«Միայն արձանի պարագայում մենք հիշեցի՞նք, որ Ռուսաստանը խառնվում է մեր ներքին գործերին». Վահան Արծրունի
Հեղինակ-կատարող Վահան Արծրունու հետ զրուցել ենք Գարեգին Նժդեհի արձանի վերաբերյալ Մոսկվայի «զարմանքի», հայկական կողմի արդարացումների և 21-րդ դարում նմանատիպ արձանների տեղադրման պատճառների մասին:
– Պարոն Արծրունի, Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ Մոսկվան նման կերպ արձագանքեց Գ. Նժդեհի արձանի տեղադրման փաստին:
– Խորը բաներ չէի փնտրի, ինձ վրա մեծ տպավորություն չի գործել իրենց այդ հայտարարությունը: Ըստ երևույթին՝ զեկուցել են, թե ֆաշիստական բաներ կան, սրանք էլ արձագանքել են: Անհետևանք հայտարարություն է. հո արձանը չե՞ն հանելու:
– Ըստ էության, կարո՞ղ ենք պնդել, որ բացահայտ խառնվում են Հայաստանի ներքին գործերին:
– Իսկ ո՞ր պարագայում մեր ներքին գործերին չեն խառնվում: Միայն արձանի պարագայում մենք հիշեցի՞նք, որ Ռուսաստանը խառնվում է մեր ներքին գործերին: Միշտ էլ խառնվել են, ու որոշ հարցերում նույնիսկ անհասկանալի է՝ մեր անկախությունը որտե՞ղ է սկսվում, որտե՞ղ է ավարտվում:
– Պաշտոնական մակարդակով արդարացումները նորմա՞լ եք համարում:
– Իհա՛րկե նորմալ. էլ ո՞նց պետք է իրենց պահեին: Ինչ-որ ձևով պետք է արդարանան, չէ՞, իրենց շեֆերի առաջ: Դա էլ է անհեթեթություն, էլի: Ե՛վ իրենց հայտարարությունն է անհեթեթություն, և՛ մերոնց արդարանալը: Ընդհանրապես, երկրորդ արձան տեղադրելն է անհեթեթություն: Ի՞նչ է նշանակում՝ նույն քաղաքում նույն մարդու երկու արձան կանգնեցնել: Նման բան կար Սովետի ժամանակ, երբ ամեն քայլափոխին Լենինի արձանն էր դրված, ու բոլորս ձանձրացել էինք: Իսկ Դուք ինչո՞վ եք բացատրում այդ արձանի տեղադրելը:
– Դե, ինչ-որ մարդիկ որոշում են, տեղադրում են, հետո էլ արդարանում են:
– Այո, այդպես է: Նույն մարդիկ, որոնք տեղադրում են արձանը, նաև արդարանում են: Այնքան անհեթեթ արձաններ կան Երևանում, որ նույնիսկ գեղարվեստական արժեքին չեմ անդրադառնում: Նման առիթներ ստեղծել, որպեսզի հանրությունը հեգնի Նժդեհին, նշանակում է՝ նվազեցնել նրա պատմական դերն ու նշանակությունը: Մանավանդ որ, ՀՀԿ-ի գաղափարախոսության հիմքում Նժդեհի գաղափարներն են: Ես կարծում եմ՝ չմտածված բան է: Իրենց հայտարարած այդ մրցույթը, ընտրությունը, հետո՝ արձանը, որի զոդման կարերը երևում են… այնքան խնդիրներ կան, որ նայում, ասում ես՝ դե լավ, կանգնեցրել, կանգնեցրել եք: Ռուսաստանի ռեակցիան, սրանց պատասխանները, լա՛վ էլի…
– Ռուսաստանի ռեակցիայի մեջ որևէ ենթատեքստ չե՞ք տեսնում:
– Խորություն մի փնտրեք այս ամենի մեջ, չկա խորություն: Մի բան արել են, որն էն գլխից անհասկանալի է, հստակ պատճառաբանություն չկա, անհրաժեշտություն չկա: Արել են, դա որոշակի հետևանքների է բերել՝ դրսից արձագանքների տեսքով, ինչն էլ իր հերթին՝ նույն կարգի անհեթեթ արձագանքը պատասխան է գտնում նույն ատյաններում, որոնք նախաձեռնել են այս ամենը:
– Եթե մի պահ մոռանանք Նժդեհի արձանի ու առհասարակ վերջերս տեղադրված արձանների մասին, 21-րդ դարում ի՞նչ արձաններ պետք է տեղադրվեն, որ և՛ տեղի բնակչության երևակայությունը զարգացնեն, և՛ արտերկրից եկողների համար հետաքրքրություն ներկայացնեն:
– Ընդհանրապես և՛ ճարտարապետությունը, և՛ արձանները, որոնք կոնկրետ քաղաքի տարածքում են, սովորաբար հետևանք են: Այսինքն՝ ոչ թե Լենինի արձանն են սկզբից դնում, հետո կոմունիստական կարգեր հաստատում, այլ կոմունիստական կարգերի հաստատումից հետո գալիս է Լենինի արձանն ամեն քայլափոխի տեղադրելու գործընթացը: Այն պատկերը, որ այսօր տեսնում ենք, արտացոլանքն է այն իրականության, որի մեջ ապրում ենք: Այսինքն՝ ինչքան իրենք երկիմաստ են, ինչքան անհասկանալի կամ ոչ ընդունելի են, ընդամենն արտացոլանքն է ավելի մեծ իրականության, որը ծնել է այս երևույթները: Իսկ այդ իրականության դեմ մենք չենք կարող պայքարել, որովհետև մեր իրականությունն է:
Կասկադի տարածքի գործերը, ինչքան էլ չընդունենք, բայց համաշխարհային ամբողջ արվեստը շարժվում է այդ ուղղությամբ: Երբ դուք դրա հակաթեզը ստեղծում եք երկու փողոց այն կողմ, ընդամենը ցույց եք տալիս այն տարածությունը, որը տարանջատում է մեր մշակութային իրականությունը՝ համաշխարհային իրականությունից: Եվ դա շատ հաճախ նողկալի տպավորություն է թողնում առաջին հերթին՝ զբոսաշրջիկների վրա, որոնք աշխարհով մեկ են շրջում:
– Այսինքն՝ պարփակվել ենք, ստեղծագործական ազատություն չենք տալիս ու Սովետից «ժառանգություն ստացած» գիտելիքները կիրառում ենք 21-րդ դարում:
– Մենք մեր իրականության մեջ ենք, Սովետի մասին ընդհանրապես պետք է մոռանալ, որովհետև սա նոր իրականություն է: Ազատ և անկախ Հայաստանի նոր իրականությունն է, որը ծնում է իր մշակութային արտեֆակտերը: Այսինքն՝ ընդունում ենք թե չենք ընդունում, մեր իրականությունն է: Դուք չեք ընդունում ռաբիս երաժշտությունը, բայց այն իրականություն է, մեր ազգի 90 տոկոսը սիրում է այդ երաժշտությունը: Հիմա 0.5 տոկոսը կարող է դրա նկարագիրը հստակ տալ, դրա վտանգները տեսնում է և համարում ապազգային, բայց մնացած 99.5 տոկոսը սիրում է, չէ՞: Հիմա ո՞րն է իրականությունը:
– Իրականությունը այսքան դաժա՞ն է:
– Ոչ թե դաժան իրականություն է, այլ ոչնչի չբերող իրականություն է, հասկանո՞ւմ եք: Իսկ իրականությունը դեպի ապագա շարժվելու մոտիվացիա չի հուշում քաղաքացուն:
– Իսկ որևէ ելք տեսնո՞ւմ եք:
– Իհա՛րկե: Նախ՝ ինձ օգնում է իմ առաջին մասնագիտությունը (Վահան Արծրունին առաջին մասնագիտությամբ բժիշկ է.- Ռ.Մ.). սկզբից պետք է ախտորոշես, նկարագրես ու հետո մտածես՝ ո՞նց ազատվել հիվանդությունից: Ի՞նչ միջոցներով:
– Հիմա Դուք ախտորոշեցիք , ու խնդրում եմ՝ միջոցներն առաջարկել:
– Այդ միջոցները ես ինչո՞ւ պետք է ասեմ: Դրանք ակնհայտ են, ու բոլորն էլ հասկանում են՝ ոնց է պետք այս իրավիճակից դուրս գալ: Այսինքն՝ այն ատյանները, որոնք կոչված են կոնկրետ մշակութային դաշտը վերահսկելու, եթե անհատական զրույց ունենաք այդ հաստատությունների աշխատակիցների հետ, կհասկանաք, որ բոլորն էլ հասկանում են՝ ինչ է կատարվում: Ես իրենց ելքերը հուշել չեմ ուզում: Իրենք ֆինանսավորվում են պետության կողմից և իրենք էլ պետական առաջադրանքները կատարում են: Իրենք պետք է մեզ ցույց տան դուրս գալու ճանապարհը, հետո՞ ինչ, որ ես պատկերացնում եմ, կամ դուք կիսում եք իմ մտահոգությունը, եթե մեր իրականությունը՝ իր ազդակներով, մեզ ցույց է տալիս, որ լրիվ այլ ճանապարհով են ընթանում զարգացումները: Այսինքն՝ այն ճանապարհով, որը ծնում է մեր այս քննարկումը:
