Լեռնային Ղարաբաղի դատավճիռը

Լեռնային Ղարաբաղը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում, ցանկացած լուծման դեպքում պետք է երաշխավորված լինի Լեռնային Ղարաբաղի ու Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգությունը։ Այս անգիր արված արտահայտությունն են կրկնում հայ պաշտոնյաները, երբ ստիպված են լինում խոսել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ընթացքում հայկական կողմից կատարվելիք զիջումների կամ, ինչպես պաշտոնյաներն են սիրում ասել՝ փոխզիջումների մասին։

Ճիշտ են ասում պաշտոնյաները, անկախ նրանից՝ ասում են դա մտածելո՞վ, բանակցային գործընթացից տեղյակ լինելո՞վ, թե՞ որովհետև հանձնարարված է այդպես ասել։
Այո, ղարաբաղյան հակամարտության լուծման որևէ փաստաթուղթ կարող է կենսունակ լինել միայն նշված ու այդ նշվածներից բխող մի քանի այլ պարտադիր գործոնների առկայության դեպքում։ Եվ այո՛, անվտանգությունն այդ գործոններից ամենակարևորն է։

Եվ խնդիրներից ամենախնդրահարույցը ու վիճելի հարցերից ամենավիճահարույցը հենց անվտանգության երաշխիքի հարցն է, որն ավելի կարևոր է, քան անգամ Ադրբեջանին վերադարձվելիք տարածքների քանակը, կամ Լեռնային Ղարաբաղին հատկացվելիք կարգավիճակը։ Անվտանգության հարցն ամենակարևորն է, քանի որ նույնիսկ ՄԱԿ-ի անդամ բոլոր երկրների ղեկավարների ստորագրությամբ փաստաթղթի ու ամենաանկախ կարգավիճակն ամրագրող հանրաքվեի ու աշխարհի կողմից դրա ճանաչման դեպքում անգամ՝ Ադրբեջանը՝ ինքնուրույն կամ, որ ավելի հավանական է, տարածաշրջանային խոշոր խաղացողների դրդմամբ ու աջակցությամբ՝ կարող է սպառնալ Լեռնային Ղարաբաղին ու նրա բնակիչներին։ Հատկապես, որ տարածաշրջանային այդ խոշոր խաղացողները, եթե ոչ՝ բոլորը, ապա՝ դրանցից կարևորներն ու զորեղները, զորեղներն ու ամեն ինչին պատրաստները տեսանելի ու անտեսանելի ապագայում շահագրգիռ են լինելու տարածաշրջանն անկայուն դարձնելու ու պահպանելու հարցում։ Հատկապես, որ նման հետաքրքրություն ունեցող խոշոր խաղացողներից այդ հարցում ամենահետաքրքրվածը Հայաստանի դե յուրե դաշնակիցն է ու անվտանգության երաշխավորը։

Այո, միջազգային հանրության՝ գերտերությունների, համաշխարհային ազդեցիկ կառույցների մասնակցությամբ ձևակերպված որևէ երաշխիք որևէ փաստաթղթի տեսքով չափազանց կարևոր է։ Խնդիրն այն է, սակայն, որ անվտանգությունը կարող է երաշխավորված լինել ոչ միայն ու ոչ այնքան փաստաթղթերով, որքան աշխարհում այդ անվտանգության հասցեատիրոջ դերակատարությամբ ու միջազգային քաղաքականության մեջ ունեցած կշռով։ Ու նաև այն գնով, որն անվտանգության երաշխիքի խախտողը կվճարի այդ երաշխիքը խախտելու համար։

Տվյալ դեպքում անվտանգության հասցեատերը՝ Լեռնային Ղարաբաղն ու նրա հասարակությունը, այդ առումով չափազանց խոցելի են։ Որովհետև Լեռնային Ղարաբաղի ու նրա հասարակության անվտանգության երաշխավորի դերում պաշտոնապես հանդես է գալիս Հայաստանի Հանրապետությունը, որն ինքը՝ անվտանգության առումով, խոցելի է՝ ինչպես մարտի դաշտում հայտնված առանց վառելիքի տանկը կամ հակառակորդի հարձակման ժամանակ հրամանատարից կրակելու հրաման չստացող խրամատում գտնվող զինվորը։

Հայաստանն անվտանգության առումով խոցելի է այդ աստիճանի, որովհետև իր անվտանգությունը պայմանավորել, պայմանավորել ու դրա դիմաց անվտանգության ապահովման սեփական բոլոր միջոցները հանձնել է Ռուսաստանին, որն օբյեկտիվորեն ու աշխարհաքաղաքական շահով կապված է Հայաստանի անվտանգության գլխավոր սպառնալիքների՝ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ։ Ու իր անվտանգությունը Ռուսաստանով այդքան պայմանավորած ու իր ամեն ինչը Ռուաստանին հանձնած Հայաստանը ոչ միայն իրեն հռչակել է՝ որպես Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգության երաշխավոր, այլև բանակցում է Ադրբեջանի հետ՝ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման լուծում գտնելու ու, ամենակարևորը, Լեռնային Ղարաբաղի համար անվտանգություն ապահովելու հարցի շուրջ։ Բանակցում է հիմնականում, առավելապես ու, որպես կանոն՝ այն երկրի հովանու ներքո, որի նպատակն է ղարաբաղյան հակամարտության գոտում սեփական զինուժի տեղակայումը, որի դիմաց պատրաստ է Ադրբեջանին վճարել ամեն ինչ, և տարածաշրջանում իր միակ ու վերջին ռազմաբազան հյուրընկալող երկիրը պոլիգոնի վերածելը։

Այսինքն՝ իրականում այսօր գրեթե այնքան, որքան Լեռնային Ղարաբաղը, իսկ գուցե ավելին, քան Լեռնային Ղարաբաղը, անվտանգության խնդիր ունի Հայաստանը։ Եվ այս պայմաններում հարցը՝ արդյոք ղարաբաղյան հակամարտության բանակցություններում խոսվում է զիջումների՞, թե՞ փոխզիջումների մասին, քաղաքական չէ։ Այն նույնիսկ հռետորական չէ, այլ դարձվածաբանական է կամ էսթետիկական։ Ականջահաճո լինելու տեսանկյունից։ Որովհետև, երբ Հայաստանը Ռուսաստանին է զիջել սեփական ճակատագրի ու սեփական անվտանգության մասին որոշումներ կայացնելու իրավունքը, խեղկատակություն է մտածել, որ կարող է ոչ թե զիջել, այլ փոխզիջել, այսինքն՝ ոչ միայն տալ, այլ նաև ստանալ մի առևտրում, որի շահառուներից մեկը, իսկ գուցե՝ ամենագլխավորը Ռուսաստանն է։

Եվ այնքան ժամանակ, քանի դեռ Հայաստանի անվտանգությունն ապահովվելու, իսկ իրականում՝ սպառնալիքի տակ է լինելու Ռուսաստանի կողմից, հենց այդքան ժամանակ Լեռնային Ղարաբաղը ենթարկվելու է պարբերական սպառնալիքների, իսկ իրերի նման դասավորության դեպքում հակամարտության կարգավորման որևէ լուծում դառնալու է Լեռնային Ղարաբաղի ու նրա ժողովրդի դատավճիռը։

Հարություն Ավետիսյան