առաջարկեցին իրենց փառատոները՝ որպես հարթակ, որ մենք այնտեղ կարողանանք ներկայացնել «Նոր հայկական կինո» կարճամետրաժ ֆիլմերի նախագծերը: «ՍԻՆԵՄԱ» կենտրոնի նախագծերի համար գերմանական մի ընկերության հետ կնքեցինք նաև դիստրիբյուցիայի համաձայնագիր:

Կաննում մեր կարևորագույն համաձայնություններից մեկն էլ այն էր, որ մենք վրացի ու ռուս գործընկերների հետ եկանք նախնական համաձայնության՝ ստեղծելու Sells House, այսինքն՝ վաճառքի տուն, որը Եվրոպա կհանի հայկական, վրացական, ռուսական ռեգիոնալ ֆիլմերը: Ոչ թե Մոսկվայում և Սանկտ Պետերբուրգում, այլ ռուսական Սիբիրում, շրջաններում նկարահանված ֆիլմերը, անծանոթ ֆիլմերը: Բայց Sells House-ի գերխնդիրը ֆիլմերը վաճառելն է: Երբ մենք խոսում ենք ֆիլմերի վաճառքի մասին, մենք չենք խոսում կոմերցիոն կինոյի մասին:

Զվյագինցևը կոմերցիոն ֆիլմեր չի վաճառում, բայց Զվյագինցևի ֆիլմը Sony Pictures-ը գնեց, հենց Կաննում: Դա ուլտրակոմերցիա է Ռուսաստանի համար, մեծագույն կոմերցիա՝ մի ֆիլմի համար, որն ընդհանրապես կոմերցիոն չէ: Այսինքն, մենք պետք է հասկանանք, որ ֆիլմերի վաճառքը կապ չունի ֆիլմի ժանրի հետ: Եթե մենք ասում ենք՝ ֆիլմի կոմերցիոն հաջողություն, ապա նկատի չունենք, որ այդ ֆիլմը կոմերցիոն է: Նա հեղինակային կինոյով է զբաղված, և այն գնում է Sony Pictures-ը:

Մենք պետք է կարողանանք ձևավորել մեխանիզմներ, որոնք թույլ կտան Հայաստան բերել վաճառքի գործակալների, որոնք տեղում կարող են ընտրել, կամ իմանալ, որ մենք աշխատում ենք Կովկասի հետ և ամեն տարի իրենց 10-12 ֆիլմեր ուղարկենք Կովկասից, որպեսզի կարողանան նայել և՛ հայկականը, և՛ վրացականը, ընտրեն ու ասեն՝ այդ ֆիլմերը մենք կմտցնենք շուկա: Որովհետև ֆիլմը շուկա մտցնում են շուկայի մասնագետները, ոչ թե հեղինակները: Իրենք իրենց մեխանիզմներն ունեն, իրենք գիտեն՝ որ թերթում պետք է հոդված տպագրել, որպեսզի ֆիլմը վաճառվի, փառատոնի որ օրը պետք է ցուցադրել ֆիլմը, ինչ աֆիշ պատրաստել, ինչ թրեյլեր սարքել, ինչ լեզվով, թրեյլերի մեջ ինչի վրա շեշտը դնել:

Դա առանձին մասնագիտություն է, առանձին կրթություն է, որին տիրապետում են վաճառքի գործակալները: Մեր խնդիրն է՝ վաճառքի գործակալներ գտնել-բերել Հայաստան, հետաքրքրել հայկական ֆիլմերով, որպեսզի վաճառեն, որովհետև ոչ մի ռեժիսոր չի տանում իր ֆիլմը Կանն ու վաճառում: Դա ոչ պրոֆեսիոնալ է: Ի դեպ, Կաննում ձեռք բերված պայմանավորվածություններն աշխատում են Կաննից հետո՝ 3 ամիս, 6 ամիս ժամանակ է պետք:

Այդ հետադարձ կապը շատ կարևոր է, այդ կոնտակտները սկսում են աշխատել: Մեր հստակ ձեռքբերումները դիստրիբյուցիոն համաձայնագիրն է, որ ստորագրել ենք Կաննում, համաձայնությունը Լոկարնոյի և Տալինի փառատոների հետ, որտեղ պետք է ներկայացնենք մեր նախագծերը:

