«Մենք դառնալու ենք մի մեծ Հայաստան». ԼՂՀ վարչապետի հետ զրուցել է Արիանա Կաոիլին
Արիանա Կաոիլին զրուցել է ԼՂՀ վարչապետ Արայիկ Հարությունյանի հետ պատերազմի և խաղաղության, մեր զինվորների, տնտեսության և արցախցու ոգու մասին:
– Ի՞նչ է նշանակում՝ լինել չճանաչված պետության վարչապետ: Ո՞րն է Ձեր գլխավոր մարտահրավերը:
– Շատ ծանր հարց է, որովհետև միայն «չճանաչվածը» չէ խնդիրը. նաև վերջին ժամանակներս՝ լայնածավալ պատերազմող երկիր է Լեռնային Ղարաբաղը: «Ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» կարգավիճակը 1994-ից ի վեր հարկադրում էր մտածել երկու հիմնական ուղղությամբ. առաջինը, բնականաբար՝ ավերված տնտեսության վերականգնումն ու զարգացումն էր հասարակական – քաղաքական նոր պայմաններին համապատասխան, ժողովրդի համար տնտեսական, սոցիալական հեռանկարների ստեղծումն էր: Մյուս կողմից, ամեն վարկյան մտածում էինք, որ պատերազմը կարող է վերսկսվել: Ցավոք, չէինք սխալվում:
Նոր պայմաններում հայտնվելով, հետսովետական նոր աշխարհ մուտք գործելով, միաժամանակ մենք զրկված էինք, և առ այսօր էլ նույն իրավիճակն է, միջազգային կառույցների հետ որևէ լեգիտիմ շփումից, չենք կարող մասնակցել միջազգային որևէ գործընթացի, որևէ ծրագրի, քանի որ մենք չճանաչված պետություն ենք: Իրավաչափ հարաբերություններ չունենալով ամրորեն փոխկապակցված, ինտեգրացիոն ակտիվ պրոցեսներ ապրող աշխարհի որևէ կառույցի, անգամ առանձին վերցված պետության հետ, շատ դժվար է տնտեսության զարգացում ակնկալել: Թերևս սա է մեր հիմնական մարտահրավերը, և մենք անընդհատ փորձում ենք լուծումներ գտնել:
– Իսկապես, չեք կարող դիմել միջազգային կառույցների, գրանտներ ու վարկեր ստանալ, տնտեսական հարաբերություններ կառուցել այլ երկրների հետ… Եթե գաղտնիք չէ՝ ի՞նչ քայլեր եք ձեռնարկում:
– Եթե կարճ ասեմ՝ երկու հիմնական ճանապարհ ունենք. այդուամենայնիվ, անձնապես աշխատելով միջազգային կառույցների լիազոր ներկայացուցիչների հետ, ստեղծում ենք տարատեսակ հիմնադրամներ, որոնք միջնորդի դեր են կատարում «միջազգային կառույց – բանկային համակարգ – հիմնադրամ – ծրագրային ֆինանսավորում» շղթայում: Աշխատանքի հաջորդ ուղղությունը, իհարկե՝ Հայաստանն է, և մեր սեփական բնակչությունը, որի հետ և որի համար կառուցում ենք մեր երկիրը: Մեր անկախության տարիներին բազմաթիվ նորամուծություններ ենք փորձարկել հարկային ոլորտում, գործարարության խթանման, ապահով ներդրումային դաշտ ստեղծելու ուղղությամբ: Մի խոսքով՝ ձեռքերս ծալած չենք նստում ժպտում է:
– Որո՞նք են ԼՂՀ տնտեսության առջնային կարևորության ճյուղերը:
– Գյուղատնտեսությունը միշտ մնում է որպես լոկոմոտիվ, և այն, հեռանկարում էլ՝ ճիշտ կլինի, որ չկորցնի դիրքերը: Հաջորդը էներգետիկան է, որի վիճակն այսօր բավարարում է մեր արտադրական ու կենցաղային պահանջմունքները, նաև ողջամիտ ծախսերով առաջընթաց ապրելու ռեսուրսն էլ ունի: Եվ հանքարդյունաբերությունը, որ բոլորովին նոր է մեզ համար, և որին մոտենում ենք շատ զգուշորեն ու խնամքով:
Մենք նաև խորհում ենք զբոսաշրջության մասին, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մասին, երկու ոլորտում էլ բավարար պոտենցիալ ունենք, սակայն անելիքները շատ են մեր երկրում…
– Հնարավոր գտնու՞մ եք էկոտուրիզմի, էկոլոգիական գյուղատնտեսության և հանքարդյունաբերության համադրելիությունը Արցախի նման պստլիկ երկրում: Վտանգներ չկա՞ն արդյոք բնապահպանական տեսանկյունից:
– Հանքարդյունաբերությունում ընդամենը երկու – երեք պրոեկտ է աշխատում, որոնք շատ խիստ վերահսկողության տակ են, ինչպես քիչ առաջ ասացի՝ շատ զգուշորեն ու խնամքով են իրականացվում, և համոզված եմ, որ չեն ազդելու գյուղատնտեսության, էկոլոգիական արտադրության վրա:
– Ինպե՞ս եք գնահատում բանկային համակարգի գործունեությունը:
– Մեկ նախադասությամբ՝ գոհ եմ ընդհանուր աշխատանքից: Բանկային համակարգը առանձնահատուկ ռիսկեր չի գտել Արցախում, վստահություն է ցուցաբերել և լուրջ մասնակցություն ունի մեր տնտեսության զարգազման գործում: Իհարկե միշտ էլ կարելի է դժգոհել տոկոսներից, ժամկետներից, պայմաններից, և սխալ չլինել: Սակայն եթե կարողանում ես համակողմանիորեն գնահատել իրավիճակը, պիտի որ ընդհանուր առմամբ բավարարված լինես համակարգի աշխատանքով:
– Ձեռնարկու՞մ եք արդյոք ինչ-որ քայլեր ապահովագրության, մասնավորապես՝ գյուղատնտեսական ապահովագրության հետ կապված:
– Դեռ ոչ: Ապահովագրական օղակն ընդհանրապես ամենաթույլն է մեր երկրում: Անկեղծ ասած՝ Հայաստանում էլ: Մոտ ապագայում չեմ պատկերացնում դրա վիճակի բարելավումը ոչ ՀՀ-ում, ոչ էլ ԼՂՀ-ում: Միևնույն ժամանակ հասկանում եմ, որ առանց ապահովագրական հզոր համակարգի անհնար է որակական նոր աստիճանի բարձրացնել տնտեսական զարգացումը:
– Իհարկե չեմ ասի, թե կրթական բացառիկ համակարգ ունենք, սակայն տաղանդավոր մարդկանց «չկորչելու», նրանց ճանապարհ դուրս բերելու համար՝ բավարար է: Մենք ունենք սեփական բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, որոնց պրոֆեսորադասախոսական կազմի պատրաստման առումով հիմնականում օգտվում ենք Հայաստանի ԲՈւՀ-երից և ակադեմիական կառույցներից: Շատ ուսանողներ ունենք նաև Հայաստանի ԲՈՒՀ-երում, և նրանց գերակշիռ մասն ուսումը ավարտելով վերադառնում է ԼՂՀ:
– Ինչպե՞ս կարելի է մարդկանց խթանել տեղափոխվել Արցախ ոչ միայն գյուղատնտեսությամբ զբաղվելու, նաև այլ ոլորտներում գործունեություն ծավալելու համար:
– Դյուրին հարց չէ, մանավանդ այս փուլում: Մենք փորձում ենք նպաստավոր պայմնաներ ստեղծել նաև տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, մասնավոր բժշկության, այլ ոլորտների ներկայացուցիչների համար: Մասնագետներին գրավելու խնդիրը մեզ համար միշտ առաջնային է:
– Իսրայելը փոքր երկիր լինելով, իր զարգացած սփյուռքի հաշվին կարողացավ միավորվել և հզոր տնտեսություն կառուցել: Ըստ Ձեզ՝ ինչու՞ դա Հայաստանի պարագայում տեղի չի ունենում:
– Իսրայելն անկախություն է ձեռք բերել 1947-ին, սակայն զարգացում սկսել է ապրել դրանից շուրջ 40 տարի անց՝ 1980- ականներին: Ավելին՝ որակական լուրջ փոփոխությունները սկսվել են 1990- ականներից: Վստահ եմ, մենք էլ քիչ ավելի շուտ՝ մի 10 -15 տարի հետո կունենանք տնտեսական պահանջվող կայունությունը, կվայելենք կայացած Հայաստանը, Սփյուռքի հետ որակապես նոր հարաբերություններն ու նրա ներգրավվածությունը մեր ընդհանուր Հայրենիքի կյանքում:
ԵՐԿՐԻ ԶԻՆՎՈՐԸ
– Պատերազմի վերսկսումը շատերի համար անակնկալ բացահայտումներ արեց Հայաստանում: Պարզվեց, որ 90-ականների մարտական ոգին ոչ միայն պահպանվել, այլև բազմապատկվել է հենց ժողովրդի մեջ, ոչ միայն բանակում: Ինչպես է քաղաքացիական բնակչության տրամադրվածությունը Ղարաբաղում:
– Հոգեբանական առումով այդ հասկացությունը՝ քաղաքացիական բնակչություն, Ղարաբաղում չկա ¥ժպտում է¤: Բոլորն են իրենց զինվոր համարում: Զինվորների ոգին գալիս է նրանց ծնողներից, ընտանիքներից, դաստիարակությունից: Իհարկե, կա նաև հպարտ ու համառ լեռնեցու գենի գործոնը, սակայն մի զարմացեք, որ իրենց պարտություն չընդունող լեռնեցու պես են դրսևորում բոլոր հայերը: Բոլորն են զգում, որ հայի համար ճակատագրական ժամանակ է հիմա: Ամեն գիտակից մարդ հասկանում է, որ ինքը պատասխանատվություն ունի: Նույնը զգում են նաև Սփյուռքում, այդ իսկ պատճառով մենք ավելի հանգիստ ենք: Հասկանում ենք, որ հաղթանակը մերն է:
– Նմանություններ տեսնու՞մ եք Իսրայելա – արաբական և Ղարաբաղյան հակամարտությունների միջև: Ըստ իս՝ դրանք իրար նման են:
– Համամիտ եմ, նմանությունները շատ են: Իհարկե, Իսրայելի անմիջական հակարակորդն անհամեմատ թույլ է, քան մերը: Մենք էլ ռազմուժով՝ Իսրայել չենք: Սակայն ինչպես տեսնում ես՝ հաղթում ենք և հաղթելու ենք:
– Իսկ ո՞րն է այս երկու հակամարտությունների տարբերությունը:
– Նախ՝ Իսրայելի թիկունքում, բացի հզորագույն հրեական սփյուռքից, նաև ԱՄՆ-ը կա: Հայասատանի և Ռուսաստանի հարաբերությունները այդ աստիճանի վրա չեն:
Երկրորդ՝ մեր հակառակորդը Ադրբեջանն է, որը լուրջ, Պաղեստինից անհամեմատ մեծ հնարավորություններով և ուժեղ պետություն է: Պաղեստինն ընդհանուր առմամբ չկայացած միավորում է, և նման պարագայում հեշտ է նրա դեմ պայքարելը: Պաղեստինցիների կռիվը հիմնականում պարտիզանական է, հնացած զենքով: Իսկ մեր հակառակորդը զինված է նորագույն տեխնիկայով, որն անընդհատ համալրելու տնտեսական ռեսուրսներն ունի:
Եվ վերջապես՝ հրեաները թվով շատ ավելի են, քան մենք, իսկ պաղեստինցիները քիչ են ադրբեջանցիներից:
– Արդյո՞ք անիմաստ չեն Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կարգավիճակի շուրջ ընթացող բանակցությունները, քանի դեռ ԼՂՀ-ն բանակցող կողմ չէ:
– Մեծ առումով՝ միանշանակ անիմաստ են: Սակայն դրանք վկայում են հայկական երկու պետությունների՝ խաղախության ճանապարհով գնալու պատրաստակամության մասին:
Իհարկե, ցանկացած իրավիճակում վերջին խոսքը արցախցիներինն է, բայց արցախցին պիտի իր թիկունքում ունենա Հայաստանի, հայաստանցիների քաղաքական գնահատականը: Պիտի երբեք չմոռանանք, որ այս խնդիրը չի սահմանափակվում միայն ԼՂՀ-ով և արցախցիներով: Սա վերջին հարյուրամյակների ամենամեծ խնդիրն է ամբողջ հայության համար:
– Ուրեմն Մինսկի խումնբն իրեն սպառե՞լ է:
– Չեմ կարող ասել, թե սպառել է, բայց հստակ է, որ Մինսկի խումբն իր առաքելությունը կատարելու համար որոշակի մարտահրավերների պիտի պատասխանի: Այդ կառույցի համար անելիքներ շատ կան: Արցախը ամեն վայրկյան պատրաստ է և ցանկանում է ակտիվորեն ներգրավվել, սակայն մենք հասկանում ենք, որ քաղաքական խնդիրները «կացնով» չեն լուծվում:
– Ըստ Ձեզ՝ Արցախի ապագան անկախ ԼՂՀ-ն է, թե միացյալ Հայաստանը:
– Այս հարցը շատ է շոշափվում և շատերի քիմքին գալիս է անկախ ԼՂՀ-ն, հայկական երկու պետություն ունենալու հեռանկարը: Սակայն ինձ համար, և իրականում էլ՝ միանշանակ է. մենք Հայաստանի մասնիկն ենք, և վաղ թե ուշ դառնալու ենք մի մեծ Հայսատան:
artsakhpress.am
