«Մենք՝ ընդդիմադիր գործիչներս, հասարակությանն իշխանության դեմ միայնակ ենք թողել»
Հարցազրույց ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների հարցերով մշտական հանձնաժողովի նախկին նախագահ, ՀՀՇ վարչության անդամ Հովհաննես Իգիթյանի հետ
– Քաղաքական դաշտը, Ձեզ համար նույնպես, ինչպես շատերի համար, նախագահական ընտրություններին ընդառաջ՝ ՀՅԴ-ի, ՀԱԿ-ի, ԲՀԿ-ի չմասնակցությամբ ամայացա՞վ, թե՞ մրցակցություն թենածուների միջև, այնուամենայնիվ, սպասում եք:
– Իհարկե, քաղաքական տեսանկյունից բոլորը հասկանում են, որ քաղաքական դաշտում ինչ-որ բան այն չէ: Եվրոպական երկրների հետ համենատելով, որի մոդելի մասին շատ են խոսում հենց մեր իշխանությունները, Հայաստանում առկա քաղաքական դրությունը շատ հեռու է եվրոպական ընդունված չափանիշներից: Այն, ինչ հիմա ունենք, ավելի բնորոշ է ասիական դիկտատորական երկրներին, որտեղ հասարակությունը մի կողմից` ակտիվ չի մասնակցում իշխանությունների ձևավորման գործընթացին, մյուս կողմից էլ՝ բոլորը, չսիրելով դիկտատորին, հաշտվում են նրա «հաղթանակի» հետ:
Բայց պետք է չմոռանալ, որ անկախ նրանից, թե այս կամ այն քաղաքական ուժը մասնակցո՞ւմ է ընտրություններին, թե՞ ոչ, մենք պետք է առավել կարևորենք հասարակության մասնակցությունը, հասարակության սպասելիքները: Հիմա այնպես է ստացվել, որ քաղաքական գործիչները, մասնավորապես մենք՝ ընդդիմադիր գործիչներս, հասարակությանն իշխանության դեմ միայնակ ենք թողել՝ առանց միջնորդի:
Սովորաբար ընդունված է, որ կուսակցություններն են ներկայացնում հասարակությունը կամ գոնե դրա մի մասը: Եվ քաղաքական պայքարը լինում է ոչ թե անձերի, այլ կուսակցությունների միջև: Այսինքն՝ հասարակության մի շերտի ու մյուսի միջև: Հայաստանում այսօր այս երկխոսությունը բացակայում է: Անկախությունից ի վեր մեզանում երբեք չի եղել, որ հասարակությունն իր բողոքն իշխանության հանդեպ միայնակ ներկայացնի:
– Իսկ ո՞րն է այս հարցի լուծման ճանապարհը, արդյոք բոյկո՞տն է:
– Բոյկոտը լուրջ ու դժվար քայլ է: Չեմ կարծում, որ ընդդիմադիր ճամբարը կկարողանա բոյկոտել: Առանց հասարակության ակտիվ մասնակցության` բոյկոտ չի ստացվի: ՀՀՇ-ն, երևի, միակ ուժն է, որը բոյկոտի փորձ ունի. ԽՍՀՄ-ի տարիներին իրականացրել ենք բոյկոտ, այն էլ` մի քանի անգամ: Այդ ժամանակ հասարակությունը մեր կողքին է եղել, մենք` իրենց կողքին, ու կարողացել ենք բոյկոտել: Միշտ հիշեք՝ բոյկոտում է հասարակությունը: Իսկ մեզանում ստեղծված իրավիճակը թույլ չի տալիս, որ հասարակությունը տեսնի բոյկոտը` որպես իշխանությունների դեմ պայքարելու միջոց:
Ընտրություններին մասնակցելու, չմասնակցելու, կաշառք վերցնելու, չվերցնելու և այլ շատ պարագաներում ստեղծվել է մի իրադրություն, երբ մարդիկ ՀՀԿ-ին ատելու դեպքում անգամ, ասում են, թե՝ «միևնույն է, Բաղրամյան 26-ում կնստի Սերժ Սարգսյանը»: Նկատեք, որ չեն ասում, թե նա կընտրվի, ասում են՝ կդառնա: Առայժմ իրավիճակն այսպիսին է, բայց սա չի նշանակում, որ փոփոխություններ չեն լինի: Դեռ մեկ ամիս կա մինչ ընտրությունները. հնարավոր է` կտրուկ գործողություններ տեղի ունենան:
– Հետադարձ հայացք նետելով՝ ի՞նչ եք կարծում, ՀԱԿ-ը ճի՞շտ վարվեց՝ որոշելով չմասնակցել նախագահական ընտրություններին ու չառաջադրել առաջնորդի թեկնածությունը, թե՞ ոչ:
– Ես ՀԱԿ-ի մասին խոսել չեմ կարող: Շատ դժվար է խոսել ՀԱԿ-ի մասին՝ լինելով դրա մաս կազմող կուսակցության անդամը՝ հատկապես՝ չլինելով ՀԱԿ-ի ղեկավար կամ կոորդինացնող մարմնի մաս: Ցավում եմ, որ իմ կուսակցությունը չառաջադրեց թեկնածու՝ հավանաբար պատրաստ չլինելու պատճառով: Ինձ համար, այնուամենայնիվ, բացասական է, երբ քաղաքական մեծ իրադարձության մասնակցության հարցը որոշում է ոչ թե կոլեգիան, այլ՝ անձը:
Ես հարգում եմ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, իր որոշումը, այն փաստարկները, որոնք բերեցին իրեն այս եզրակացությանը, բայց ես քաղաքական տեսակետից, իհարկե, կցանկանայի, որ որոշումը կայացվեր կուսակցության կողմից, ու նա առաջադրվեր: Կուսակցությունը չպետք է սպասի, որ որոշումներն ընդունի մեկ անհատը, թեկուզ նա ամենահանճարեղ, տաղանդավոր, փորձառու լիդերն է: Հիմա մենք մի իրավիճակում ենք, երբ ՀԱԿ-ի մաս կազմող կուսակցությունները ոչ թե պետք է որոշեին` Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կառաջադրվի՞, թե՞ ոչ, այլ սպասում էին նրա որոշմանը: Ի վերջո, հասարակության այն մասը, որը գնում էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետևից կամ չէր գնում, բայց ըմբոստ էր ու չէր հաշտվում այս վիճակի հետ, հիմա էլ է առկա:
Այնպես չէ, որ Լ. Տեր-Պետրոսյանի չառաջադրվելով՝ հասարակության այդ ըմբոստ հատվածը հանկարծ սիրեց այս իշխանությունը, այս կոռումպացված վիճակը, լկտի մարդկանց, պատգամավորներին, որոնք, օգտվելով իրավիճակից, հարստանում են, գողանում են, կեղծում:
– Գուցե չսիրեցին, բայց հիասթափվեցին:
– Չեմ բացառի, որ այո, հիասթափություն եղավ: Բայց դա չի նշանակում, որ հասարակությունը միանգամից սիրեց իշխանություններին: Գուցե իշխանությանը օգտակար կլինի տեսնել մարդկանց ոչ թե միջնորդավորված, այլ ուղղակի, անմիջական բողոքը, ըմբոստությունը: Հավանաբար ոչ բոլորն են պատկերացնում՝ ի՞նչ է նշանակում` չկառավարվող հասարակություն:
Գոնե Սերժ Սարգսյանը, իմ կարծիքով՝ հասկանում է սա, որովհետև վերջին շրջանում ինչից նա խուսափում ու վախենում էր՝ հասարակության չկառավարվող բողոքն էր: Այն քայլերը, որոնք իշխանությունը ստիպված անում էր, հաճախ իրականանում էին ոչ թե ընդդիմության ճնշումով կամ պարտադրանքով, այլ` չկառավարվող հասարակության հանդեպ ունեցած նրա վախով:
– Լ.Տեր-Պետրոսյանի չառաջադրման որոշմամբ` կարծում եք` նա լքե՞ց քաղաքականությունը, թե՞ նրա գործունեության շարունակությունը սպասում եք:
– Չեմ կարծում, թե Լ. Տեր-Պետրոսյանը կարող է դուրս գալ քաղաքականությունից: Մենք այդ փորձն ունենք արդեն. բոլորը նրա 10 տարվա լռությունը հենց այդպես որակեցին, բայց մենք տեսանք, որ 2007-2008 թվականներին նա վերադարձավ: Խարիզման նման բան է, փակ տարածության մեջ չի դիմանում, և երբ դուրս գա, ժողովուրդը նրա հետևից կգնա:
– Իսկ մտավախություն չունե՞ք, որ ՀԱԿ-ը եթե չքայքայվի, ապա կթուլացնի իր դիրքերը:
– Կոնգրեսը` որպես միավոր, կարծում եմ, չի կարող աշխատել նույն ոճով, ինչպես նախկինում: Հնարավոր է՝ իմ ընկերներից շատերին դուր չգա իմ տեսակետը, բայց գաղտնիք չէ, որ ՀԱԿ-ը հավաքված էր Լ. Տեր-Պետրոսյանի շուրջ ու նպատակ ուներ առաջադրել հենց նրան: ՀԱԿ-ն այն յոթ հոգին չեն, որոնք խորհրդարանում նստած են:
Կոնգրեսը, անգամ խորհրդարանական խմբակցության պարագայում՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է: Ես գտնում եմ, որ եկել է ժամանակը, երբ Կոնգրեսի կազմում առկա կուսակցությունները պետք է փորձեն ակտիվանալ, անկախ նրանից՝ կմնա՞ն նրանք կուսակցության կազմում, թե՞ ոչ: Նրանք պետք է գտնեն իրենց քաղաքական գիծը, հասարակության շերտը: Պետք է դառնան ինքնուրույն, ոչ թե այն իմաստով, որ Լ. Տեր-Պետրոսյանն այլևս քաղաքականության մեջ չէ, այլ պարզապես ամրապնդվեն ու չսպասեն, թե երբ պետք է Լ. Տեր-Պետրոսյանն իրենց օգնի:
– Եթե Լ.Տեր-Պետրոսյանն առաջադրվեր, արդյոք նա իր մասնակցությամբ կլեգիտիմացնե՞ր ընտրությունները:
– Ընտրությունների լեգիտիմությունը կապված չէ այս կամ այն կուսակցության, անհատի առաջադրման կամ չառաջադրման հետ: Մեկ թեկնածուի դեպքում էլ հնարավոր է՝ անցկացվեն լեգիտիմ ընտրություններ: Ոչ միայն ՀԱԿ-ի, այլև ընդդիմադիր մյուս ուժերի կողմից մի սխալ թույլ տրվեց, երբ վերջին խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքները սահուն ընդունվեցին ընդդիմության կողմից՝ առանց դժգոհության:
Մանդատների քանակի հետ հաշտվելը նշանակում էր ընտրությունների արդյունքների և ձևի ընդունում ընդդիմության կողմից: Ինձ համար կարևոր են ոչ թե ընտրությունները լեգիտիմացնելը կամ չլեգիտիմացնելը, այլ մասնակցությամբ ընտրությունների անցկացման ձևի, ոճի ընդունելը կամ ոչ: Խորհրդարանական ընտրությունները շատ չէին տարբերվում 2008-ի նախագահական ընտրություններից, որոնց արդյունքները մենք, սակայն, չընդունեցինք: Հասարակության մոտ կարող էր այնպիսի տպավորություն ստեղծվել, թե կուսակցությունների համար ավելի կարևոր են ոչ թե պայքարի գաղափարները, այլ պատգամավորական մանդատները:
Պարզ է, որ կուսակցությունները փորձում էին բացատրել, որ ավելի հեշտ է պայքարել, երբ խորհրդարանում ես, բայց թե իրականում ինչի՞ հանգեցրեց սա՝ ես էլ չգիտեմ: Ընտրությունների արդյունքների ընդունումը հաշտություն էր դրանց անցկացման ձևի հետ, որն, ըստ իս, անընդունելի է: Այստեղ էր ընդդիմության հիմնական պրոբլեմը: Եվ ոչ թե ՀԱԿ-ի ներքին խնդիրները, որոնց մասին հիմա անընդհատ խոսվում է:
Եվ չկա հիմք մտածելու, որ փետրվարին կայանալիք նախագահական ընտրությունները կտարբերվեն նախորդից, մանավանդ, երբ ադմինիստրատիվ ռեսուրսները, Բանակը, Դատախազությունը և ԿԸՀ-ն՝ իր ղեկավարի գլխավորությամբ, ամեն ինչ անում են, որպեսզի օրինականացնեն կեղծիքները: Այս պարագայում առաջադրվող թեկնածուները երկրորդական են դառնում: Այլ հարց է, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մասնակցությամբ, հասարակության զգալի մասը դուրս կգար տներից, կըմբոստանար, կպայքարեր: 2008-ի փորձը ցույց տվեց, որ միշտ չէ, որ հասարակությունը կարողանում է փոխել ընտրությունների արդյունքները: Բայց այն, որ իշխանությունը հասկանում է, որ իրեն «հաղթանակը» հեշտ չի տրվելու՝ դա միանշանակ է:
– Պարոն Իգիթյան, ո՞րն է ընդդիմության բացթողումը, սխալը, որ ամեն անգամ չի հաջողվում հաղթել ընտրություններում: Այս անգամ գոնե փորձ արվեց քաղաքական կոնսուլտացիաների միջոցով միավորվել, բայց կրկին ապարդյուն: Ի՞նչն է պակասում, որտե՞ղ է սխալվում ընդդիմությունը:
– Ես ժամանակին ասել եմ, հիմա էլ ասում եմ, որ ընդդիմության միասնական թեկնածու հասկացողությունը, ճիշտ է, սիրուն է հնչում, բայց բովանդակությամբ լցված չէ: Եթե հանրության զգալի մասը հիասթափված է ու չի հավատում ո՛չ ընդդիմությանը, ո՛չ իշխանությանը, չի կարող արտահայտել հասարակության պահանջը: Եվրոպայում այդպես չէ. լիդերների միավորումը հանգեցնում է նաև ընտրազանգվածի միավորմանը: Երբ եվրոպական որևէ երկրի խորհրդարանում ամբիոնի մոտ պատգամավոր է խոսում, զգում ես, որ նա ներկայացնում է հասարակության մի մասի կարծիքը, ցանկությունը:
Իսկ մեզ մոտ խորհրդարանը 131 հոգանոց ակումբ է, որն օգտագործվում է իրար սուր ձևով «կպնելու», պատասխանելու, «իրար վրա վերխ վերցնելու» համար: Հաճախ այս ամենը կատարվում է փողոցային մակարդակում: Այսօր հասարակությունն ու մեկ լրագրողն են ի զորու նախարարին գործից ազատել: Երբ հասարակությունը զգա իր ուժը, կգտնվի այն անհատը կամ կուսակցությունը, որի հետևից կգնա այդ ուժը:
– Պարոն Իգիթյան, իսկ Հրանտ Բագրատյանի առաջադրմանն ինչպե՞ս եք վերաբերվում: Նա կարո՞ղ է լուրջ մրցակից լինել գործող նախագահին կամ նախկին արտգործնախարարին:
– Հրանտ Բագրատյանը լուրջ քաղաքական գործիչ է: Մարդուն ընդունված է CV-ով՝ իր կենսագրությամբ, իր դասախոսություններով, հարցազրույցներով գնահատել, ըստ որոնց՝ Բագրատյանն ամբողջովին համապատասխանում է առաջադրվող ու մրցունակ թեկնածուի չափանիշներին: Այլ հարց է, որ հասարակությունը հնարավոր է` Բագրատյանի մեջ չտեսնի այն փրկիչին, որը կարող է ջարդել այս համակարգը, իր հետևից զանգվածներ տանել: Մտավախությունը միայն սա է: Բագրատյանի ցանկացած հոդված, հայտարարություն, խորհրդարանում փոքրիկ ելույթ կամ մեկնաբանություն տրամաբանական է ու պրոֆեսիոնալ:
– Լինելով այդպիսին՝ ՀՀ նախկին վարչապետը չի՞ կարող հաղթել Սերժ Սարգսյանին, շանսեր չկա՞ն:
– Հաղթել կարող է միայն գործող համակարգից առաջադրվողը: Այն նույն համակարգը, որն առաջադրել է Սերժ Սարգսյանին, եթե առաջադրեր ցանկացած մեկին, ասենք՝ Հովիկ Աբրահամյանին, Շարմազանովին, Մհերին, մարդիկ կասեին, որ նա մրցակից չունի: Սերժ Սարգսյանը Բաղրամյան 26-ում շարունակելու է նստել ոչ թե այն պատճառով, որ հիանալի թիմ, կառավարման մոդել կամ ծրագիր ունի, այլ` որովհետև առաջադրվում է այս համակարգից: Գուցե զավեշտական հնչի, բայց եթե այս համակարգը որոշի, որ ՀՀ նախագահը պետք է լինի Սաֆարովը, ապա կանցնի Սաֆարովը:
Նույնիսկ այն դեպքում, եթե անգամ հասարակության 100 տոկոսն էլ դեմ լինի Սաֆարով նախագահին: Հասարակությունը պետք է զգա այնպիսի թեկնածուի ուժը, որը կկարողանա շարժել բոլորին, ինչպես դա 2008-ին արեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:
