Մարտին անշարժ գույքի գործարքները նվազել են, սակայն գները շարունակել են բարձրանալ. ինչպիսին են առաջիկա սպասումները
Անշարժ գույքի շուկան համավարակի հետևանքով առաջացած բազմաշերտ խնդիրներին արձագանքել է առայժմ միայն գործարքների կրճատման տեսքով։ Մարտին շուկան պասիվացել է, թեև գները, ըստ Կադաստրի կոմիտեի, շարունակել են բարձրանալ։ Պետք է ենթադրել, որ գների բարձրացումը տեղի է ունեցել հիմնականում ամսվա սկզբին, երբ համավարկը հանրային ու տնտեսական կյանքում դեռևս մեծ տարածում չէր գտել։
Անշարժ գույքի ոլորտում ազդեցությունները սկսեցին դրսևորվել ավելի ուշ, մասնավորապես՝ արտակարգ դրություն հայտարարելուց հետո, որին հաջորդող շրջանում, ինչպես վկայում են անշարժ գույքի գործունեությամբ զբաղվող տնտեսվարողները, շուկան գրեթե դադարեց գործել։ Թերևս, այդ հանգամանքն էլ արտահայտվել է գործարքների թվի նվազման վրա։
Պաշտոնական տվյալներով, փետրվարի համեմատ՝ շուկան պասիվացել է։ Կրճատվել են՝ ինչպես օտարման, առք ու վաճառքի, այնպես էլ՝ վարձակալության գործարքները։ Երևույթն ավելի մեծ դրսևորում է ունեցել մայրաքաղաքում. օտարման գործարքները կրճատվել են՝ 9, առք ու վաճառքինը՝ 10,8, իսկ վարձակալությանը՝ 12,6 տոկոսով։
Սրանք ոլորտում առավել հետաքրքրություն ներկայացնող հատվածներն են, որոնք հանդիսանում են անշարժ գույքի շուկայի հիմնական բնութագրիչները։ Այդ հատվածներում տեղի ունեցող զարգացումներից է կախված շուկայի իրավիճակը։
Կրճատվել է նաև բնակարանների վաճառքը։ Մարտին ավելի քան 11 տոկոսով պակաս բնակարան է վաճառվել։
Այս առումով ևս առաջատարը մայրաքաղաքի բնակարանային շուկան է, որտեղ գործարքները նվազել են 16 տոկոսով։ Չնայած դրան, բնակարանների գները Հայաստանում, այդ թվում՝ թե՛ Երևանում, և թե՛ մարզերում, շարունակել են գրեթե նույն տեմպով բարձրանալ, ինչպես բարձրանում էին նախկինում։
Առաջին հայացքից՝ թվում է, թե համավարակը շրջանցել է անշարժ գույքի շուկան։ Արտակարգ դրության պայմաններում գործարքների կրճատումը, այսպես թե այնպես, անխուսափելի էր, իսկ գների բարձրացումը նշանակում է, որ շուկան չի արձագանքել տնտեսության մեջ ու հասարակության կյանքում տեղի ունեցող դրսևորումներին։ Բայց այդպես չէ։ Մարտի երկրորդ կեսից շուկան գտնվել է սառեցված վիճակում։ Գործարքների կասեցման պայմաններում, բնականաբար, անիմաստ է խոսել գնային տեղաշարժերի մասին։ Այն, ինչ տեղի է ունեցել գնային սեգմենտում, տեղի է ունեցել գերազանցապես մարտի առաջին կեսին։ Ու դրա վրա համավարակի ազդեցությունը դեռևս նկատելի չէ։ Այն կարտահայտվի մի փոքր ավելի ուշ, երբ շուկան կբացվի, և կվերսկսվեն գործարքները։
Մինչ այդ, սակայն, շուկայի մասնակիցների սպասումները լավատեսական չեն։ Կանխատեսվում է անշարժ գույքի գների բավական կտրուկ անկում։ Որոշ գնահատումներով՝ գնանկումը տարվա կտրվածքով կարող է հասնել ընդհուպ մինչև 30 տոկոսի։
Գների շատ ավելի մեծ անկում է կանխատեսվում վարձակալության դեպքում։ Եվ դա պատահական չէ, եթե հաշվի առնենք, որ անշարժ գույքի շուկայի այս հատվածը, որը վերջին տարիներին բավական ակտիվ զարգանում էր, նստած էր հիմնականում դրսից թելադրվող պահանջարկի վրա։ Շատերն էին փորձում բնակարան գնել և վարձակալությամբ տրամադրել զբոսաշրջիկներին։ Սա դարձել էր բավական լավ բիզնես՝ որոշ մարդկանց համար։ Հիմա, երբ տուրիզմը սառած է, չկան այցելություններ, կտրուկ նվազել է նաև այդ բնակարանների պահանջարկը։ Այլևս պարզ է, որ այն շուտ չի վերականգնվի։
