«Ես հորդորել եմ՝ կալանք չկիրառվի, բայց ինձ ասել են, որ մենք վախ ունենք, տագնապ ունենք, որ քննչական գործընթացին դա կխանգարի». Արսեն Ղազարյան

Հայաստանի արդյունաբերողների և գործարարների միության նախագահ Արսեն Ղազարյանը հակված չէ հավատալու, որ «Սպայկա» ընկերությունը, որի սեփականատեր և տնօրեն Դավիթ Ղազարյանը մեկ շաբաթ առաջ կալանավորվեց, իսկապես այս տարի արտահանում չի իրականացնի, ինչպես որ հայտարարել էին։ Ա. Ղազարյանը դեռ լավատեսորեն է տրամադրված:

Ամեն դեպքում, «Սպայկայի» սեփականատիրոջ կալանավորմամբ ընկերությունը բլոկադայի ենթարկելուց հետո դաշտում նոր խաղացողների չի տեսնում, հատկապես բացառում է խոշոր ներդրողների ի հայտ գալը, առավել ևս՝ նրանց, ովքեր հակված են լրացնել ստեղծված բացը և իրենց կարողությունները հզորացնելու ճանապարհին են:

««Սպայկայի» լինել-չլինելը ոչ նախկինում, և ոչ էլ հիմա խնդիր չի ստեղծել նոր հայտնվող ներդրողի համար: Աստված չանի, եթե «Սպայկան» այսօր հասարակական հնչեղություն ստացած իր այդ հայտարարությունն իսկապես կիրառի և մթերում չիրականացնի, դա չի նպաստելու, որ ուրիշները դաշտ դուրս գան և աշխատեն»,- ասաց Ա. Ղազարյանը:

– Պարոն Ղազարյան, ամեն դեպքում, չմտնելով խնդրի իրավական հիմքերի դաշտ, Ձեզ համար՝ որպես Հայաստանի գործարար շահեր ներկայացնողի, չափելի՞ է «Սպայկա» ընկերությունը չգործարկելու հետևանքները:

– Թե ինչ կործանարար էֆեկտ կունենա նրա չմթերելը գյուղատնտեսության վրա՝ ժամանակը ցույց կտա: Ես մոտավոր հաշվարկներ չունեմ: Այդպիսի մեկ այլ արտահանող, որ կունենա նման ներդրումային ծավալներ, այդպիսի հզորություն, որը դաշտում գերակա դիրք կունենա, մենք երկրորդը չունենք:

– Չե՞ք գտնում, որ իշխանությունը գնաց արկածախնդրության, մինչդեռ հարցը կարելի էր արտադատական ճանապարհով լուծել, մանավանդ, երբ գործարարն իր հայտարարություններում այդպես էլ չի հերքել չվճարած հարկեր ունենալու հանգամանքը:

– Չէ, չէ… ես այդ հարցին չեմ կարող պատասխանել, ես չեմ կարող այդպիսի գնահատական տալ, իշխանությունը արկածախնդրությո՞ւն է ցուցաբերել, թե՞ ոչ… այդ տերմինաբանությունը սխալ է, երևի ավելի ճիշտ կլիներ՝ ռիսկայնություն ասեիք: Ամեն դեպքում, արկածախնդրությո՞ւն է, թե՞ ռիսկայնություն, ես այդ գնահատականը չեմ ուզում տալ, այդ հարցով ուղիղ պատասխանողն ինքն է՝ իշխանությանը…

– Այսինքն՝ իշխանության գործողություններում չկա՞ր ռիսկայնություն՝ չհաշվարկելով ունեցած այլընտրանքային պոտենցիալը՝ մթերման շեմին զրկել գործարարին ազատությունից և թույլ չտալ, որպեսզի միջազգային վարկային կազմակերպության երաշխավորած ներդրումներն իրականացնի:

– Չէ , չեմ գտնում… գործողությունները նորմալ են, ու չպետք է պայմանավորված լինեին այդ աստիճանի ռիսկայնություններով, որ, եթե այս մարդն ունի գերակա դիրք, Աստված չանի՝ իրեն բան ասենք, հանկարծ կտուժենք… ոչ, սա մոտեցում չէ… օրենքի առաջ պետք է պատասխանատվություն կրել, հաշվետու ենք բոլորս հավասարապես՝ անկախ նրանից՝ հզո՞ր կազմակերպություն ենք, թե՞ փոքր:

– Բայց բռնել-փակելու մեթոդներով գործարարի հետ խոսելը նորմա՞լ եք համարում:

– Ցանկալի կլիներ, որ հիմքերը չլինեին բավարար՝ կալանավորման սանկցիայի համար, իսկ ինձ թվում է՝ այս պարագայում դա էդքան էլ էդպես չի, մանավանդ այսօրվա թափանցիկության պարագայում:

– Ստացվեց՝ Դավիթ Ղազարյա՞նն է արկածախնդիր գտնվել:

– Ոչ, նա միշտ եղել է համարձակ, հստակ, բավականին ռիսկային բիզնես անող, ինչի շնորհիվ էլ այս տարիներին 6 բեռնատար մեքենայից հասավ առևտրային, արտադրական, տրանսպորտային ընկերության և այսօր դաշտում գերակա դիրք ունի: Այսօր արդեն ունի իր տեխնիկայի պարկը, սառնարաններ, պայմաններ, դրսում ձևավորած մեծ շուկա, դրա համար էլ հզորացավ: Բայց թե նա այս ընթացքում ի՞նչ ռիսկերի է դիմել, որոնց համար պատասխան պիտի տա, ուսումնասիրությունը ցույց կտա:

– Դուք արդեն 20 տարի Հայաստանի գործարարների միության նախագահն եք ու տասնյակ տարիներ ունեք «Ապավեն» բեռնափոխադրող կազմակերպությունը: Ինչո՞ւ Դուք այդպիսի հաջողության չհասաք թե նախկինում, և թե այսօր: Հավակնություն չի՞ եղել այդ դաշտը գրավել՝ Ձեր կապերի ու ռեսուրսների միջոցով:

– «Ապավենը» միշտ արդար մրցակցային պայմաններում է աշխատել, ոչ հնում, և ոչ հիմա դժգոհելու պատճառ չունի, բայց մենք միայն փոխադրումներով ենք զբաղվել, մենք մթերումների դաշտում այդ հավակնությունը երբեք չենք ունեցել: Մենք բացառապես բեռնափոխադրող ընկերություն ենք, և մեր զարգացման պլանը 6 նոր մեքենա ձեռք բերելն է, այլ ոչ թե՝ 106 մեքենա՝ միանգամից:

 – Իսկ ներդրումների սպասող երկրի վարկանիշը չտուժե՞ց «Սպայկայի» շուրջ աղմկոտ իրադարձություններից:

– Վնասե՞ց, թե՞ նպաստեց… երկակի է. օրինականության հաստատման, սխալները պատժելու միջոցով մի կողմից՝ մեծացնում է ներդրողի վստահությունն իշխանության նկատմամբ, մյուս կողմից՝ անցյալի սխալների համար պետք է պատասխան տալ, չկատարած հարկային պարտավորությունները կատարել…  Սրանից որոշ ներդրողներ, հնարավոր է, վախենան, ընդ որում, այնքան, որքան Ամուլսարի դեմ հ/կ-ների այս պայքարից: Բայց եթե տնտեսական հեղափոխություն ենք ուզում քաղաքականից հետո, ուզենք թե չուզենք, այս խոչընդոտներին հանդիպելու ենք: Կարևորն այն է՝ բոլորին ստիպենք, համոզենք, որ նոր պայմաններում ենք աշխատում:

– Իսկ ինչո՞ւ թեկուզ մի օրենսդրական ակտով կառավարությունը չցանկացավ գիծ քաշել և սկսել նոր էջից, ինչո՞ւ է հետագիծ ստուգում… մանավանդ՝ գաղտնիք չէր նախկին համակարգի մոտեցումը, ինքներդ էլ ընդունում եք, որ նախկինում ցանկության դեպքում էլ դժվար էր սիստեմի մեջ բարեխիղճ աշխատել: Այսօրվա խաղի կանոնները հստակ չեն, այսպես ասած՝ «զենքերը» երբ ուզեն, ում ուղղությամբ ասեն՝ կօգտագործվեն, և թիրախավորվում են գործարարները:

– Անցած տարվա մայիսից խոշոր գործարարներով մի քանի հանդիպումներ ենք ունեցել վարչապետի, փոխվարչապետների հետ: Եվ մշակվել է մի չգրված օրենք՝ մեր անցյալի խնդիրները վերահայտարարագրում ենք ու անցնում ենք առաջ: Երկակի դաշտում աշխատող շատ գործարարների համար այս գիծը քաշվել է, մարդիկ կան՝ արագ են ադապտացվում փոփոխություներին, մարդիկ էլ կան՝ դեռ իրենց թվում է, որ հինը կվերադառնա: Կամավոր է պետք գնալ վերջին 4 տարիների հարկային ճշգրտումներին: Այս մասին ասվել է վարչապետի հետ հանդիպումների ընթացքում, այլ բան է, որ ոչ բոլորը կարող էին դա ուղերձ համարել:

– «Սպայկան» չի՞ գնացել այդ գիծը քաշելու ճանապարհով:

– Վարչապետի հետ հանդիպմանը նույն Դավիթն էլ է խոսել իր ներկրած թուրքական պոմիդորների խնդրով, Սամվել Ալեքսանյանն էլ… և իրենց հստակ ասվել է՝ նախկին սխալների ճշգրտումներով գիծ ենք քաշում և սկսում ենք աշխատել, բացի օրինական դաշտ մտնելուց՝ ոչ ոք ձեզնից ոչինչ չի պահանջելու: Բայց այստեղ իրավական խնդիրը լուրջ է… ՊԵԿ հետաքննչական ծառայությունը քրգործ է հարուցել, դատարանը վարույթի հիման վրա տվել է համաձայնություն ընկերության տնօրենին կալանավորելու համար, քանի որ գտնում է, որ այդ մարդու՝ դրսում մնալը գործի օբյեկտիվ քննությանը կխանգարի: Քանի դեռ գործը քննվում է, և երկուստեք ներկայացված հանգամանքներն ու հիմնավորումներն ուսումնասիրվում են, ոչ ոք, այդ թվում՝ ես կամ որևէ քաղաքական գործիչ, իրավունք չունի գնահատական տալ:

– Ներդրումային քաղաքականություն ենք իրականացնում, զուգահեռաբար՝ խոշոր գործարարին սահմանափակում ենք:

– Ասել, թե ինչ էֆեկտ կունենան «Սպայկայի» շուրջ ծավալվող իրադարձությունները՝ ներդրումային քաղաքականության առումով, մթերումների վրա, և դրանով փորձել պաշտպանական մեխանիզմ, հասարակական կարծիք մշակել… դրա համար ես միշտ իմ ընկերներին կոչ եմ անում՝ փորձեք աշխատել օրինականության դաշտում, որ ձեր լեզուն երկար կլինի: Գիտեմ, որ նույն «Սպայկայի» հետ անցած տարվա օգոստոսից այդ ստուգումները գնում էին, վերահայտարարագրումով հարկային ճշգրտումներ արեցին, ստուգումները մի պահ կասեցվեցին, հետո նորից շարունակվեցին։

Միայն օբյեկտիվ քննարկման դեպքում կհասկանանք՝ 2013թ.-ից սկսած ընկերությունն ինչպիսի՞ խախտումներ է արել: Ժամանակին ես Սերժ Սարգսյանին ասում էի, որ մենք պիտի ունենանք 3-4 «Սպայկա»-ներ, քանի որ «Սպայկան» արտահանվող բերքի միայն 20-21% ն է արտահանում, մեզ նոր լոգիստիկ կենտրոններ են պետք, որպեսզի տարբեր սեզոնայնությամբ աճող մեր պտուղ-բանջարեղենը չմնա դաշտերում, չփչանա: «Սպայկան» միայն միջազգային բեռնափոխադրող չէ, միրգ-բանջարեղեն արտահանող չէ, որպես ենթակառուցվածք՝ շատ հզոր համակարգ է ստեղծված։ «Սպայկան» գյուղացուն հասցնում է պատվիրել, հետո գնել, վերամշակել և հասցնել արտահանել, առևտուր անել:

– Եվ այս հզորացող կառույցի նկատմամբ անզիջում որոշում է կայացվում այն իմաստով, որ կալանավորման ծայրահեղ որոշումով բլոկադայի է ենթարկվում ընկերությունը՝ մթերման սեզոնի շեմին: Արդյո՞ք կառուցողական դաշտում հնարավոր չէր խնդրին լուծում գտնել:

– Որքան այս օրերին լսեցի երկրի ղեկավարության շուրթերից, չկա «Սպայկա» ընկերությունը վերացնելու, փակելու կամ բիզնեսը մեկ ուրիշին վերաբաշխելու խնդիր: Իսկ ինձ՝ որպես հասարակական գործչի, միայն դա է հետաքրքրում, որպեսզի հավասար մրցակցային պայմաններում չդառնա բիզնեսի վերաբաշխում:

– Այդ ո՞ր իշխանության եկածի օրոք եք այդպիսի բան հիշում, որ երկրի իշխանությունը բացեիբաց հայտարարեր, թե ինչ-որ անձանց բիզնեսը վերաբաշխելու մտադրություն ունի, և ի՞նչ տրաբամանությամբ հիմա պիտի նույնը վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեր:

– Գործողություններից դա էլ կարող է երևալ շատ շուտով: Բայց ես հավատում եմ երկրի ղեկավարության այս հայտարարությանը: Ես՝ որպես իրավաբան, անմեղության կանխավարկածն եմ հարգում, ես չեմ ընդունում քարոզչությունը, հասարակական կարծիք ձևավորելու այն ակտիվությունը, որ դիտարկվում է աջ և ձախ կողմերից:

– Նկատենք՝ «Սպայկայի» 100% բաժնեմասի սեփականատեր Դ.Ղազարյանը դեռ կալանավորվելուց առաջ հայտարարեց, որ պատրաստ է վճարել պետության կողմից հայտնաբերած 7 մլրդ դրամ չհարկված գումարը, միայն թե ՊԵԿ-ը հիմնավորի, և պետության ներկայացուցչին հրավիրեց երկխոսության դաշտ, մինչդեռ հակառակ կողմում նույնիսկ հարկ չհամարեցին գնալ կառուցողական ուղիով, և պարզապես կալանավորման սանկցիա արձակվեց՝ անտեսելով գործարարի և գյուղաբնակչության շահը:

– Եկեք որևէ մեկի հայտարարությունը հիմք չընդունենք: Հրապարակային դաշտում կա մի բան՝ ավելացված արժեքի հարկ (ԱԱՀ) չի վճարվել, ներքին հաշվանցման փորձ է արվել, ինչն արգելվում է օրենքով, դա ուղղակի հարկային կոպիտ խախտում է դիտարկվում, և ես չեմ գտնում, որ «Սպայկայի» նկատմամբ կիրառվող գործողություններն ունեն կանխակալ, ինչ-որ սուբյեկտիվ գործոն: Որովհետև, չմոռանանք, Դ.Ղազարյանի ձերբակալումից 10 օր առաջ Ն. Փաշինյանը գնաց «Սպայկայի» հիմնած պանրի գործարանի բացմանը: Ակնհայտ է, որ վարչապետն իր այդ այցով տնտեսական համակարգի գործոնն ընդգծեց, նույնիսկ խոշոր գործարանների բացմանը վարչապետներ չեն տանում, այսինքն՝ այստեղ հստակ է, որ չկար ընդգծված սուբյեկտիվ գործոն:

– Ամեն դեպքում, որպես գործարար շահերի իրավունքները պաշտպանող կառույց՝ ինչպե՞ս եք վերաբերվում խոշոր գործարարի նկատմամբ կալանավորման սանկցիա տալուն:

– Ես շատ կուզեի, որ ընկերության ղեկավարը, այն էլ՝ 100% սեփականատեր հանդիսացող գործարարը չձերբակալվեր, և նրան ազատ արձակեին գրավի դիմաց՝ հիմքով: Բայց նպատակահարմար են գտել այդպես անել: Օրենքում, որն այդքան մենք պահանջեցինք ապաքրեականացնել, հստակ գրված է, որ, եթե դու քո հարկային չկատարած պարտավորությունը կատարում ես ՝ անկախ չափից, քրեական գործը կարճվում է, այսինքն՝ այդ էտապում նույնիսկ դատախազի միջնորդությամբ կարճվում է: Ես ավելի քան վստահ եմ՝ եթե Դավիթն իրականում պատրաստ լիներ վճարել այդ պարտքը, ապա քրեական հետապնդումը կկասեցվեր:

– Իսկ ինչո՞ւ վճարեր, երբ ՊԵԿ-ն իր ներկայացրած թիվը չէր ցանկացել հիմնավորել մինչև կալանավորումը:

– Եթե Դ. Ղազարյանն այդ ակտավորած գումարը վճարեր, հետո նոր միայն գնար դրանք հիմնավորելու ճանապարհով, ապա, վստահ եմ՝ որպես իրավաբան, կալանավորման սանկցիա չէր տրվի: Կարգն այդպես է՝ սկզբում հարկային ակտի համաձայն՝ վճարումն անում են, հետո նոր միայն բողոքարկում են կամ դատական ճանապարհով ստուգում են դրանց հիմքերը: Սա է իրավական նորմը, մենք՝ բոլոր հարկ վճարողներս ենք գնում այդ ճանապարհով:

– Երբ հրապարակային «Սպայկա»-ՊԵԿ փոխհրաձգություն էր տեղի ունենում, և շատերին արդեն իսկ հայտնի էր կալանավորման սցենարը, ի՞նչ արվեց Ձեր կողմից, որպես գործարարի շահերը ներկայացնող կառույցի ղեկավար, որպեսզի իշխանությունն այդքան կոշտ գործողությունների չդիմեր: Դուք որքանո՞վ եք փորձել միջամտել այս ներքին պայքարին:

– Մենք, արդեն 5-րդ տարին է, հարկային օրենսդրության փոփոխության մեջ առաջարկում ենք, որպեսզի ապաքրեականացվի այդ օրենքը, և հարկեր չվճարած գործարարը չենթարկվի քրեական հետապնդման: Եվ որոշ դեպքերում, ինձ թվում է՝ իրավապահները վախենում են պարտավորությունների չկատարումից, չարամիտ խուսափելուց, և գնում են այսպիսի կոշտ քայլերի: Այս դեպքում լավ կլիներ, որ հիմքերը լինեին այնպիսին, որ կալանավորում չլիներ և գրավի կամ երաշխավորման դիմաց գործարարն ազատ արձակվեր: Մասնավորապես, ես հորդորել եմ, որ, եթե հնարավոր է՝ կալանք չկիրառվի, բայց ինձ ասել են, որ մենք վախ ունենք, տագնապ ունենք, որ քննչական գործընթացին դա կխանգարի:

– Իսկ ի՞նչ մակարդակով և ո՞ր փուլում է Ձեր հորդորն արվել:

– Ես պարտավոր չեմ դա ասել… Ես փաստաբան չեմ, որ, եթե վաղը-մյուս օրը մի գործարար օրենքի խախտում անի, ես գնամ նրան պաշտպանեմ: Իմ միջամտությունը եղել է միայն այլ խափանման միջոց ընտրելու հնարավորությանը: Մենք մշտական անմիջական կապ ունենք ՊԵԿ ղեկավարի հետ, և նրան եմ հորդորել: Ձերբակալությունից առաջ դիմել եմ, որ, եթե կան հիմքեր, որպեսզի ընտրվի այլ խափանման միջոց, դա փորձեն կիրառել: Ես դա արել եմ՝ հօգուտ օբյեկտիվության, ոչ թե՝ հօգուտ գործարարի…

Ի դեպ Դավիթ Ղազարյանը երբեք իմ միության անդամը չի եղել, բայց մենք պարբերաբար հանդիպել ենք, և ես նրան ասել եմ՝ փոխվել են ժամանակները, պիտի նաև մենք փոխվենք, ինքն էլ հստակ ասում էր՝ ես փոխվում եմ։ Եվ դրա ապացույցը, խնդրեմ… ի դեպ, նույն կառավարությունն էլ հավատում էր, որ նա փոխվում է, դրա համար էլ իր ներկայացրած ներդրումային ծրագիրը հաստատվեց, ներկայիս կառավարությունը փաստացի նոր ջերմոցների կառուցման համար հողեր հատկացրեց «Սպայկային»: Վարչապետը նաև մեծ հպարտությամբ գնաց նրանց պանրի գործարանի բացմանը մասնակցելու:

ՍՅՈՒԶԻ ԲԱԴՈՅԱՆ