Ճգնաժամը դառնում է քո գործընկերը, որն իր պայմաններն է թելադրում. Դիանա Մարտիրոսյան

Քաղաքի սրտում գտնվող իմ սիրելի սրճարանում կինոքննադատ Դիանա Մարտիրոսյանի հետ չկտրվելով հայաստանյան իրականությունից՝ «Ստեղծագործողը և հետպատերազմյան շրջանը» շարքի շրջանակներում զրուցել ենք այդ իրականությունից կտրվելու կարևորության, բալանսի ու կոնտրաստի ստեղծած  հնարավորությունների մասին:

Չես կարող մոռանալ և չարժի մոռանալ ոչ մի դեպքում, որովհետև մեր իրականությունն է, մեր ներկան է

Ինձ թվում է՝ մենք դեռևս գտնվում ենք պատերազմական շրջանում և հավանաբար դեռ ժամանակ է անցնելու, ոչ մեկս չգիտենք՝ ինչքան ժամանակ, բայց հոգեբանական տեսանկյունից զգալու ենք հետևանքները այս կամ այն կերպ: Գիտես, տպավորություն կա, որ եթե կտրվում ես այդ իրականությունից ֆիլմերի, գրքերի միջոցով, կամ գնում ես ուրիշ միջավայր` քաղաքից դուրս, երկրից դուրս, ամեն դեպքում կրկին վերադառնում ես այս իրականություն` մտնելով Ֆեյսբուք, կարդալով լուրերը: Կարող է թվալ, թե կտրվել ես, մի քանի օր կարող ես չմտածել, չառնչվել, մեկ էլ` հոպ: Ինձ թվում է` մենք դեռ այդ շրջանում ենք, բայց պետք է ինչ-որ բալանս պահել: Չես կարող մոռանալ և չարժի մոռանալ ոչ մի դեպքում, որովհետև մեր իրականությունն է, մեր ներկան է, բայց դրա հետ մեկտեղ պետք է գոյություն ունենալ, պետք է աշխատել: Ամեն մեկն ինքն իր բանալին ունի, բաղադրատոմսը, բանաձևը՝  ինչպես է հաղթահարում, բայց կարծում եմ՝ մենք դեռ այդ շրջանում ենք:

Մայիսի վերջին Կիևի կինոփառատոնն էր, ինձ հրավիրել էին լուսաբանելու, ու դա իմ մեկուկես տարվա մեջ առաջին ուղևորությունն էր Հայաստանից դուրս. արդեն մոռացել էի զգացողությունը ինքնաթիռ նստելու, արտերկիր գնալու: Նման տեղ գնալով` կտրվում ես հայկական իրականությունից, գնում ֆիլմեր ես նայում, քայլում ես օտար քաղաքի փողոցներով, ու դա էլ է պետք, ու գիտես, կարծում եմ, որ դա պետք է գնահատես: Քո արժեհամակարգը, այն կետը, որ պետք է շնորհակալ լինես, վերաիմաստավորվում է:

Ավելի շատ ես գնահատում, վերաարժևորում ես: Կոնտրաստ էր էստեղից հետո գնալ մի տեղ, որտեղ ամեն ինչ լավ է, որտեղ ամենամեծ խնդիրն այն է, որ դիմակներով պետք է քայլես մետրոյում: Խաղաղությունը վերաիմաստավորելու կետին ես գալիս: Դա օգտակար է ու կարող է որոշակի ստիմուլ լինի արվեստագետների, արվեստաբանների համար, երբ կարճ ժամանակով կոնտրաստային միջավայր ես գնում: Հենց այդ կոնտրաստը կարող է ծնել հետաքրքիր ստեղծագործություններ, գուցե երգիծական, գուցե փիլիսոփայական:

Հետարտադրության փուլում շատ հաճախ մենք զիջում ենք, որովհետև դա մեծ գումարների հետ է կապված

Պետական բյուջեն կրճատվել է շատ ոլորտներում, այդ թվում մշակույթի ոլորտի համար, և Կինոկենտրոնի պարագայում, եթե չեմ սխալվում՝ 70 տոկոս: Այսինքն այն ժամանակ մեր ընկեր ռեժիսորները, կամ պարզապես ծանոթ ռեժիսորները բողոքում էին, որ քիչ է գումարը, հիմա մի քանի անգամ փոքրացել է: Վերջերս խոսում էի Րաֆֆի Մովսիսյանի հետ, Կրակովի կինոփառատոնում էր իր ֆիլմը, մինչ այդ Ալեքսանդր Բաղդասարյանի հետ Բաթումիում էին, ճամբար կինոդրպոցի շրջանակներում, ինքն ասում էր, որ բազմաթիվ կարճամետրաժներ կային, որոնք նկատելիորեն ավելի մեծ տեխնիկական հնարավորություններով էին ստեղծվել:

Հետարտադրության փուլում շատ հաճախ մենք զիջում ենք, որովհետև դա մեծ գումարների հետ է կապված, գունային, ձայնային մշակում է պետք: Գուցե դա բուն ֆիլմում չես տեսնում, բայց պարզվում է, որ հետարտադրական փուլում ծախսվել է շատ մեծ գումար: Մերոնք այդ ճոխությունն իրենց հիմնականում թույլ չեն տալիս` թե կարճամետրաժների, թե լիամետրաժների պարագայում, մենք հասկանում ենք, որ հիմա իրենք կախված են լինելու հավանաբար դրսի եկամուտի աղբյուրներից. հետևանքները պարզ կլինեն մյուս տարի:

Ճգնաժամը դառնում է քո գործընկերը

Տեսնենք, թե մեր ոլորտը ինչքան է դիմադրելու: Գուցե մենք ունենանք նոր լուծումներ: Օրինակ՝ անցած տարի, քանի որ քովիդյան, լոքդաունի պայմաններում շատերը մեկուսացված էին, Դեննի Կոտեն կանադացի և ռումինացի Ռադու Ժուդեն նկարել էին ֆիլմեր` ելնելով հենց այդ պայմաններից: Դեննի Կոտեի ֆիլմը անտառային միջավայրում էր, դերասանները կադրում ստատիկ կանգնած էին, իսկ ռումինական ֆիլմում, որը Բեռլինի կինոփառատոնի գլխավոր հաղթողն է այս տարվա, հերոսուհին դիմակով քայլում է քաղաքով, մտնում է դեղատուն, բոլորը խոսում են պատվաստանյություերից, ՔՈՎԻԴ-ից:

Մարդիկ ճգնաժամային իրավիճակն օգտագործել են ոչ թե ի շահ, այլ պարզապես հասկացել են՝ այս իրականության հետ ինչպես կարելի է համագործակցել: Հիմա մենք ունենք պատերազմյան ճգնաժամ, տեսնենք`այս փորձառությունը մեր հեղինակները, ոչ միայն կինոյի ասպարեզում, մշակութային ոլորտներում ինչպես կօգտագործեն, կկարողանա՞ն այս իրավիճակը ծռեն: Ճգնաժամը դառնում է քո գործընկերը, որն իր պայմաններն է թելադրում, դու ունես լիմիտավորված, նեղ ցանկ, որ կարող ես սա անել՝ ելնելով այս իրավիճակից, թեկուզ ֆինանսական:  Տեսնենք, գուցե մենք ունենալու ենք սմարթֆոններով նկարված կինոների բում, գուցե այդպես է լինելու:

Իմ կարծիքով, ծանր ժամանակները ծնում են ուժեղ մարդկանց և մեծ գործեր, արվեստի գործեր այդ թվում

Չեմ մտածել, որ արվեստը անիմաստ է, միանշանակ: 44 օրվա ընթացքում հասկանում ես, որ դու՝  որպես լրագրող, կինոքննադատ, բնականաբար, այդ պահին այնքան պահանջված չես, որքան բուժքույրը, կամ ռազմական ֆոտոլրագրողը, բնականաբար, դու հասկանում ես, որ այդ պահին անհրաժեշտ չես: Իմ անձնական զգացումն այն էր, որ այդ պահին ի՞նչ կինոքննադատ: Հետո եթե այդ դիտանկյունից մոտենանք հարցին, ուրեմն դիջեյներ էլ պետք չեն, նաև գուցե վարսավիրն էլ, մատնահարդարն էլ այդ պահին այդքան կարևոր չեն:  Կան մասնագիտություններ, որոնք առաջնային են, կան, որ երկրոդական են:

Կարծում եմ, որ կինոքննադատը Հայաստանում առաջնային մասնագիտություն չէր պատերազմի օրերին: Բայց մենք այս պահին գոյություն ունենք, ապրում ենք մի սոցիոմում, որտեղ բաց են սրճարանները, որտեղ բաց են կինոթատրոնները, թատրոնները, թանգարանները, որտեղ գրաֆիկ-դիզայներները դիզայն են արտադրում, որտեղ կարելի է գնել Երևանում դիզայներական հագուստ, որտեղ արվում են տեխնո երաժշտության իվենթներ, այս պրիզմայից ելնելով, կինոքննադատը գործառույթ ունի: Իմ կարծիքով, ծանր ժամանակները ծնում են ուժեղ մարդկանց և մեծ գործեր, արվեստի գործեր` այդ թվում: Եվ երբ չկա ճգնաժամ, դու կոմֆորտ զոնայի մեջ ես, գուցե ինքնաբերաբար է քո գործունեությունը, քո կյանքը, օրեցօր նույն ռիթմով, նույն խնդիրներով, նույն լուծումներով այդ խնդիրների, բայց երբ դու հայտնվում ես ինչ-որ անսովոր իրավիճակում,  ինչին պատրաստ չէիր, շոկային իրավիճակին ամեն մեկը տալիս է իր ռեակցիան: Դա կարող է լինել տագնապ, դա կարող է լինել ունայնություն, դա կարող է լինել ընկճախտ, ամեն մեկն իր ռեակցիան է տալիս: Արվեստում առհասարակ կա նման հասկացություն, որ ինչքան տանջվում է հեղինակը, այնքան ի նպաստ է իր տանջանքը,  իր դժբախտությունը գնում և որոշ չափով հովանավորում է իր ստեղծագործությունները:

Կինոդիտումներն անհրաժեշտ են, քննարկումներն անհրաժեշտ են

Միանշանակ անելու եմ կինոցուցադրություններ: Կինոդիտումներն անհրաժեշտ են, քննարկումներնանհրաժեշտ են, ուղղակի ես փորձում եմ հեղինակային իրավունքները հնարավորինս չխախտել, չեմ ասի, որ 100-ից 100 ստացվում է, բայց աշխատում եմ:

Անի Գաբուզյան