«Մարաղայում հայերի կոտորածը բացարձակ ցեղասպանություն էր». Բակուր Կարապետյան
1992 թվականի ապրիլի 10-ին Մարտակերտի շրջանի Մարաղա գյուղում տեղի ունեցավ հայ խաղաղ բնակչության զանգվածային կոտորածը։
Ադրբեջանցի զինվորականները գյուղը գրավելուց հետո, բազմաթիվ երեխաների, ծերերի, կանանց ու հաշմանդամություն ունեցող անձանց դաժանաբար սպանել, այրել կամ գերեվարել էին։
«Շուշի հիմնադրամի» նախագահ, հրապարակախոս Բակուր Կարապետյանը 2013 թվականին, Երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանի աշխատակազմի «Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոնի» աջակցությամբ ռուսալեզու մեկ գրքով հրատարակել էր Մարաղայի և Մարգուշավանի հայ բնակչության կոտորածի վերաբերյալ բոլոր մանրամասներն ու վկայությունները։
Բակուր Կարապետյանը ծնունդով Մարգուշավանից է, սովորել է Մարաղայի դպրոցում։ 168.am-ի հետ զրույցում պատմեց, որ Մարաղայի կոտորածը երկրորդ Հայոց ցեղասպանությունն էր, որն իրականացվեց ադրբեջանցիների ձեռքով։
«Մարգուշավանը և Մարաղան Մարտակերտի շրջանում իրար կպած գյուղեր են, սակայն տարբեր ճակատագրեր ունեն։ Մարաղայի բնակիչները Մարաղայում հաստատվել են 1828 թվականին, նրանք եկել են Պարսկաստանի համանուն քաղաքից։ Իսկ Մարգուշավանը հիմնվել է 1914 թվականին նավթարդյունաբերող, հայ ազատագրական պայքարի հերոս Յուզբաշևի կողմից։ Ադրբեջանցիները միշտ աչք են ունեցել հայկական այն տարածքների վրա, որոնք տափաստանային են եղել, այս դեպքում ևս նրանք միշտ աչք են ունեցել Մարգուշավանի ու Մարաղայի վրա, երկուսն էլ շատ հարուստ գյուղեր են եղել, որտեղ ամեն ինչ աճում էր, բերքատվությունը հարուստ էր։ Կարելի էր ասել, որ Մարաղան Արցախի աչքն էր»,- պատմեց նա։
Շարունակելով՝ Բակուր Կարապետյանը նշեց, որ 1988 թվականին, երբ սկսվեց արցախյան շարժումը, Մարգուշավանում և Մարաղայում բնակիչներն ապաստարաններ էին սարքել, դիրքեր փորել, որպեսզի ադրբեջանցիները գյուղ չմտնեն, չթալանեն ու չսպանեն։
«Ադրբեջանցիները թշնամանքով էին տրամադրված ոչ միայն ամբողջ Արցախի, այլև Մարգուշավանի ու Մարաղայի նկատմամբ, ամեն ինչ անում էին, որպեսզի հայերն այն լքեն, ու իրենք տիրանան գյուղի հարստություններին։ Մարաղայից 3 կմ հեռավորության վրա գտնվում էր այժմյան Թարթառ գյուղը։ 1992 ապրիլի 10-ի առավոտյան, երբ ադրբեջանական բանակի զինվորները մտան Մարաղա, մարտեր սկսվեցին ամենուրեք, հայկական զինուժը չկարողացավ դուրս մղել թշնամուն, որից հետո նահանջ եղավ, այդ ընթացքում ոչ բոլորը հասցրեցին դուրս գալ գյուղից։ Ապաստարաններում մնացածները չէին հասցրել դուրս գալ, երբ հայկական կողմին հաջողվել էր նորից հետ վերցնել գյուղը, ապաստարաններում եղած մարդիկ բոլորը սպանված էին եղել։ Ադրբեջանցի գրոհայիների հետ գյուղ են ներխուժում նաև թալանչիները, գյուղից տանում ամեն ինչ։ Թշնամին ապաստարանների տեղն իմանալով՝ մարդկանց հանել է փողոց ու տանջամահ անելով՝ սպանել։ Օրինակ, դեպք է եղել, երբ գյուղի բնակիչներից մեկին՝ Բորիկին, կապել են ծառին և ծառի հետ միասին սղոցել։ Երբ հայկական զինուժը նորից գյուղ է մտնում, չորս կողմն այրված դիեր է տեսնում»,- պատմեց նա։
Բակուր Կարապետյանի բնորոշմամբ՝ այս ամենը բացարձակ ցեղասպանություն է։
«Հարևան ունեինք, նա անասնաբույժ էր, ադրբեջանցիներն անասնաբույժ չունեին, նա գնում էր ադրբեջանական գյուղեր, նրանց շներին, կովերին, ընտանի կենդանիներին բուժելու։ Նրան այդ գյուղերում բոլորը լավ ճանաչում էին։ Երբ ադրբեջանական զինուժը մտել էր գյուղ, ընտանիքի անդամները նրան ասել էին՝ պետք է գյուղից շտապ հեռանան, բայց վերջինս ասել էր, թե իրեն բոլորը ճանաչում են, իրեն ով ինչ կարող է անել։ Ադրբեջանցիները հենց մտնում են գյուղ, նա տնից դուրս է գալիս և գնում նրանց մոտ խոսելու, բայց չի հասցնում՝ միանգամից գլուխը կտրում են։ Իմ հրատարակած գրքում բոլորի անուն-ազգանունները կան»,- ընդգծեց նա։
Ապրիլի 10-ին Մարաղայում թշնամին սպանում է 58 խաղաղ բնակչի, Մարգուշավանում՝ 29 մարդու, այնուհետև 47 հոգու էլ գերեվարում են, նրանք հիմնականում մահանում են, վերադառնում են միայն 2-3 հոգի, որոնք վկայում են, որ մյուսներին պարզապես տանջամահ անելով՝ թշնամին սպանել է։
Ըստ մեր զրուցակցի՝ վերջին շրջանում թշնամու վայրագությունների մասին պետական մակարդակով չի բարձրաձայնվում, այդ ամենն անում են հատուկենտ անհատներ։
«Երբ Մինսկի խմբի համանախագահները հայտարարություն էին տարածում ու բացառում ուժի միջոցով հարցերի լուծումը, մենք հո գիտե՞նք, որ Ադրբեջանի դեպքում դա անհնար է, Արցախի 44-օրյա պատերազմը դրա ապացույցն է։ Համանախագահող երկրները պետք է բացահայտ ասեն ճշմարտությունը, տեր կանգնեն ճշմարտությանը։ Մենք մեր տարածքները պետք է հետ պահանջենք՝ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի տարածքները։ Նաև պետք է հաշվի առնել, որ, եթե մենք ուզում ենք, որ միջազգային հանրությունը Մարաղայի, Արցախի 44-օրյա պատերազմում թշնամու վայրագություններին պատշաճ գնահատական տա, մենք պետք է պետականորեն աշխատենք այդ կառույցների հետ։ Ինձ շատ էին հարցնում, թե ինչու եմ գիրքս ռուսերենով տպագրել, որպեսզի այն դրսում հասանելի լինի, կարդան, ծանոթանան»,- ընդգծեց Բակուր Կարապետյանը։
Մեր զրուցակիցը նաև նկատեց՝ Ադրբեջանն իր իսկ ձեռքով իրականացրած Խոջալուի դեպքերը բարդում է հայկական կողմի վրա, դրանց մասին բարձրաձայնում է, իսկ հայկական կողմը վերջին շրջանում գրեթե ոչինչ չի անում։