Բայց վարձակալության շուկան միայն բնակարանները չեն։ Բազմաթիվ տնտեսվարողներ իրենց գործունեությունը ծավալում են վարձակալած տարածքներում։ Դրանք՝ խանութներ են, ռեստորաններ, գեղեցկության սրահներ, ժամանցի վայրեր և այլ առևտրի ու սպասարկման օբյեկտներ։ Տնտեսական իրավիճակի վատացումը բերելու է նրանց եկամուտների նվազման։ Նվազելու է նաև վարձակալական տարածքների պահանջարկը։
Վճարունակ պահանջարկի կրճատումը չի շրջանցի նաև բնակարանային շուկան։ Ռիսկային իրավիճակում է հատկապես շուկայի, այսպես կոչված, հիպոթեքային հատվածը։
Վերջին 2 տարիներին ինչ-ինչ պատճառներով հիպոթեքային գործարքներն էապես ավելացել են։ Դրանք զբաղեցրել են շուկայի ավելի քան 50 տոկոսը։ Տրամադրված արտոնությունների արդյունքում բազմաթիվ քաղաքացիներ մտել են հիպոթեքի տակ։ Ու հիմա, եթե ի հայտ եկած տնտեսական խնդիրների հետևանքով նրանք կորցնեն իրենց եկամուտները, դա կարող է չարիք դառնալ անշարժ գույքի շուկայի համար։
Այս փուլում, իհարկե, բանկերը վարկային արձակուրդներ են տրամադրել վարկառուներին, նրանց հաշվին տույժ-տուգանքներ չեն գոյանում, բայց դա չի նշանակում, թե դրանով խնդիրը լուծվեց։ Վաղը, երբ վարկային արձակուրդներն ավարտվեցին, միևնույն է, մարդիկ ստիպված են լինելու վճարել հետաձգված գումարները։ Նրանք, ովքեր այդ ընթացքում չեն կարողանա վերականգնել իրենց եկամուտները, կհայտնվեն ծանր դրության մեջ՝ ստիպված լինելով ազատվել նաև ձեռք բերված բնակարաններից։ Բայց դա այլևս հեշտ չի լինելու, տնտեսական ու սոցիալական իրավիճակով պայմանավորված՝ պահանջարկի կրճատման պատճառով։
Առաջարկի հարկադիր մեծացումն ու պահանջարկի կրճատումը կբերի գների նվազման։ Առավել ևս, որ անշարժ գույքի շուկայում բացասական ազդակները թելադրված են տարբեր ուղղություններով։ Ներքին գործոններից բացի՝ կարևոր դեր ունեն տրանսֆերտներն ու արտաքին միջավայրից գոյացող պահանջարկը։
Խուսափել տրանսֆերտների կորուստներից՝ այլևս անհնարին կլինի։ Տարբեր գնահատումներով՝ այս տարի քաղաքացիների կողմից դրսից ուղարկվող գումարները կնվազեն 500-ից մինչև 1 մլրդ դոլարի չափով։ Դա նշանակում է, որ շուկան չի կարող մեծ ակնկալիքնր ունենալ այս հատվածից։
Ճգնաժամային իրավիճակներում սովորաբար միշտ էլ անշարժ գույքի ոլորտում խնդիրների պակաս չի լինում։ Սակայն շատ կարևոր է, որպեսզի դրանք դուրս չգան վերահսկողությունից։ Այլապես հետևանքները ծանր կլինեն՝ ինչպես շուկայի, այնպես էլ՝ բնակարանաշինության ու ֆինանսական համակարգի համար։
Այս պահին գուցե դա նկատելի չէ։ Բայց, եթե իրականանան տնտեսության հետ կապված մռայլ կանխատեսումները, ապա կորուստներից խուսափել անհնարին կլինի։ Սոցիալական իրավիճակը երկրում գնալով սրվում է, և շատերն արդեն կորցրել են կամ կանգնած են իրենց աշխատանքն ու եկամուտները կորցնելու խնդրի առաջ։ Պետք է ենթադրել, որ նրանց մեջ քիչ չեն լինելու նաև այն քաղաքացիները, ովքեր հասցրել են հիպոթեքով բնակարան ձեռք բերել։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