– Հանդիպումները, ձեռք բերված պայմանավորվածությունները նյութականացնելու համար ի՞նչ է պետք. միայն կինոարտադրողի աշխատանքը բավարա՞ր է, թե՞ պետությունը՝ ի դեմս Մշակույթի նախարարության, պետք է իր դերակատարությունն ունենա:

– Մշակույթի նախարարությունը շատ կարևոր գործեր ունի անելու, որովհետև կինոն Եվրոպայում, իսկ մենք Եվրոպայի մաս ենք, պետական կառավարման ներքո է: Արվեստը պետական աջակցության ներքո է, և Eurimages-ը Եվրախորհրդի ֆոնդն է, որը ֆինանսավորվում է եվրապառլամենտի կողմից և աջակցում է եվրոպական կինոյին: Այս իմաստով պետությունը շատ կարևոր բաներ ունի անելու՝ հիմնականում երկրների միջև համատեղ արտադրության պայմանագրեր կնքել: Ես՝ որպես անհատ պրոդյուսեր, աշխատում եմ Ֆրանսիայում ապրող անհատ պրոդյուսերի հետ, մեր հարաբերությունները կանոնակարգվում են մեր՝ երկու անկախ ընկերության միջև կնքված պայմանագրով:

Բայց այդ պայմանագիրը շատ ավելի մեծ արժեք կունենա, շատ ավելի ծանրակշիռ կլինի, ֆրանսիացի պրոդյուսերը շատ ավելի հեշտ իմ հետ կաշխատի, եթե ՀՀ Մշակույթի նախարարությունը կամ Ազգային կինոկենտրոնը և Ֆրանսիայի Ազգային կինոկենտրոնը, որն իրենց Մշակույթի նախարարության կառույցն է, ունենան համատեղ արտադրության պայմանագիր:

Հայաստանը կարող է բոլոր եվրոպական երկրների հետ ունենալ համատեղ արտադրության պայմանագրեր՝ Հայաստան-Շվեյցարիա, Հայաստան-Ֆրանսիա, Հայաստան-Շվեդիա, Հայաստան-Ֆինլանդիա, Հայաստան-Գերմանիա, և այսպես շարունակ: Դրանից հետո մեր պրոդյուսերների համար ավելի հեշտ կլինի, որովհետև մեր պրոդյուսերը դիմելով գերմանացի պրոդյուսերին՝ կասի՝ մեր երկրներն ունեն համատեղ արտադրության պայմանագիր, կինոյի աջակցության համատեղ պայմանագիր:

Այսինքն՝ իրավական իմաստով շատ քիչ բան է մնում իրար հետ պայմանավորվելու համար: Որովհետև գերմանացի պրոդյուսերը գիտի, որ Գերմանիան ունի պայմանագիր Ուկրաինայի հետ, Վրաստանի, Ռուսաստանի հետ. և չունի Հայաստանի հետ, շատ ավելի հեշտ կաշխատի նրանց հետ: Դա չի նշանակում, որ մենք պետք է ձեռքներս ծալենք-նստենք, ասենք՝ դե՛, մենք չունենք, ուրեմն չի էլ լինի: Չէ՛, այդպես չէ: Բայց այն կօգնի մեզ: Դա՝ մեկ:

Երկրորդը, պետական աջակցությունը շատ կարևոր է, որ Հայաստանում լինի հասցեագրված՝ սկզբի փուլից մինչև վերջին փուլ: Հիմա Հայաստանում կանոնն այնպիսին է, որ ֆինանսավորվում են այն նախագծերը, որոնք մտնում են արտադրություն՝ նկարահանումների փուլ, և վերջանում է ֆինանսավորումը, երբ վերջանում են նկարահանումները:

Ուրեմն պետք է աջակցությունը լինի նախագծի զարգացման փուլից, որ կարողանա մտնել շուկա՝ ֆիլմը դեռ չնկարված և մինչև փառատոներ և շուկա մտնելը, որպեսզի մինչև վաճառքը պետությունն աջակցի նախագծերին: Դա շատ կարևոր է: Եթե դուք ձեր նախագծի համար չունեք պետական աջակցություն, դժվար կլինի գտնել ֆոնդերի, մյուս համարտադրողների աջակցությունը:

Եթե Հայաստանում մենք սթափ վերլուծենք իրավիճակը, եթե ռեալիստ լինենք, եթե չվախենանք նայել իրականության աչքերին, ամենաբարդ պրոբլեմը կինոհանրույթն է, մեր կինեմատոգրաֆիստները, որոնք վերջին 25 տարվա մեջ այդպես էլ չտալով էական մեծ կինեմատոգրաֆիական ստեղծագործություն՝ չափազանց մեծ ամբիցիաներ ունեն, և ընդհանրապես չի ձևավորվում միասնական կինոհանրույթ, որն առաջարկի կառավարությանը, կամ պարտադրի կառավարությանը դրական փոփոխություններ կինոյի դաշտում: Որովհետև եթե դուք՝ որպես առանձին ռեժիսոր, մի բան եք ասում, և ձեր ասածի 70 տոկոսը մյուսներին փնովելն է, ապա ոչ մեկը ձեզ չի լսելու:

Մշակույթի նախարարությունը չի կարող միաժամանակ և՛ կինոյի, և՛ գրադարանների, և՛ թատրոնի ստրատեգիաներ մշակել: Այն պետք է հենվի մասնագետների վրա, որոնք իրեն առաջարկում են ճիշտ ստրատեգիա: Կինոհանրույթն ինքը պետք է իր մեջ ձևավորի կինոյի զարգացման ստրատեգիան, հանդիպի Մշակույթի նախարարի հետ ու ասի, որ՝ այս ստրատեգիայով մենք կարող ենք կինոն զարգացնել: Նախարարության խնդիրն է՝ լսել և աջակցել պրոֆեսիոնալներին:

Մինչև հիմա դա բարդ էր, հեշտ չէր: Հիմա մշակույթի նոր նախարարը բաց է, ինքը պատրաստ է լսել, բայց ամեն ինչ թողնել նախարարության վրա, ասել՝ դուք փոփոխություններ արեք, չեն կարող անել, որովհետև իրենք կինոյի զարգացման փորձագետներ չեն, կինոարտադրության փորձագետներ չեն:

Այսինքն, եթե մենք Հայաստանում ուզում ենք դրական փոփոխությունների հասնել, պետք է ի վիճակի լինենք մի կողմ դնել ամբիցիաները, միմյանց հանդեպ չհիմնավորված բացասական վերաբերմունքը, որովհետև մեր մեջ չկան ոչ Բերգմաններ, ոչ Զվյագինցևներ: Ոչ մեկը չի հասել մեծ հաջողության, որ ասի՝ դուք ոչ մեկդ ոչ մի բանի արժանի չեք, իսկ ա՛յ, ես ինչ-որ բանի արժանի եմ…

Այստեղ միմյանց հավասար մարդիկ են, ովքեր պետք է կարողանան մի կողմ դնել ամբիցիաները, նստել, քննարկել, գտնել կինոյի զարգացման համար հստակ ստրատեգիա, այդ ստրատեգիան առաջարկեն կամ պարտադրեն նախարարությանը, և իրար աջակցելով՝ դուրս քաշեն Հայաստանի կինոինդուստրիան այս լոկալ, փակ վիճակից:

Պետությունը բացվել է մեր առաջ, նախարարությունը բացվել է. մենք առաջարկեցինք Կաննի համար բաց մրցույթ անցկացնել, ասացին՝ խնդրեմ: Մենք առաջարկում ենք կինոների ֆինանսավորման բաց մրցույթ հայտարարել, ասում են՝ խնդրեմ: Բայց մենք չենք առաջարկում, ասում ենք՝ դե, հիմա պետությունը եկել է, իր խնդիրն է, թող փոխի կինոն: Ո՞նց փոխի, եթե ինքը մասնագետներ չունի: Ի՞նչ է, Ֆրանսիայից մասնագետների հրավիրի ու ասի՝ եկեք փոխե՞ք մեր կինոն: Սա է մեր կինոյի խնդիրը՝ լոկալ, նեղ մտածողության և կինոհանրույթի չձևավորվածության մեջ է:

Հիմա ինչ ասես՝ կարող են պարտադրել վերևից մեր կինոհանրությանը: Կուզի կառավարությունը «Հայֆիլմը» վաճառե՞լ՝ կվաճառի: Չի՞ ուզի վաճառել՝ չի վաճառի: Կուզի՞ օգնել կինոյին՝ կօգնի, չի՞ ուզի օգնել՝ չի օգնի, որովհետև չկա դիմացը կինոհանրություն՝ մի մարմնի տեսքով, որն ասի՝ գիտե՞ք ինչ, իմ հետ հաշվի նստեք, մենք պրոֆեսիոնալներ ենք, մենք այսքան բան ենք արել, մենք այսքան բան ենք անում և մենք ուզում ենք իրար հետ շարժել կինոն: Եթե սա չստացվի, ոչ մի Կաննի կինոշուկա Հայաստանի կինոյին չի օգնի: Առանձին նախագծերի կօգնի, առանձին մենք մեր նախագծերը կզարգացնենք, բայց գլոբալ փոփոխություններ, ինչպես վրացական կինոյում եղան, հայկական կինոյում չի լինի, քանի դեռ չի ձևավորվել հասկանալի ադեկվատ կինոհանրություն:

– Ֆինանսավորում ստանալու դեպքում մենք գիտե՞նք՝ ինչպես արդյունավետ ծախսել այդ գումարը, այդքան ճկունություն ունե՞նք, ի՞նչ մեխանիզմների պակաս ունենք: Չեխ ռեժիսոր Միլոշ Ֆորմանն ասում էր. «Տվեք ինձ 10 մլն, ես կնկարահանեմ 10 միլիոնանոց ֆիլմ: Տվեք ինձ 100 մլն, ես կնկարահանեմ 100 միլիոնանոց ֆիլմ»:

– Չգիտեմ: Գոդարն էլ ասում էր. «100 ֆրանկ ունեք՝ 100 ֆրանկով նկարեք: 1 ֆրանկ ունեք՝ 1 ֆրանկով նկարեք»: Դրանք տարբեր բաներ են: Մենք պետք է ունենանք լավ կոմիտե, որը կհասկանա, որ այս ֆիլմի ներկայացրած բյուջեն իրատեսական չէ: Ներկայացված բյուջեն կես միլիոն է, բայց իրականում ֆիլմն արժե 250 հազար, որովհետև ինքը 200 հազարով կնկարի այդ ֆիլմը, հավելյալ ծախսերով՝ 250 հազար: Դա կապ չունի ռեժիսորների հետ:

Դա կապ ունի այն հանձնաժողովի հետ, որը պետք է ձևավորի Մշակույթի նախարարությունը կամ Ազգային կինոկենտրոնը: Նախագծերի ընտրությունը շատ կարևոր բան է, որը միշտ առաջացնելու է հակազդեցություն, հակառակ ուժ. դիմելու են 40 նախագիծ, իսկ ֆինանսավորվելու է 4-ը:

Այսինքն, այսպես թե այնպես, լինելու է 4 նախագիծ, որը հաղթելու է և «շնորհակալություն» է ասելու, և 36 նախագիծ, որը չի հաղթելու և մեղադրելու է ամենավերջին մեղքերի մեջ։ Ինչի մեջ ասես՝ մեղադրելու է, բացի նրանից, որ իր նախագիծը թույլ էր: Բայց դրա համար էլ պետական հանձնաժողովը պետք է բաղկացած լինի պրոֆեսիոնալներից, որ իրենք հստակ բացատրեն՝ հաղթեցին այս նախագծերը, որովհետև այսպես էր, հաղթեց սա, որովհետև սա էր արել… Եվ դա պետք է ասեն մինչև մրցույթը, պետք է ասել՝ կհաղթեն նրանք, ովքեր ունեն այս բաները՝ համատեղ արտադրության պայմանագիր, շուկայի պոտենցիալ, աստղերի մասնակցություն, թեմայի կարևորություն, և այլն: Ինչպես անում են բոլոր ֆոնդերը՝ ներկայացնելով չափանիշեր:

Եթե համապատասխանում եք, ապա անցնում եք, չէ՝ չէ: Հետո կարող եք հազար հատ շեփոր փչել, ասել՝ իմ նախագիծը լավն էր, իսկ ինձ չընտրեցին: Լավ նախագիծը ոչ ոք չի թողնում գետնին ընկած, բոլորը վերցնում են:

– Երբ ինչ-որ երկիր ցանկանում է հաղթել Ֆուտբոլի Աշխարհի առաջնությունը, որպես կանոն, այդ երկրներում սկսում են զարգացնել մանկապատանեկան ֆուտբոլը: Այսինքն՝ չեմպիոններ «արտադրելու» համար լավ կրթություն է անհրաժեշտ: Չե՞ք կարծում, որ Կաննում «գոլ խփելու» համար ուսումնառության տարիներին չեմպիոններ է պետք դաստիարակել: Առանց լավ կրթության աշխարհի չեմպիոն կամ գոնե մրցանակակիր կարո՞ղ ենք դառնալ:

– Ոչ, առանց լավ կրթության՝ չենք կարող: Մեր կինոհանրույթի պրոբլեմներից ամենամեծ պրոբլեմն այն է, որ մեր ռեժիսորներն անգրագետ են, անկիրթ են: Չեմ ասում՝ բոլորը, այլ՝ մեծ մասը։ Շատերը գաղափար չունեն՝ ի՞նչ է նշանակում՝ դրամա, դրամատիկ կոնֆլիկտ, ի՞նչ է նշանակում՝ հերոս, հակահերոս, ինչո՞ւ կերպարները պետք է լինեն հավաստի, ինչո՞ւ պետք է պատմությունն անընդհատ խոսի գլխավոր կոնֆլիկտի մասին, ինչո՞ւ պետք է ֆիլմն ունենա կոնֆլիկտ, և բոլոր տեսարանները նպաստեն այդ կոնֆլիկտի հանգուցալուծմանը: Այսպիսի բաներ չգիտեն, իսկ դրանք չիմանալով՝ անհնար է անել գրագետ ֆիլմ. անգրագետ ռեժիսորը չի կարող գրագետ ֆիլմ նկարել:

Եթե անգրագետ ռեժիսորին տան գրագետ սցենար, միգուցե և կարողանա անել, բայց խնդիրը նաև այն է, որ գրագետ սցենարիստների, գրագետ պրոդյուսերների պակաս էլ ունենք: Եվ այդ պատճառով մենք հիմնադրել ենք «ՍԻՆԵՄԱ» կենտրոնը և փորձում ենք կինոկրթության ակադեմիական հիմունքները տալ, այն, որ կինոկրթությունը հենված է դրամատուրգիայի վրա, ճիշտ սցենարը լավ պատմությունն է, լավ ֆիլմը լավ պատմությունն է, ռեժիսորը պետք է կարողանա աշխատել դերասանների հետ, ռեժիսորը պետք է հասկանա՝ ինչ է ռիթմը, տեմպը, ինչ է մոնտաժը, ինչու է պետք այս տեսարանը նկարել խոշոր պլանով, ինչու է պետք օգտագործել ընդհանուր պլանը…

Սրանք ակադեմիական կանոններ են, որոնք պետք է ռեժիսորները սովորեն, որից հետո կարողանան ստեղծել իրենց գեղարվեստական կերպարը: «ՍԻՆԵՄԱ»-ում չենք սովորեցնում՝ ինչպես տեղադրել կամերան, նկարել: Դա իրենց ընտրությունն է: Բայց մենք ասում ենք՝ չի կարելի երկու կադր նկարել, որոնք լինում են նույն պլանի, և որոնց դիտանկյունի տարբերությունը, օրինակ, 35 աստիճանից մոտ է, որովհետև այդ դեպքում դուք կստանաք նույն պլանը, և դա տգեղ մոնտաժ կլինի: Ես ամենատեխնիկական օրինակը բերեցի:

Մենք ասում ենք՝ ինչպես օգտագործել լույսը, որ կարողանաք ձեր տարածությունը կադրի մեջ կիսել՝ ստանալով մի քանի տարածություն: Այսինքն՝ ակադեմիական կանոններն ենք սովորեցնում, ինչը մեր վերջին շրջանի կինոյում ուղղակի չկա: Մեզ մոտ ոչ մեկը լույսը չի օգտագործում նրա համար, որ կադրի մեջ տարածությունը կիսի, մի քանի շերտ ստանա: Իսկ դուք նայեք ամենասովորական հոլիվուդյան ֆիլմը և կտեսնեք լույսի միջոցով կիսված տարածություն:

Սրանք բաներ են, որ ժամանակակից կինոլեզվի պարզ, տեխնիկական, ակադեմիական կանոններն են, որ պետք է իմանան մարդիկ, որ հետո դուրս գան և նկարեն մեծ ֆիլմեր: Իսկ շուկա մտնելու համար լրիվ պարզ կանոններ են: Օրինակ, համատեղ ֆինանսավորումը մաթեմատիկա է:

Դուք պետք է Ձեր նախագիծը համապատասխանեցնեք ա՛յս, ա՛յս, ա՛յս կանոններին: Բալային համակարգ է աշխատում: Եթե չեք տիրապետում այդ համակարգին, ապա ձեր նախագիծը չի ստանա աջակցություն: Այսինքն՝ ստացվում է, որ, իհարկե, կրթությունն ամեն ինչի հիմքում է, և կինեմատոգրաֆի հիմքում էլ է կրթությունը: Եվ կրթության պակասի պատճառով է, որ մենք վերջին տարիներին չունենք լավ ֆիլմ: Հայկական կինոյի հաջողությունները

60-ական թթ. հենց նրանից էլ գալիս էր, որ կար ահռելի կրթական պոտենցիալով ԹթԼԽ-ը՝ Մոսկվայի Կինոյի ինստիտուտը, որտեղ մարդիկ 5 տարվա ընթացքում նայում էին ամբողջ համաշխարհային կինոն, ուսումնասիրում էին մի քանի տեսություններ, ուսումնասիրում էին կինոյի պատմությունը, հետո գալիս էին Հայաստան:

Իսկ ինչո՞ւ էր այդպես: Որովհետև այդ մարդիկ, իհարկե, տաղանդավոր էին, հանճարեղ էին, բայց նաև կիրթ էին, և դուք տեսնում եք, որ կիրթ ֆիլմեր են նկարել, ինչպես են մոնտաժն արել, և այդ ամեն ինչը համապատասխանում է կինոյի ավանդական կանոններին: Իրենք կրթվել էին: Դա է խնդիրը, որ հիմա չկան լավ ֆիլմեր, որովհետև կրթություն չունենք:

– Կաննի փառատոնը հատուկ ուշադրություն է դարձնում ուսանողներին: 1998թ. ստեղծված Cinռfondation մրցանակին արժանացել են շատ տարբեր ազգերի ուսանողներ, անգամ՝ Զիմբաբվեից: Մեր ուսանողներն ունե՞ն համամարդկային մշակույթում չկորչող, համամարդկային արժեք ներկայացնող գաղափարներ:

– Դե՛, եթե ունենանք, մեզ էլ մրցանակ կտան: Զիմբաբվեին մրցանակ տալը ցույց է տալիս Եվրոպայի հանդուրժողականությունը, բացությունը, Եվրոպայի՝ այլ արժեքներ ընկալելու, դրանց աջակցելու պատրաստակամությունը: Ամեն տարի էլ նրանք այդ նույն բանն անում են՝ քաջալերում են այն երկրներին, որոնք տնտեսապես սարսափելի վիճակում են, անընդհատ պատերազմի, սովի մեջ են, բայց երազելու տեղ ունեն և երազում են ու ֆիլմեր են ստեղծում: Եթե մենք տանք համամարդկային արժեք ունեցող գաղափարներ, ապա այդ գաղափարներն աջակցություն կստանան: Բոլորն էլ բազմիցս ասել են, որ շատ հետաքրքրված են Հայաստանով, ուզում են տեսնել՝ այդ հին երկիրը, որը եվրոպական քաղաքակրթության հիմքերում է, ի՞նչ է հիմա մտածում, ինչո՞ւ չի տալիս նոր, լավ, թարմ կինո:

– Ձեր ստեղծած կրթական համակարգում ինչ-որ պոտենցիալ տեսնո՞ւմ եք, որ կլինեն այն ուսանողները, ովքեր կստեղծեն նոր, լավ, թարմ կինո:

– Եթե չունենայինք այդ երազանքը, ոչինչ չէինք սկսի: Սա ահռելի աշխատանք է, որը շատ մեծ ծավալի էներգիա և ժամանակ է խլում մեզնից: Բայց եթե չունենայինք այն երազանքը, որ այստեղ գալու են մարդիկ, որոնք փոխելու են, նոր կինո են բերելու, չէինք անի: Իհարկե, առաջին տարին է, և այս տարի մենք ցույց կտանք այն ֆիլմերը, որոնք զարգացել են «ՍԻՆԵՄԱ»-ում, որոնք մեր հեղինակային արտադրանքն են, մեր ուսանողների հեղինակային գաղափարներն են, ու մենք չենք կանգնելու այս ճանապարհին: Մյուս տարի, ենթադրում եմ, որ մենք կբացենք վաճառքի գործակալների կուրսեր, որպեսզի կարողանան հայկական ֆիլմերը դուրս հանել:

– Մինչ Կանն մեկնելն ասել էիք. «Իմ գերնպատակն է, որ 3-4 տարի հետո Կաննի պաշտոնական կամ երկրորդական մրցույթում հայկական որևէ ֆիլմ լինի»: Ի՞նչ հստակ քայլեր են պետք՝ այն ի կատար ածելու համար:

– Իմ ասածը հետևյալն է: Ես ունեմ հստակ պատկերացում՝ ինչպե՞ս մտնել շուկա: Դրա համար կա ռազմավարություն, կան գործընկերներ, կա քայլերի հաջորդականություն: Եթե Կաննի կինոշուկայում Հայաստանի մասնակցությունը վստահվում է մեզ, ըստ իմ ծրագրի է շարժվում, ուրեմն 3 տարի Կաննի հետ աշխատելուց հետո իմ գերնպատակն է՝ ունենալ ֆիլմ մրցույթում, պաշտոնական ընտրության մեջ, ոչ թե գլխավոր մրցույթում: Իսկ մինիմալ նպատակն է՝ շուկայում վաճառքի հանել ֆիլմեր: Սա՝ այն դեպքում, եթե ինձ հիմա միանշանակորեն մանդատ տրվի, որ «ՍԻՆԵՄԱ» կենտրոնը, ի դեմս իմ առաջարկած ծրագրի, 3 տարի ներկայանալու է Կաննում:

Կտրվի՝ 3 տարի հետո ես արդյունքը ցույց կտամ, կամ պատասխան կտամ, պատասխանատվությունը կվերցնեմ իմ վրա, կասեմ, որ մենք արեցինք անհնարինը, և այս-այս պատճառներով չստացվեց 3 տարվա մեջ, բայց 1 տարի հետո կլինի, որովհետև մենք արդեն հասել ենք այստեղ: Կանն չմտանք, բայց Լոկարնո մտանք, Կանն չմտանք, բայց Բեռլին մտանք, պաշտոնական ընտրություն չմտանք, արտամրցութային մտանք: Եթե տրվում է այդ մանդատը, ես կվերցնեմ այդ պատասխանատվությունը, որովհետև ես գիտեմ՝ ինչ մարդկանց միջոցով պետք է նախագծերը հասցնեմ մինչև շուկա, հասցնեմ մինչև պաշտոնական ընտրություն: Եթե չի տրվում այդ մանդատը, եթե մենք քաղաքականության վրա ազդելու ռեսուրս չունենք, ապա մենք առաջ կտանենք մեր նախագծերը:

Մենք արդեն համաձայնություն ունենք Ա կարգի փառատոներում ցույց տալու «ՍԻՆԵՄԱ»-ի կարճամետրաժ ֆիլմերը: Դա ձեռքբերում է, որն անձնական կապերի, փաթեթը ճիշտ ներկայացնելու, լավ ֆիլմեր զարգացնելու շնորհիվ է եղել: Բայց պատասխանատվությունը միշտ ենթադրում է իրավունք: Եթե դուք չունեք իրավունք, ապա ինչի՞ համար եք պատասխանատու… խորհուրդներ տալու:

ԱՆԻ ԳԱԲՈՒԶՅԱՆ