«Իրավիճակն իսկապես պայթյունավտանգ է». Մանվել Սարգսյան
Մեր զրուցակիցն է Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի (ՌԱՀՀԿ) հետազոտական տնօրեն Մանվել Սարգսյանը
– Պարոն Սարգսյան, Թուրքիան շարունակում է Կրեմլին տհաճ անակնկալներ մատուցել, այժմ էլ խախտել են «Բաց երկնքի» համաձայնագիրը և թույլ չեն տվել ՌԴ ՊՆ-ին տեսչական թռիչք իրականացնել։ Ռուս-թուրքական շարունակվող լարվածությունն ինչի՞ կարող է հանգեցնել։
– Դժվար է ընդհանրապես պատկերացնել՝ ովքեր են լարվածություն ստեղծել՝ թուրքակա՞ն կողմն է, թե՞ ռուսականը: Փաստ է, որ ավելի ու ավելի է խոսվում, որ գնալով իրավիճակն ավելի կշիկանա և, ընդհանրապես, ՌԴ պաշտպանության նախարարությունը երեկ հայտարարեց, որ հիմք ունեն պնդելու, որ Թուրքիան ցանկություն ունի մտնելու Սիրիայի տարածք: Ո՞րն է խնդիրը: Խնդիրը, իհարկե, հասկանալի է, որովհետև Թուրքիան տարվա սկզբից հայտարարում է, որ շահագրգռված է Սիրիայի հյուսիսում՝ հիմնականում այնտեղ ապրող թուրքմենական ժողովրդի անվտանգությունը պաշտպանել, և մյուս կողմից էլ պարզ երևում է, որ Սիրիայի և ՌԴ-ի ռազմական ծրագրերում ցանկություն կա հենց այդ տարածքում Սիրիայի պետության կողմից լիակատար վերահսկողություն հաստատել:
Փաստորեն, դա հիմնական խնդիրն է, որն այդ պետությունների՝ Ռուսաստանի և Թուրքիայի, իսկապես լրիվ տարբեր մոտեցումների է բերում: Խնդիրը կապված է քրդերի հետ: Թուրքիայի համար քրդական խնդիրը լուրջ է, և, եթե Սիրիան այդ տարածքում կարողանա ՌԴ-ի հետ միասին հաստատել իր վերահսկողությունը, մեծ խնդիր կստեղծի թուրքերի համար, որովհետև թուրքերը վախենում են, որ այս տարածքով քրդերը կարող են Լաթաքիայով դուրս գալ դեպի ծով: Դա իսկապես լրջագույն խնդիր է, որի մասին խոսվում է պարզ ու հստակ, և Թուրքիան հայտարարում է, որ թույլ չի տա, որ քրդերը Եփրատ գետն անցնեն: Իրավիճակն իսկապես շատ պայթյունավտանգ է, և հենց դրա շուրջ են դիրքորոշումները կարծրանում, և կարող է իսկապես մի պահ գա, որ Թուրքիան ներխուժի այդ տարածք, և այդ ժամանակ ահավոր բարդ իրավիճակ կստեղծվի Ռուսաստանի համար:
Ինչ որոշում պետք է ունենա ՌԴ-ն այդ դեպքում, պետք է հակառակվի՞ դրան: Ռուսաստանը, լինելով բավականին ուժեղ զինված, կոնկրետ Սիրիայի տարածքում շատ մեկուսացված վիճակում է, և, եթե այնտեղ բախումներ սկսվեն Թուրքիայի հետ, իհարկե, Թուրքիայի առավելությունը միանշանակ է: Էլ չեմ ասում, որ Թուրքիան անընդհատ փորձում է իր խնդիրը ներկայացնել՝ որպես ՆԱՏՕ-ի պրոբլեմ, որովհետև դիմում է ՆԱՏՕ-ին, խոսում է ՆԱՏՕ-ի անունից և փորձում է Ռուսաստանին հակադրել հենց ՆԱՏՕ-ին, ինչով մեծ խնդիր է ստեղծում նաև ՆԱՏՕ-ի համար: Մենք տեսնում ենք, որ ՆԱՏՕ-ում էլ անորոշություն է՝ ի՞նչ անել:
Միակողմանի պաշտպանել Թուրքիային նման վիճակում շատ դժվար է, հրաժարվել պաշտպանել նույնպես շատ դժվար է, չնայած ԱՄՆ-ի, ՆԱՏՕ-ի շատ ու շատ գոնե նախկին պաշտոնյաներ ասում են, որ պետք է հրաժարվել Թուրքիային պաշտպանելուց, որովհետև Թուրքիան ավելի շատ խնդիրներ կստեղծի ՆԱՏՕ-ի համար: Ընդհանրապես պարզ չի՝ ՆԱՏՕ-ի ապագան ինչպե՞ս կլինի, եթե Թուրքիան նույն պահվածքը դրսևորի և շարունակի: ՆԱՏՕ-ում, բնականաբար, ոչ ոք չի ցանկանա Թուրքիայի պատճառով Ռուսաստանի հետ ընդհարվել: Բայց լուծում չկա, և Թուրքիան դա վարպետորեն օգտագործում է՝ իմանալով, որ ՆԱՏՕ-ին էլ դժվար է հրաժարվել իրեն պաշտպանելուց: Թե ինչ զարգացումներ կլինեն, պարզ չէ, չի երևում, որ լեզու գտնելու ցանկություն կա թե՛ Ռուսաստանում, թե՛ Թուրքիայում:
– Ձեր վերլուծություններից մեկում նշել եք, որ Հայաստանն ակամայից դառնում է «ահաբեկչության դեմ պայքարի» ռուսական քաղաքականության մասնակիցը: Հիմա, եթե, այնուամենայնիվ ռազմական առճակատում սկսվի Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև, Հայաստանը որտե՞ղ կհայտնվի:
– Հայաստանն այսօրվանից պետք է մտածի, թե ինչ կարող է լինել, որովհետև, եթե ռուսական ռազմաբազան այստեղ է, ուրեմն մասնակից ենք: Ուղղակի հիմա շատ չեն մտածում նման բաների մասին, բայց փաստ է: Շատ խոսվեց, որ այդ ռազմաբազան պետք է հանել այստեղից, բայց դրա մեջ մարդիկ միայն ինչ-որ պաշտպանական հարց էին տեսնում, սակայն, որպես վտանգ, որ ակամա հայտնվում ես ուրիշի պատերազմի մեջ, իհարկե, գոյություն ունի և գնալով մեծանում է: Կարո՞ղ են հանել բազան:
– Օրինակ՝ Ղազախստանից Ռուսաստանն ինքն է որոշել իր ռազմաբազան հանել: Հնարավո՞ր է՝ Հայաստանի համար էլ նման որոշում կայացվի:
– Ռուսաստանի նոր քաղաքականության մեջ տարբեր մոտեցումներ կան, այդ երկրում էլ մարդիկ հարցեր են դնում՝ ինչն է նպատակահարմար, ինչը՝ ոչ: Շատ էր խոսվում, թե Ռուսաստանն ուզում է զորք բերի Ղարաբաղ, և այլն: Կարող է նման պլաններ եղել են, բայց արդեն իսկ սեպտեմբերի 30-ից հետո ՌԴ-ն կարող է ամեն ինչ վերանայել: Օրինակ՝ ահռելի քանակի զորքեր են հանում Չինաստանի սահմանից, տեղափոխում են եվրոպական մաս: Ինչի՞ համար են անում, որովհետև նոր վիճակն է պարտադրում ռադիկալ որոշումներ ընդունել քաղաքականության մեջ: Բայց կարծել, թե Ռուսաստանն ինքը մինչև վերջ լավ գիտի, թե այս քաղաքականությունն ուր է տանում, դա էլ միամտություն է: Սա աննախադեպ վիճակ է, և դա էլ վտանգ է, որ թե՛ ՌԴ-ն, թե՛ այլ երկրներ այս նոր իրավիճակում մշակված քաղաքականություն չունեն:
Օրինակ՝ Իրանը, մի քանի օր է, նոր քաղաքականություն է մշակում, մտնում է համաշխարհային պրոցեսների մեջ, բայց ունի՞ Իրանը քաղաքականություն, թեկուզ՝ տարածաշրջանային, թե՞ չունի: Ես շատ եմ կասկածում, որ ունի: Կամ՝ Թուրքիայի մտքով երբեք չէր անցնի, որ ընդամենը մի ինքնաթիռ խփելով՝ կարող է նման խնդիրներ ստեղծել իր համար:
– Դուք հնարավոր չե՞ք համարում, որ Թուրքիան ուղղորդվում է այլ բևեռից:
– Բոլորին կարելի է ուղղորդել սառը պատերազմի տրամաբանության մեջ: Ինքնաթիռը խոցելուց հետո Թուրքիան միանգամից վազեց ՆԱՏՕ-ի մոտ կանգնեց, և դա ցույց տվեց, թե ինչ խարխուլ վիճակում է Թուրքիայի քաղաքականությունը: Իրենց թվացել է, թե ՆԱՏՕ-ն իրենց կպահի, իրենք էլ ինչ կուզենան՝ կանեն: Իսկ կյանքը ցույց տվեց, որ այդպես չէ, լրիվ ուրիշ է, բայց արդեն ուշ էր: Նույնն էլ վերաբերում է Ռուսաստանին, մի ավելորդ քայլ անեն՝ ամեն ինչ կկորցնեն: Շատ դինամիկ է այս աշխարհը և լրիվ այլ տրամաբանությամբ է զարգանում:
– Ռուս-թուրքական հարաբերությունների սրացումների ֆոնին Ադրբեջանը շարունակում է լարված պահել հակամարտության շփման գիծը: Այս ուղղությամբ ի՞նչ զարգացումներ են սպասելի:
– Ադրբեջանն ի՞նչ կարող է անել, նա շատ ավելի բարդ վիճակում է հայտնվել, որովհետև կարճ ժամանակ առաջ շատ կոմֆորտային վիճակում էր՝ ռուս-թուրքական բարեկամության շնորհիվ: Բնական է, Ադրբեջանի դերը շատ մեծ էր, բայց հիմա Ադրբեջանն այնպիսի ընտրության առաջ է կանգնել, որ ընդհանրապես չգիտի՝ ինչ անի: Արևմուտքի հետ ունի փչացած հարաբերություններ, որոնք խորանում են, և մի անհնարին ընտրության առաջ է կանգնել, որովհետև ինքը չի կարող ընտրություն անել՝ պաշտպանել Թուրքիայի՞ն, թե՞ Ռուսաստանին: Էլ չեմ ասում նավթի գների հետ կապված երկրի ներքին վիճակի մասին: Բոլոր երկրներում խորքային ճգնաժամ է:
Ադրբեջանում առավել ևս չի երևում որևէ հեռանկար, թե ինչպես կարող է իրեն դրսևորել, հատկապես նոր թափ է հավաքում Իրանը, որի հետ Ադրբեջանը նույնպես լավ հարաբերություններ չունի: Նոր խնդիրներ կարող են ծագել, այսօր արդեն խոսում են, որ Թուրքիայի դաշնակից Սաուդյան Արաբիան է ցանկանում զորքեր մտցնել Սիրիա, ինչը Ռուսաստանի համար հերթական գլխացավանք կարող է լինել: Այն էլ՝ դա ինքնագլուխ գործողություն չէ, այլ՝ Բրյուսելում քննարկումների արդյունքն է: Ամեն օր մի էլեմենտ ավելանում է, բնական է, որ կարող է մեկի նյարդերը չդիմանան, և առաջին հերթին՝ Թուրքիայի:
– Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը կրկին դժգոհում է ԵԱՀԿ Մինսկ խմբի գործունեությունից: Սա ի՞նչ վտանգներով է հղի:
– Մինսկի խումբը, փաստորեն, դրսևորեց այնպիսի դիրքորոշում ԵԽ ԽՎ բանաձևերի հետ կապված, որ բացահայտ Ադրբեջանի դեմ կանգնեց և տապալեց մի բան, որ Ադրբեջանի համար ահավոր հարված էր՝ Եվրոպան չպաշտպանեց զեկույցը, որում պահանջ կար Ադրբեջանի սուվերենությունը վերականգնելու: Սա լուրջ քաղաքական նշանակություն ունեցող խնդիր էր, և տապալման պատճառը ՄԽ-ն էր: Բայց Ադրբեջանը չի կարող ՄԽ-ի դեմ դուրս գալ: Դա նրան առավել կմեկուսացնի, բայց փորձում է ՄԽ-ին պարտադրել այլ քաղաքականություն տանել, շանտաժ է անում:
– Ինչքա՞ն հեռու կգնա Ադրբեջանը:
– Ոչ մի տեղ էլ չի գնա, Ադրբեջանը որևէ հարց լուծող չի այս վիճակում, բացարձակ: Պարզ երևում է ամեն քայլից: Ինչքան են խնդիրները մեծացել, որ Ադրբեջանը որևէ լուծում չունի, բայց ուզում է ցանկացած վիճակում Ղարաբաղի հարցում իր 20 տարվա քաղաքականությունը պահպանել, և որևէ ցանկություն չունի՝ փոխել իր մոտեցումները: Բայց փոխվում են մյուս գործոնները, և այդ դիրքորոշման մեջ մնալն ավելի է մեկուսացնում Ադրբեջանին:
– Աշխարհաքաղաքական այս զարգացումների ֆոնին ՀՀ քաղաքական էլիտան զբաղված է պաշտոնների առևտրով, և արդեն նախընտրական գործընթացներ են սկսվել: Ի՞նչ եք կարծում՝ ադեկվա՞տ են ՀՀ իշխանությունները:
– Նրանք ունեն քրեաօլիգարխիկ մտածողություն, մարդիկ կարող է ասեն՝ մեզնից ինչ է կախված, ամեն ինչ սուտ է, ուրիշներն են անում, թող անեն: Իրենք իրենց գործերով են զբաղված: Հիմնականում այդ մտածողությունն է: Նայեք ամբողջ քաղաքական ասված վերնախավը, որևէ կուսակցությունից որևէ տեղից մի գնահատական տեսե՞լ եք այն խնդիրների շուրջ, որի մասին մենք հիմա խոսում ենք: Բացարձակ, ձեռքերը լվացել, հեռացել են այս ամբողջ խնդիրներից, չի հետաքրքրում իրենց:
Այդ մարդկանց իսկապես չեն հետաքրքրում արտաքին խնդիրները, ինչպես ներսում չեն հետաքրքրում հանրության խնդիրները, իրենք ճամբարների հարցերն են լուծում, առավել ևս չեն հետաքրքրում երկրի անվտանգության խնդիրները: Իսկ սա շատ մեծ վտանգ է, մարդիկ իրենք իրենց բախտը հանձնել են ուրիշներին, Ռուսաստանը մի բան կառաջարկի, կանեն: Շատ վառ օրինակ էր անցած տարի Գյումրիում այդ ահավոր սպանդի հետ կապված այս քաղաքական վերնախավի դիրքորոշումը՝ բոլորը փախել էին՝ սկսած նախագահի պաշտոնը զբաղեցնող մարդուց՝ մինչև ամենափոքր կուսակցության անդամները: Անհետացել էին, թողել էին ժողովրդին մենակ այդ վիճակում, և բոլորը տեսան, որ այստեղ չկան մարդիկ, որոնց վրա կարելի է հույս դնել:
