«Երբ իշխանությունը կորցնեն, «գեղի կլուբ» են դառնալու»
Մեր զրուցակիցն է ԱԺ նախկին պատգամավոր Վիգեն Խաչատրյանը
– Պարոն Խաչատրյան, ի՞նչ կարծիք ունեք Ընտրական օրենսգրքի փոփոխության մասին, արդյոք այս նախագիծն առաջընթա՞ց է՝ նախորդի համեմատ:
– Ըստ էության՝ նոր բան չեն հորինել, ընտրությունների կազմակերպման տարբեր մեթոդներ կան, բայց կապ չունի՝ ինչ ես գրում, կապ ունի՝ ոնց ես կատարում: Համենայն դեպս, ինչ-որ արտառոց բան չեմ համարում:
– Նախադրյալներ տեսնո՞ւմ եք ազատ, արդար և թափանցիկ ընտրություններ անցկացնելու, երաշխիքներ կա՞ն: Քննադատությունն է շատ, որ այս ԸՕ-ն երաշխավորում է օլիգարխների անցումն Ազգային ժողով:
– Եթե նման նպատակ կա, ինչ ուզում են՝ գրեն, օրենսգիրքը կապ չունի: Մի քիչ իրատեսական չէ, որ օրենսգիրքը կարող է նման ցանկությունները զսպել:
– ՀՀԿ-ական ղեկավարները վստահեցնում են, թե ապագա խորհրդարանում տեղ չեն ունենա օլիգարխները, Սերժ Սարգսյանն էլ հայտարարեց, թե արտոնյալներ չեն լինի:
– Նախ՝ այդ ձևակերպմանը շատ համաձայն չեմ, «օլիգարխ» ասվածը հարցի մի կողմն է, իհարկե, առնվազն խորհրդարանում պետք է օրենսդրական աշխատանքով զբաղվելու ունակ մարդիկ լինեն, և, կարծում եմ, որ նրանց քանակը մեր խորհրդարանում կշատանա: Ակնհայտ է, որ դրան գնալու է, բայց ինչ-որ բացառություններ բացառված չեն:
– Առանց քրեաօլիգարխիկ տարրերի ռեսուրսների՝ ՀՀԿ-ն կպահպանի՞ դիրքերը:
– Ցանկացած ընտրություն պահանջում է նյութական ծախսեր: Ընտրությունների կեղծման նոր մեխանիզմներ դժվար թե հորինեն: Կկիրառե՞ն, թե՞ ոչ՝ հավանական է, որ նորից կկիրառեն:
– Դա չի՞ նշանակում, որ օլիգարխների տեղն ԱԺ-ում պետք է երաշխավորեն:
– Դա մի քիչ ավելի նուրբ հարց է: Եթե մենք ուզում ենք այս «օլիգարխ» կոչեցյալների ներկայությունը չլինի խորհրդարանում, կամ իրենց շահերը չհետապնդեն, դա մի քիչ լուրջ չէ, քանի որ դա շատ բնական պրոցես է, այդպես էլ պետք է լինի: Այլ խնդիր է, թե որքանով են նրանք իրականում համապատասխանում իրենց գրաված դիրքին, այսինքն՝ որքանով են ոչ մենաշնորհային վիճակում, որքանով են ոչ արտոնյալ վիճակում, այսինքն՝ մնացած բոլոր թերությունները՝ քաղաքական, տնտեսական, մշակութային կյանքի կազմակերպման, անդրադառնում է այդ մարդկանց վարքագծի վրա, և նրանց թիրախ դարձնելը ճիշտ չէ: Ցանկացած մարդ, այդ թվում՝ այդ օլիգարխը, շահեր ունի, դա շատ մարդկային է: Այլ խնդիր է, որ այդ շահերն իրականանան օրենքի դաշտում, և ոչ թե՝ պաշտոնյաների քմահաճույքով որոշվի նրանց շահերի իրականացումը: Ի վերջո, եթե նրանց շահերը ճիշտ սպասարկվեն, հասարակությունը միայն կշահի, իրենցից թշնամի սարքելով՝ մենք շեղում ենք, հիմնական խնդիրն է՝ ինչպես է կազմակերպված կյանքը, այսինքն՝ տնտեսական, քաղաքական, մշակութային կյանքը:
Եթե դա կազմակերպվում է, և, ամենակարևորը, որի մասին բոլորը խոսում են, իրոք դա դիտվի՝ որպես սպասարկում, և հնարավորություն ստեղծվի ընտրություններով փոխել վարձու աշխատողներին, որովհետև պատգամավորները բոլորը վարձու աշխատողներ են, այդ բոլորն իր տեղը կընկնի: Բայց մենք անընդհատ ուշադրությունը տանում ենք նրան, որ քրեաօլիգարխիկ տարրերը կեղծում են ընտրությունները, բայց որ նրանց չասեն՝ կեղծեք, չեն կեղծի, չէ՞ որ նրանք ինքնուրույն չեն:
Այսինքն՝ մենք պատճառը թողած՝ հետևանքներից ենք խոսում: Շատ նորմալ հարցադրումներ են, որ ասում են՝ գործարարները չպետք է զբաղվեն քաղաքականությամբ, կամ պետք է բիզնեսը տարանջատվի իշխանություններից, բայց ամբողջ հարցն այն է՝ իրե՞նք են ձգտում, թե՞ իշխանությունն է այդպիսով հենարան ստեղծում իր համար: Կարծում եմ՝ երկրորդ տարբերակն է: Եթե իշխանության հենարանը ժողովուրդը չի, ընտրողը չի, այդ իշխանությունը չի կարող արդյունավետ աշխատել: Այս բոլոր ճշմարտությունները, որ մի 10 տարի առաջ լավ չէին հասկանում, հիմա բոլորը կարծես թե լավ հասկացել են: Եթե հետևում ենք ճառերին՝ հոյակապ մտքեր են ասում, բայց նայում ենք գործողություններին, ոնց որ իրենք ասած չլինեն:
– Այդ դեպքում ի՞նչն է խնդիրը, որ գործը խոսքից տարբերվում է:
– Շատ բարդ հարց է, երևի շատ են «խրվել», չեն իմանում՝ ինչպես դուրս գան:
– Պարոն Խաչատրյան, խորհրդարանական ընտրություններից 1 տարի առաջ կառավարությունում կատարվող փոփոխություններն ինչո՞վ եք բացատրում:
– Հավանաբար լավ կլինի՝ փոփոխողին հարցնեք, բայց, բոլոր դեպքերում, դիրքերի ամրապնդում է նշանակում:
– Այսինքն՝ Սերժ Սարգսյանը մտադիր չէ՞ հեռանալ իշխանությունից, թեև ՀՀԿ-ականները նախապես հայտարարում էին, թե Սարգսյանն այլևս չի հավակնելու ո´չ ՀՀ նախագահի, ո´չ վարչապետի, և ո´չ էլ ԱԺ նախագահի պաշտոնին: Իսկ վերջերս էլ սկսեցին հայտարարել, թե Ս.Սարգսյանն անձամբ հրապարակային նման հայտարարություն չի արել:
– Դա ժամանակը ցույց կտա: Այդքան կարևոր չէ՝ կհեռանա՞, թե՞ կմնա, կարևոր է՝ կառավարման որակը կփոխվի՞, թե՞ ոչ: Կարող է գնա, ավելի վատը գա, հիմա ի՞նչ՝ պետք է ասենք՝ հե՞տ գա: Երկրորդը՝ ենթադրում ենք՝ մարդն ինքն է որոշում՝ մնա՞լ, թե՞ գնալ, այսինքն՝ էն գլխից ասում ենք՝ ընտրություն չի լինելու: Եթե օբյեկտիվ ընտրություն լինի, և նա ստանա ժողովրդի քվեն, թող մնա, բայց այն, ինչ իրենք արել են, օբյեկտիվ ընտրության դեպքում իրենք կթռնեն իշխանությունից: Բայց իրենք 1 տարի ժամանակ ունեն մինչև ընտրություններն աշխատանքի որակը փոխելու: Առայժմ դա պայմանավորվում է մարդկանց փոխելով: Ճիշտ է՝ որակը փոխելու համար պետք է նոր մարդիկ գան, բայց հիմա ժամանակ շատ չունեն, պետք է որակը երևա, իսկ այդ որակը չի երևում:
– Նախարարների «տեղապտույտի» մեջ հանրության համար նոր մարդ, թերևս, միայն Գեորգի Կուտոյանն է, մյուսներին լավ-վատ ճանաչում ենք:
– Տվյալ դիրքի համար 2 գնահատման մակարդակ կա՝ պատրաստվածության մակարդակը և արած գործերը: Այն մթնոլորտը, որ տեսել ենք, այդտեղ դժվար մարդ աչքի ընկներ լավ գործերով, քանի որ այդ հարցադրումը չի եղել, մարդիկ հարմարվել են պահանջներին, ու աստիճանաբար, կոպիտ ասած, փչացել են: Ուղղվելու խնդիրն իրենցից է կախված, ես գտնում եմ, որ իրենք հնարավորություն ունեն փոխվելու, այսինքն՝ այդպես ամուր դաշտ չի՝ և´ համապատասխան կադրերը կան, և´ համապատասխան պատկերացումները կան: Իմ ասածը բխում է իրենց ասած ճառերից, որ շատ լավ հասկանում են՝ ինչ պետք է անեն, բայց չեն անում: Մեղքն իրենց վիզը:
