«Դու քո երակները կկտրե՞ս, եթե լրագրությամբ չզբաղվես». Գնել Նալբանդյանի հարցը սկսնակ լրագրողներին
«Արմնյուզ» հեռուստաընկերության լուրերի գլխավոր խմբագիր Գնել Նալբանդյանը, ով ավարտել է ԵՊՀ բանասիրության ֆակուլտետը և գրաքննադատի մասնագիտացում ստացել, 1990 թվականից լրագրության աշխարհում է: Իր լրագրողական ճանապարհը Գնելը սկսել է «Լրաբերից»: Այնուհետև` «Հայլուր», Պաշտպանության նախարարություն, «Լրագիր» թերթ, «Ազատություն» ռադիոկայան, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի մամուլի խոսնակ, Մայր Աթոռի տեղեկատվական համակարգի տնօրեն, «Շողակաթ», «Հանրային» հեռուստաընկերություններ, «Մշակութային» ալիք, և այժմ` «Արմնյուզ» հեռուստաընկերություն: Աշխատավայրերի հաճախակի փոփոխությունը Գնելը մեկնաբանում է «աշխատավայրը փոխելու հաճելի լինելու հանգամանքով»:
– Դուք բանասեր եք, ավարտել եք ԵՊՀ-ի բանասիրության ֆակուլտետը: Ինչպե՞ս ստացվեց, որ լրագրությամբ տարվեցիք:
– Բանասիրության ֆակուլտետն ավարտում են շատ մարդիկ, բայց բանասեր դառնում են հատուկենտները, ինչպես, օրինակ՝ Հրաչյա Աճառյանը: Լրագրությամբ տարվելը պատահաբար ստացվեց: Մանյա Ղազարյանը («Շողակաթ» հեռուստաընկերության գործադիր տնօրեն.- Գ.Ա.) էր մեղավոր: Ես ժուռնալիստիկայի հետ կապվելու միտք չունեի, քանի որ սարսափելի չէի սիրում այն: Համալսարանում նեղ մասնագիտացումս գրաքննադատությունն էր, և ես մտածում էի, որ պետք է գրաքննադատ դառնամ: Բայց քանի որ Սովետական Հայաստանում, ըստ իս, գրաքննադատություն չկար, ինձ համար փոքր-ինչ դժվար էր հասկանալ, թե իրականում որն է գրաքննադատությունը: Մանյան 1990 թվականին «Լրաբերում» էր աշխատում և ինձ էլ համոզեց ու հեռուստաընկերություն տարավ:
– Ի՞նչ եք կարծում, եթե Ձեր մասնագիտությամբ շարունակեիք, Ձեզ կգտնեի՞ք գրաքննադատի դերում:
– Հույս ունեմ, որ կգտնեի: Մարդն ինչ աշխատանք էլ անում է, պետք է անի նվիրված և գրագետ: Եթե պրոֆեսիոնալիզմ կա, ապա անպայման քեզ կգտնես:
– Դուք ժամանակին լուսաբանել եք Արցախի ազատագրական պայքարը: Ո՞ր թվականներին եք Արցախում եղել:
– 1992-1993 թվականներն էին` պատերազմի ամենաթեժ շրջանը… այդ ժամանակ ես ՀՀ Պաշտպանության նախարարությունում էի աշխատում, ռազմական լրագրող էի, այդ թվականներին հիմնեցինք «Զինուժ» ծրագիրը, որը, Փառք Աստծո, մինչև այսօր կա: Հիմնեցի նաև կիրակնօրյա թեթև ժանրի մի հաղորդում, որը փակեցին: Ես ուզում էի հասնել նրան, որ եթերում Պաշտպանության նախարարությունն անպայման ամեն օր կեսժամանոց պատուհան ունենար:
– Վախ չկա՞ր, չէ՞ որ Դուք գտնվում էիք պատերազմի դաշտում:
– Իհա՛րկե վախենում էի: Յուրաքանչյուր նորմալ մարդ՝ իր, ընկերոջ կյանքի համար ռազմի դաշտում միշտ էլ վախենում է: Հերոսներն էլ են վախենում, այլ հարց է, որ նրանք կարողանում են վախը հաղթահարել և իրենց հետևից մյուսներին տանել: Միջազգային օրենքներով` պատերազմի դաշտում ռազմական լրագրողը զենք չպետք է ունենա, չնայած միջազգային օրենքները հայ-ադրբեջանական պատերազմում հաճախ չէին գործում, որովհետև այնտեղ վայրենություն ու անմարդկայնություն էր տիրում: Իմ զենքն օպերատորին պաշտպանելու համար էր: Մեր խնդիրը ոչ թե կրակելն էր, այլ նկարահանումներ անելը, զենքն ուղղակի ինքնապաշտպանության համար էր: Լրագրողը պետք է պաշտպանի օպերատորին, որովհետև այն, ինչն օպերատորն է նկարում՝ կարող է հայտնվել հակառակորդի ձեռքում:
– Պատերազմի դաշտում Դուք նաև վիրավորվել եք, այնպես չէ՞:
– Մենք երեք հոգով գտնվում էինք Լաչին-Կուբաթլու սահմանագծին, հենց այնտեղ էլ վիրավորվեցինք: Մեր ականանետողը 18-ամյա մի երիտասարդ էր, որ կրակեց հակառակորդի տանկի վրա: Նրանք էլ ի պատասխան` ականանետողի ուղղությամբ կրակեցին: Մենք երեք հոգով վիրավորվեցինք, երիտասարդ տղան զոհվեց: Մոտ 12 կմ նահանջեցինք: Բեռնատար ավտոմեքենայի մեջ դիակներն էին դրված, մենք մեզ այնտեղ գցեցինք ու տեղափոխվեցինք Գորիս, այնուհետև` Երևան:
Այդ ժամանակ մենք ռազմական հոսպիտալ էլ չունեինք: Օրբելի եղբայրների փողոցում գտնվող հոսպիտալում բուժվելու համար Պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանն ամեն սպայի կամ զինվորի բուժվելու համար ռուսական հրամանատարությանն էր խնդրում: Ինձ փրկեց մի բարձրակարգ մասնագետ, ում ազգանունը մինչև այսօր հիշում եմ՝ Մուխան. եթե նա չբուժեր, ապա ես իմ լսողությունը կկորցնեի:
– Իսկ այս դեպքից հետո կրկին ռազմի դաշտ մեկնեցի՞ք:
– Այո, իհարկե: Ինձ համար մի փոքր դժվար էր, որովհետև ցածր հաճախականության ձայները, ինչպես հրանոթների դմբոցները, մարդու հոգեկան աշխարհի վրա ազդում են: Բայց ես մեկ տարի մնացի, հետո էլ արդեն զինադադարը կնքվեց:
– Իսկ ի՞նչ ուրախ դեպք կհիշեք պատերազմից:
– Մի հրամանատար կար, ով իր զինվորներին ստիպում էր, որ իր գրած հիմար երգերը երգեն ու քայլեն: Ժողովրդական երգի երաժշտության հիման վրա հիմար տեքստեր էր գրել: «Սպասիր Սևա՛ն, դե՛ շունչ քաշիր Սևա՛ն, քո գիրկն է շտապում Արփան» երգի բառերը փոխել էր ու գրել` «Սպասիր Կապա՛ն, օ՜ շունչ քաշիր, Կապա՛ն, քո գիրկն է շտապում (ենթադրենք) Գորիսը» կամ «Գորիսի լեռներից զինվորներ ահա, իջնում են վազելով, կրակում ենք մենք»… Այսպիսի երգեր էր գրում, խեղճ զինվորներն էլ երգում էին… Այդ հրամանատարը Կապանից էր:
Մի անգամ էլ, օրինակ, մեկի հետ էի զրուցում, ու նա պատմում էր մի կռվի մասին, որտեղ չի էլ եղել: Ասում է` «Թուրքը գալիս էր, մենք կրակեցինք, հետո իրենց տանկերը եկան, մենք գնացինք տանկի դեմ»: Հարցնում եմ` «Մե՞ր, թե՞ իրենց տանկի դեմ»: Մի քանի վայրկյան մտածելուց հետո պատասխանեց` «Չէ՛, իրենց…» (ժպտում է.- Գ. Ա.): Պատերազմի տարիներին նման մարդիկ էլ շատ կային… Պատերազմի ժամանակ կային և՛ հերոսներ, և, այսպես ասած՝ «ասֆալտի ֆիդայիներ»: Ասֆալտի ֆիդայիները նրանք էին, ովքեր ֆիդայական շորերը հագնում էին, զենքը վերցնում, բայց… գնում էին ոչ թե ռազմի դաշտ, այլ ռեստորաններ… Կամ էլ պարկերով ցորենը, որոնք պետք է զինվորներին հասցնեին, մի քանի պարկը տեղ էին հասցնում, իսկ մեծ մասն իրենց էին պահում և վաճառում:
– Պատերազմ լուսաբանելու առանձնահատկությունը ո՞րն է, լրագրողն ի՞նչ չպետք է ցույց տա:
– 1992-1993 թվականներին Պաշտպանության նախարարությունում առանձնապես շատ մարդիկ քաջատեղյակ չէին, թե ի՞նչ է ռազմական լրագրությունը, ի՞նչ է ինֆորմացիան ռազմի դաշտից, կամ ի՞նչ բան է ինֆորմացիան և դեզինֆորմացիան: Հաճախ որոշ հրամանատարներ ասում էին, թե արգելում են այսինչ բանը նկարահանել: Իրենք որոշել էին ինչ-որ բան արգելել: Ես կարծում էի, որ նրանցից ավելի լավ գիտեմ՝ ի՞նչը կարելի է եթերով հեռարձակել, ի՞նչը` ոչ: Չպետք է մոռանալ, որ, ինչպես մենք ենք դիտում իրենց եթերը, այնպես էլ իրենք նայում են մերը: Իմ խնդիրը ոչ թե հեռուստադիտողին խաբելն էր, այլ ցույց տալ այն, ինչը կատարվում էր, բայց ոչ այն աստիճանի վայրենի, ինչպես իրականում կատարվում էր, որովհետև, եթե այդպես ցույց տայի, ապա դա արդեն լրատվություն չէր լինի: Կլիներ նատուրալիզմի նման մի բան, որը կարող էր մարդկանց հոգեկան հավասարակշռությունից հանել:
– Այսօր մեր եթերով էլ են ցուցադրվում այնպիսի հաղորդումներ, որոնք մարդկանց հավասարակշռությունից հանում են… Ինչի՞ց է դա գալիս, ինչո՞ւ դրա վերջը չի գալիս:
– Ընդհանրապես արյունը շատ լավ վաճառվող «ապրանք» է, և եթերում որքան շատ արյուն լինի, այնքան շատ մարդիկ դա կդիտեն: Բայց հարցի մեկ այլ կողմն էլ կա: Տեսեք, թե հիմա Սիրիայում ինչեր են կատարվում… եթե մենք տեսնենք, թե իրականում ի՞նչ է այնտեղ կատարվում՝ հոգեկան խանգարում կստանանք: Բայց լրատվամիջոցները ցանկանում են նման ցնցող կադրեր ունենալ: Մի բան է, երբ տեսնում ես, որ նման բաներն Աֆղանստանում են տեղի ունենում, մեկ այլ բան, երբ Իրաքում, մեկ ուրիշ բան, երբ տեսնում ես, որ, օրինակ, Գորիսում է կատարվում: Օրինակ, մենք կարող ենք ցույց տալ, թե Աֆղանստանում ինչ սարսափելի բաներ են տեղի ունենում, որովհետև նրանք մեզ «հարազատ» չեն: Բայց նույնը չենք կարող ցուցադրել, եթե այն կատարվի Կապանում:
– Ագրեսիան, չարությունը լավ վաճառվող «ապրանքներ» են, բայց արդյո՞ք հասարակությունը դա է պահանջում:
– Հասարակությունն ընդհանրապես պահանջ չունի: Գնացեք և տեսեք, թե Նոր տարվա այս օրերին շուկաներում ի՞նչ է կատարվում: Հասարակությունը պահանջո՞ւմ է, ո՛չ, ծախում են, նա էլ առնում է` սկսած խոզի բդից, չարազից: Ինչ էլ ծախեն՝ հասարակությունը կառնի, բայց սա հասարակության պահանջը չէ: Հասարակությունը կա՛մ ցավոք սրտի, կա՛մ էլ բարեբախտաբար՝ պահանջ չի ներկայացնում: Որևէ երկրում շատ դժվար է գտնել մի հասարակություն, որը պահանջ է ներկայացնում: Այդպիսի հասարակությունը պետք է լինի բավականաչափ հարուստ և կիրթ: Մենք աղքատ ենք և անկիրթ, դրա համար էլ ինչ տալիս են, այն էլ սպառում ենք:
– Եթե հասարակությունը չի պահանջում, ապա դա նշանակում է, որ հեռուստատեսության տնօրենները կամ լրագրողներն ինչ կուզեն՝ այն էլ կվաճառե՞ն:
– Այդպես չի նշանակում, բայց այդպես է ստացվում: Ինչո՞ւ… որովհետև հեռուստաբիզնեսը դեռևս բիզնես չէ: Երբ Հայաստանում հեռուստաբիզնեսը կայանա, այն ժամանակ էլ մարդիկ խնդրին ավելի պրոֆեսիոնալ կողմից կմոտենան: Հիմա բիզնես չէ, այլ քաղաքական համակարգի և այլ բիզնեսների կցորդ է: Եթե մենք նայենք, թե հեռուստաընկերությունների սեփականատերերն ինչ բիզնեսներ ունեն, մենք կհասկանանք, որ նրանք իրենց ընտանիքը պահում են ոչ թե հեռուստատեսային բիզնեսով, այլ մեկ ուրիշ բիզնեսով: Ձեռքի հետ էլ հեռուստաալիք ունեն: Այս պատճառով էլ մեզանում հեռուստատեսային բիզնեսը չի կայանում:
– Հեռուստատեսությունը, սակայն, պետք է կատարի նաև կրթական, դաստիարակչական գործառույթներ, այդպես չէ՞:
– Դուք կարծում եք, որ հեռուստատեսությունը կրթական, դաստիարակչական խնդի՞ր ունի:
– Եթե չիրականացնի, էլ ո՞վ դա անի, եթե նույն իրավիճակն է դպրոցում, բակում…
– Իմ կարծիքով` պետք է ծնողները կրթեն ու դաստիարակեն երեխաներին: Ես թույլ չեմ տա, որ իմ երեխային կրթի ու դաստիարակի մեկ ուրիշը` ինձնից բացի:
– Բայց այսօր ծնողներն էլ են զոմբիացվել..
– Այո, սա էլ մեկ ուրիշ պատերազմ է, որտեղ մենք տանուլ ենք տալիս: Մենք կա՛մ պետք է հաղթենք այս պատերազմը, կա՛մ պարտվենք:
– Դուք հաղթանակն ինչպե՞ս եք տեսնում:
– Պարտիզանական պայքարի տեսքով… Ամեն ընտանիքում մայրը և հայրը պետք է իմանան, որ իրենք թշնամու թիկունքում են: Թշնամին զանազան միջոցներով` հեռուստատեսությամբ, փողոցով, խորհրդարանի, կառավարության տեսքով, ամեն ինչ անում է իրենց երեխային ուծացնելու համար, իսկ նրանք բոլորից թաքուն պետք է փրկեն իրենց երեխաներին և չթողնեն, որ նրանք դառնան խաբեբա, սրիկա, կաշառատու, կաշառակեր: Եթե հաղթենք, ապա մենք էլ եվրոպական հասարակության պես կդառնանք գրագետ և կիրթ, իսկ եթե չանենք` կմնանք ասիական շուկայում:
– Բազմաթիվ լրագրողների հետ եք շփվում, նրանց մեջ պրոֆեսիոնալ դառնալու ձգտում կա՞, թե՞ նրանք բավարարվում են շարքային լրագրող լինելով:
– Շատ լավ երիտասարդներ կան, պոտենցիալը կա: Ես բոլոր լրագրողներին ուզում եմ մի հարց տալ` «Դու քո երակները կկտրե՞ս, եթե լրագրությամբ չզբաղվես»: Եթե այդպես է, ապա դու կդառնաս լրագրող, իսկ եթե չէ` գուցե քեզ համար ավելի լավ աշխատանք գտնես:
