Ոեւէ հայ ներկայ չի եղել. արդեօ՞ք ադրբեջանցիներն են իրականացրել Աղտամի արիւնահեղութիւնը սեփական ժողովրդի հանդէպ. «Ասպարեզ»
Ադրբեջանը 2022ին կը նշի Խոջալուի արիւնահեղութեան 30ամեակը՝ սարսափելի իրադարձութիւններից մէկը, որը տեղի ունեցաւ Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմի ժամանակ (1988-1994)։ Հայերն էլ պէտք է նոյնն անեն, սակայն ոչ այն պատճառներով, ինչ՝ Ադրբեջանը։
Մի ձմրան ցրտաշունչ օր 50ից (նախնական զեկոյցով) եւ աւելի քան 200 (ըստ Պաքուի հետագայ պնդման) հիմնականում մեսխեթցի թուրք խաղաղ բնակիչների Խոջալուի արիւնահեղութիւնն աշխուժացուց է թուրքական աշխարհը։ Ադրբեջանի բռնատիրական կառավարութիւնը պատերազմական այս յանցագործութիւնը որակում է որպէս «ցեղասպանութիւն»։
Սա հեշտութեամբ շփոթեցնում է աշխարհին, թէ ով է եղել նախայարձակը Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմի ժամանակ՝ Ադրբեջանը։ Կոտորածը որպէս «ցեղասպանութիւն» պիտակաւորումը, անկասկած, հակակշիռ է Ա. Համաշխարհային պատերազմի ժամանակաշրջանի բնիկ քրիստոնեաների, այդ թւում՝ հայերի դէմ իրականացուած Ցեղասպանութեանը։ Դա նաեւ օգնում է շեղել դարերի ընթացքում գաղութացնող թուրքերի եւ ադրբեջանցիների կողմից հայերի բազմաթիւ ջարդերից։ Խոջալուն լայնօրէն ընդգրկուել է հայերին սատանայացնելու ադրբեջանական պաշտօնական քարոզչութեան մէջ՝ որպէս պետութեան կողմից հովանաւորուող ցեղապաշտութեան ծրագրի մի մաս։
Ներառուած պատկերների մեծ մասը նոյնիսկ արիւնահեղութեան վայրում չի արուել։ Բայց ապատեղեկատուութիւնն այսքանով չի աւարտւում։ Խոջալուի արիւնահեղութիւնն աւելի ճիշդ կը լինի անուանել Աղտամի արիւնահեղութիւն, քանի որ այն գտնւում է իրական վայրից ոչ հեռու։
Այնուամենայնիւ, Պաքուն դա ներկայացնում է որպէս Խոջալուում տեղի ունեցած՝ հայերին ներքաշելու համար։ Ադրբեջանն ունի մարդու իրաւունքների սարսափելի ցուցանիշ (փտածութեան առումով 129րդը, իսկ մամուլի ազատութեան առումով աշխարհում 168րդը) եւ յայտնի է քաղաքական նպատակներով իրադարձութիւնները կեղծ ներկայացնելով։ Օրինակ, 2020ի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան ընթացքում եւ դրանից յետոյ ադրբեջանցիները մարդու իրաւունքների բազմաթիւ խախտումներ են թոյլ տուել ծագումով հայերի նկատմամբ, ինչպիսիք են՝ գլխատումները, քիմիական զէնքի օգտագործումը եւ ռազմագերիների սպանութիւնն ու բռնութիւնը։ Human Rights Watch-ը (HRW, Մարդու իրաւունքների պաշտպանութիւն) 1997ի Մարտի 23ին հանդէս է եկել յայտարարութեամբ, որում հայերը մեղաւոր են յայտարարուել Խոջալուի կոտորածի մէջ՝ առանց այս պնդումը հաստատող որեւէ ապացոյցի։ Արդեօ՞ք HRW-ն ենթադրում էր, որ ոչ մի քաղաքակիրթ ժողովուրդ չի կարող սպաննել իւրայիններին, եւ հետեւաբար ենթադրում էր, որ հայերը պէտք է կատարած լինեն այս սարսափելի ռազմական յանցագործութիւնը։
Եթէ HRW-ն սխալ է, ապա մարդու իրաւունքների պաշտպանութեան համար պատասխանատու կառոյցն ամօթալի կերպով աջակցել է մարդու իրաւունքների վատ ցուցանիշներ ունեցող Ադրբեջանին՝ տասնամեակներ շարունակ կեղծ սատանայացնելու հայերին։ Այսպիսով, HRW-ն, փաստօրէն պարսաւանքի է արժանի մարդու իրաւունքների կոպիտ խախտումներին մեղսակից լինելու համար։ Վկայութիւն Ի՞նչ են բացայայտում Խոջալուի արիւնահեղութեան վկայութիւնները։ Արիւնահեղութեան մասին ամենահամոզիչ վկայութիւններից մի քանիսը չեխ լրագրող Տանա Մազալովայինն է։
Նա նկարագրել է իր շփումը յայտնի ադրբեջանցի լրագրող Չինկիզ Մուսթաֆայեւի հետ իրադարձութեանը յաջորդող օրերին։ Մազալովայի յստակ յիշողութիւնը վառ մանրամասներ է հաղորդում ադրբեջանցի զինուորների կողմից վերահսկուող տարածքում տեղի ունեցած սպանութիւնների մասին։ Նա նշել է, թէ ինչպէս է տեսանիւթը ցոյց տալիս, որ զոհերի ծնկների վրայ կրակել են, իսկ ոմանց մահից յետոյ գլխամաշկել են. ոեւէ հայ ներկայ չի եղել։
Նա նաեւ յայտարարեց, որ ադրբեջանական իշխանութիւններն օգտագործել են դիակների քայքայման սարսափելի տեսարանը՝ որպէս քարոզչական միջոցառում։ Ապացոյցների տեսանկիւնից երկու կարեւոր կէտ կայ։ Նախ, գործնականում անհնար կը լինէր, որ զոհերին քիլոմեթրեր հեռաւորութեան վրայ հայերը կրակէին ծնկի մակարդակով։ Երկրորդ, անհաւանական է, որ հայերը կարողանան մօտենալ կայքին եւ այլանդակել զոհերին ադրբեջանական կողմից վերահսկուող տարածքում, ուստի այս չարաշահումը պէտք է կեղծուած լինի։ Ամենակարեւորն այն է, որ քիչ տրամաբանութիւն կայ ստեղծել մարդասիրական միջանցք՝ հնարաւորութիւն տալով շրջապատուածներին լքել հակամարտութեան գօտին, ապա սպաննել նրանց այն բանից յետոյ, երբ նրանք լքել են հայկական վերահսկողութեան տակ գտնուող տարածքները։ Ադրբեջանցի գրող Էյնուլլա Ֆաթուլայեւը ճանաչել է միջանցքը՝ յայտարարելով.
«Միջանցք իրօք եղել է, այլապէս լիովին շրջապատուած եւ արտաքին աշխարհից մեկուսացուած խոջալուցիները ոչ մի կերպ չէին կարողանայ ճեղքել օղակը եւ դուրս գալ շրջապատումից»։ Ադրբեջանցիներ, անկասկած, զոհուել են ադրբեջանական եւ հայկական ուժերի միջեւ աշխուժ փոխհրաձգութեան պատճառով (փախչող խաղաղ բնակիչների մէջ կային զինուած ադրբեջանցիներ)։ Այնուամենայնիւ, չկայ որեւէ հաւաստի ապացոյց, որ հայերը համակարգուած եւ միտումնաւոր թիրախաւորել են ադրբեջանցի խաղաղ բնակիչներին Հայաստանի կողմից վերահսկուող տարածքներում։ Չինկիզ Մուսթաֆայեւի՝ արիւնահեղութեան վայրի տեսանիւթերը լրացուցիչ քննադատական ապացոյցներ են տալիս։ Մուսթաֆայեւն այնքան էր ցնցուել իր տեսածից՝ դիերի շուրջը հանգիստ շրջող ադրբեջանցի զինուորներ, իսկ աւելի ուշ՝ զոհեր, որոնք այլանդակուել էին իրենց մահից օրեր անց Ադրբեջանի կողմից վերահսկուող տարածքում, որ յետոյ պատասխաններ է պահանջել իր կառավարութիւնից։ Մազալովան նշել է, որ դրանից յետոյ Մուսթաֆայեւը շատ է մտահոգուել Ադրբեջանում իր բարեկեցութեամբ՝ նշելով, որ Բաքւում քայլելու համար իրեն կարող է «զրահաբաճկոն» պահանջուել։ Չինկիզ Մուսթաֆայեւը զոհւում է միայն շաբաթներ անց՝ 1992ի Յունիսի 15ին, ըստ տեղեկութիւնների՝ «մարտում ստացած վէրքերի պատճառով»։
Ռուսական «Մեմորիալ» մարդու իրաւունքների կենտրոնը յայտնել է, որ Աղտամի հիւանդանոցային գնացքում գտնուող բժիշկները յայտնել են առնուազն չորս գլխամաշկուած դիակի մասին, իսկ մի մարմին գլխատուած էր։ Աւելի՛ն. 10 մարդ մահացել էր բութ առարկայի հարուածներից։ Այս սպաննիչ գործողութիւններից ոչ մէկը չէր կարող իրականացուել հայերի կողմից, եթէ նրանք չվերահսկէին արիւնահեղութեան վայրը։ Աւելին, ադրբեջանցի զինուորները նախկինում բազմիցս անդամահատել եւ գլխատել են զոհերի։ Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Ասպարեզ» թերթի այսօրվա համարում:
«Ասպարեզ»