– Ինչո՞ւ չեն անում՝ չե՞ն կարողանում, թե՞ խանգարողներ կան:
– Խանգարողներ չկան, եթե անեն, ոչ ոք չի կարող խանգարել:
– Օրինակ՝ տեսակետ կա, որ գերտերությունները չեն ուզում, որ Հայաստանը հզորանա և իրենցից այլևս կախյալ չլինի:
– Չէ, գերտերությունները չեն ուզում մեր փոխարեն Հայաստանը հզորացնեն, բայց ոչ մի գերտերություն չի ասի՝ ինչո՞ւ եք նորմալ պետություն կառուցում: Էդ հեքիաթին ո՞վ է հավատում, ի՞նչ կա Հայաստանում, որ շահագրգռված լինեն, նա՞վթ կա, գա՞զ կա, ի՞նչ կա: Գերտերությունների համար Հայաստանն ընդամենը տարածք է: Այնպես որ, այդ խնդիրն ածանցյալ է, ամեն ինչ այդքան պարզունակ չէ: Բայց ես կարծում եմ, որ ընտրություններից առաջ դիրքերն ամրապնդելու փոխարեն՝ լավ կլիներ վստահություն առաջացնող քայլեր արվեին, իսկ այն, ինչ հիմա արվում է, ավելի անվստահություն է ներշնչելու մարդկանց: Այսինքն՝ կարող է կրկին յուրայինները մնան անպատիժ, մտածողները հետապնդվեն: Դրանից կյանքը չի լավանա, իրենց հեռանկարն էլ ավելի կմշուշոտվի: Դրա համար այդ ԸՕ-ին վերաբերվել՝ որպես կախարդական փայտիկի՝ լավ օրենք ընդունենք ու բոլորը կսկսեն ազատ, արդար ընտրություններ անցկացնել, ճիշտ չէ:
– Սահմանադրության մասին ասում էին՝ սահմանադրական նոր կարգերը կստիպեն, որ անկախ անձանցից՝ համակարգը սկսի ճիշտ գործել:
– Երբեք նման բան չի լինում, ենթադրել, որ Սահմանադրությամբ է պայմանավորված, դա հասկանալի չէ: Ամբողջ աշխարհի փորձն ունենք, երկրներ կան, որտեղ Սահմանադրությունն այնքանով է, որքանով կա, ամեն ինչ կարգավորվում է օրենքներով: ԱՄՆ-ում 200 տարի Սահմանադրություն չեն փոխել, դա չի նշանակում, որ շատ լավն է, պարզապես օրենքներն են գործում:
Ի դեպ, ՀՀԿ-ականներն իրենք, օրինակ՝ Արտակ Զաքարյանը, բաց տեքստով հայտարարեց, որ բացի ՀՅԴ-ից ու ՀՀԿ-ից՝ ուրիշ կազմակերպված կուսակցություն չկա, այսինքն՝ մարդիկ ասում են, որ չի կարելի այնպիսի բան անել, որ իշխանությունն անցնի ինչ-որ մի անկազմակերպ կառույցի: Ավելի պարզ հայտարարություն, որ ամեն կերպ պահելու ենք իշխանությունը, որ երկիրը չքանդվի, չի լինում: ՀՀՇ-ն էլ նույն կերպ էր մտածում, վերջում ասացին՝ այդ կուսակցությունը «գեղի կլուբ» է դարձել: Հիմա սրանք էլ, երբ իշխանությունը կորցնեն, «գեղի կլուբ» են դառնալու, որովհետև կուսակցություն չեն: Կազմակերպված մի խումբ է, որ ինչ-որ խնդիրներ է լուծում ու որևէ կապ չունի կուսակցության հետ: Կուսակցությունն այն է, որի անդամից ինչ-որ բան է կախված: Բայց, ինչպես ժողովրդից կախված չեն ընտրությունների արդյունքները, այնպես էլ իրենց կուսակցականներից կախված չեն որոշումները: Վերևում որոշում են, ներքևում՝ կատարում: Նման մի կուսակցություն էլ կար, 70 տարի դիմացավ, հետքն էլ չմնաց: Նույնի կրկնօրինակն է:
