«Հպարտ կանգնում-ասում էր՝ էս տղուն թուրքի գյուլլա չի կպնի»

«Ամենալավն այս տղաներն են, որ դիրք են պահում». Ապրիլի 25-ի լույս 26-ի գիշերն Արցախում զոհված Տիգրան Պողոսյանի խոսքերն են։ 1992թ. ծնված Տիգրանը կոչումով լեյտենանտ էր, ամիսներ անց նա պետք է ավագ լեյտենանտի կոչում ստանար։ Կոչումը Տիգրանը ստացավ, բայց հետմահու… Տիգրանը ծառայում էր Մարտակերտում, ակտիվ մասնակցություն է ունեցել ապրիլյան ռազմական գործողություններին. Ապրիլյան պատերազմում զոհված վերջին սպան էր։

Հարազատները եղել են Արցախում, ասում են՝ զինծառայողները պատմում են, որ այդ օրերին Տիգրանը 80-100 թուրք է սպանել։ Գնդի հրամանատարն էլ ներկայացրել է, որ դիրքը, որտեղ Տիգրանը զոհվել է, անվանակոչվել է նրա անունով։
Տիգրանը վիրավորվել է «Գրադ» կայանքից հրետակոծության արդյունքում, նրան հոսպիտալ են տեղափոխել, սակայն հերոսի կյանքը փրկել չի հաջողվել…
Տիգրանի ընտանիքը Շիրակի մարզի Հոռոմ գյուղում է ապրում. Տիգրանն ավագ եղբայր ունի, ով Ոստիկանության սպա է։

«Ամենալավն այս տղաներն են, որ դիրք են պահում»
Տիգրանի մայրը՝ տիկին Սիլվան, ասում է, որ որդին բնավորությամբ հանգիստ է եղել, համեստ, բարի, երբեմն՝ նաև կամակոր։ Տիգրանը ծաղիկներ է նվիրել իր առաջին ուսուցչուհուն, ով մինչ այժմ խնամքով պահել է ծաղիկները ու հիմա հպարտանում է, որ պահում է հերոսի նվիրած ծաղիկները։ Տիկին Սիլվան պատմում է, որ դպրոցում Տիգրանի եկեղեցու պատմության ուսուցիչ Տեր Հովհաննեսը (ով այժմ Գյումրու Յոթ Վերք եկեղեցու քահանան է) չարության համար պատժելու նպատակով հարցրել է, թե որքան ժամանակ կարող է մեկ ոտքի վրա կանգնել։

«Տիգրանս ասել է՝ որքան ուզեք, կկանգնեմ։ Շուրջ մեկ ժամ մի ոտքի վրա կանգնած մնացել է։ Ուսուցիչն ասում է՝ Տիգրանը նույնիսկ մեկ վայրկյան ոտքը գետնին չի դրել, թեկուզ իրենից թաքուն»,- պատմում է տիկին Սիլվան։ Հենց Տեր Հովհաննեսն է կատարել հոգեհանգստի արարողությունը, ու հարազատների խոսքով՝ հիմա էլ Տեր Հովհաննեսը հպարտանում է, որ թեկուզ կարճ ժամանակ, բայց հասցրել է դասավանդել Տիգրանին։

Տիգրանի հարսնացուն՝ Մարին, խոսելով նրա մասին, ասում է՝ Տիգրանի բնավորությունը համապատասխանում էր նրա արտաքինին. լուսավոր էր ու կենսախինդ, սիրում էր կյանքը, բազմաթիվ նպատակներ ուներ։ Ասում է՝ Տիգրանը բարի էր, շատ էր սիրում կենդանիներին. «Պատմում են, թե դեռ փոքր ժամանակվանից որքան էր սիրում շներին։ Տարբեր դիրքերում էր լինում. բոլոր դիրքերում շներ ուներ, պահում էր, կերակրում, դեղ գնում»։ Տիգրանի մայրն էլ հիշում է, որ, երբ որդին փոքր է եղել, շունը խեղդել է մի քանի հավ, իրենք Տիգրանին ասել են, որ ծեծի շանը։ Տիգրանը շատ փոքր փայտով կամաց հարվածել է շանն ու ասել. «Որ ասում եմ՝ մի՛ կեր, մի՛ կեր։ Հիմա, որ ծեծեմ, լավ կլինի՞»։

Տիկին Սիլվան արմատներով Շիրակի մարզի Փոքր Մանթաշ գյուղից է. պատմում է, որ երբ Տիգրանը 3 տարեկան է եղել, ազատամարտիկները եկել են, ժողովուրդը հավաքվել է նրանց դիմավորելու. «Տիգրանս հիվանդ էր։ Ազատամարտիկները հավաքվեցին մեր տանը, ավտոմատներն ուսերին՝ Տիգրանին մեքենայով հասցրին հիվանդանոց։ Բժիշկը դուրս եկավ, հարցրեց՝ հերո՞ս եք բերել։ Ազատամարտիկներից մեկն ասաց, որ յուրաքանչյուր հայ զավակ ծնված օրվանից հերոս է։ Այդ խոսքը որդուս համար կարծես պատգամ լիներ»։

«Բնավորությամբ ոսկի մարդ էր։ Համադասարանցիներն ասում են՝ նման բան չէին սպասում, Տիգրանն իրենց դասարանի համն ու հոտն էր։ Երբ մի օր դպրոց չէր գնում, ընկերները զանգում էին, հարցնում՝ ինչո՞ւ չի եկել, ասում էին, որ առանց նրա՝ անիմաստ է անցնում»,- ասում է Տիգրանի մայրը։ Մարիի խոսքով՝ Տիգրանը շատ մարդասեր էր. «5 տարի է՝ միասին էինք. ոչ մի անգամ չեմ լսել, որ Տիգրանը որևէ մեկին վատաբաներ։ Շատ էր սիրում երեխաներին։ Երբ այգի էինք գնում, բոլոր երեխաների հետ խաղում էր»։ Տիգրանը շատ էր սիրում իր անունը. հպարտանում էր, որ Տիգրան Մեծ անունով թագավոր ենք ունեցել, ու ինքը նրա անունն է կրում։ «Ասում էր՝ ես Տիգրան Մեծն եմ։ Երբ մայրը հարցնում էր՝ կարո՞ղ է՝ մեր հողերն էլ ետ բերես, պատասխանում էր՝ հողերը ետ չեմ բերի, բայց եղածը կպաշտպանեմ։ Այդպես էլ եղավ»,- ասում է Մարին։

Տիգրանը 2010-2014թթ. սովորել է Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական ինստիտուտում, ապա ծառայության անցել Արցախում՝ Մարտակերտում։ «Բոլորը հարգում էին, բոլորը դրական էին արտահայտվում իր մասին, ասում էին, որ հոյակապ մարդ է եղել։ Տիգրանի զոհվելուց հետո դիրքեր էինք գնացել։ Զինծառայողներից մեկն ասաց, որ Տիգրանն իրենց գնդում միակ սպան էր, ում կարող էին պատմել այն, ինչ մյուսները չպիտի իմանային, ասացին՝ մենք էլ ձեզ նման ցավ ենք ապրում։ Իր զինվորները հիմա էլ զանգում են եղբորը, ասում, որ չեն հավատում, որ Տիգրանը չկա։ Զինվորները շատ-շատ էին սիրում։ Տիգրանի ու նրանց միջև զինվոր-սպա հարաբերություններ չեն եղել։ Դրա հետ մեկտեղ՝ շատ խիստ էր։ Պահանջում էր, որ միշտ զգոն լինեն։ Հենց այդ զգոնության արդյունքն էր, որ բացարձակ զոհ չեն տվել։ Զոհվելուց օրեր առաջ Տիգրանը շնորհակալագիր է ստացել դիրքը լավ պահելու համար։ Արցախում գնդի հրամանատարն ասաց, որ Տիգրանը գումարային խրախուսանք էլ ունի։ Ստացանք այդ գումարն ու փոխանցեցինք իր զինվորներին»,- ասում է Մարին։ Նրան շարունակելով՝ տիկին Սիլվան նշում է. «Ասում են՝ մենք իրեն հոսպիտալ ողջ ենք ուղարկել։ Մտածել են, որ պիտի փրկվի։ Ասում են՝ Տիգրանը մեզ համար եղբայր է եղել, մեր մեծ եղբայրն էր»։

Մարին ասում է, որ 2 տարվա ծառայության ընթացքում գրեթե յուրաքանչյուր ամիս Տիգրանը լավագույն դասակի հրամանատար է ճանաչվել. «Տիգրանը շատ դիպուկ էր կրակում։ Խորոված էր անում, ասում էր՝ թող տղերքս ուտեն։ Ասում էր՝ այս տղաները դիրք են պահում, սովորական զինվոր չեն»։ Տիկին Սիլվան էլ ասում է, որ որդին իր գումարը չէր խնայում իր զինվորների համար. «Ասում էր՝ մա՛մ, այդ զինվորն է դիրքում կանգնած, որ քո որդին ողջ է»։ Թե՛ տիկին Սիլվան, թե՛ Մարին վստահեցնում են, որ Տիգրանն իրեն լավ էր զգում, որ հայրենիքն է պաշտպանում։ «Ասում էր՝ ամենալավն այս տղաներն են, որ դիրք են պահում։ Շատ էր հպարտանում։ Ասում էր՝ այս բնության համար արժե պայքարել»,- ասում է Մարին։

Տիգրանի ամենասիրելի երգը Հայաստանի օրհներգն էր. ասում են՝ մեծ ոգևորությամբ էր այն լսում։ Շատ էր սիրում գրքեր կարդալ, հատկապես՝ պատմական։ Ամենասիրելի գիրքն էլ Րաֆֆու «Սամվելն» էր։ Հարազատների՝ Արցախ այցելության ընթացքում սերժանտներից մեկը նրանց է փոխանցել Ջեկ Լոնդոնի «Ծովագայլը» գիրքը՝ ասելով, որ դա Տիգրանի կարդացած վերջին գիրքն էր. Տիգրանը չէր հասցրել, գիրքն անավարտ էր մնացել։

«Եթե զգաք, որ թուրքերն այնքան են մոտեցել, որ գերի եք ընկնելու, պայթեցրե՛ք ձեզ, թուրքի ձեռք չընկնեք»

Մարին պատմում է, որ ապրիլի 2-ի վաղ առավոտյան Տիգրանը զանգել է ու խոսել իր հետ. «Զարմացա։ Դիրքերից այդքան շուտ չէր զանգում։ Խոսեցինք, մեկ կամ երկու ժամ անց Տիգրանի եղբայրը զանգեց ու ասաց, որ սահմանի ողջ երկայնքով հարձակում է եղել։ Հետո հասկացա՝ առավոտյան վաղ զանգել էր, որ հանգիստ լինենք, իմանանք, որ լավ է։ Զինվորներն ասում էին՝ այդ օրերին Տիգրանն 80-100 թուրք է սպանել»։ Ռազմական գործողությունների ընթացքում, թեպետ կարճ ժամանակով, բայց Տիգրանը կապվել է հարազատների հետ, ասել, որ ամեն ինչ նորմալ է։ Տիկին Սիլվայի խոսքով՝ այդ օրերին առաջնագիծ մեկնած կամավորները ևս շատ էին կապվել որդու հետ։ «Արցախում իր զինվորներն այնքան բան պատմեցին։

Ասում էին՝ երբ ադրբեջանցիների կողմից նույնիսկ ծիտ էր գալիս, կրակում էր, ասում էր՝ պիտի այնտեղից չթողնեք ոչինչ անցնի մեզ մոտ»,- ասում է Տիգրանի մայրը՝ նշելով, որ վերջին անգամ որդու հետ խոսել է ապրիլի 21-ին, Տիգրանն ասել է, որ ամեն ինչ նորմալ է, ինքը կզանգի. «Զգացի, որ շտապում էր։ Ասաց՝ ամեն ինչ նորմալ է, ես հետո կզանգեմ։ Հետոն այլևս չեղավ…»։

Վերջին անգամ Տիգրանը Մարիի հետ է խոսել՝ ապրիլի 25-ի գիշերը։ «Սպաներ կային, որ երեխաներ ունեին։ Ասում էր՝ լավ է, որ ես ամուսնացած չեմ, սպաներ կան, որ արդեն 50 օր է՝ չեն տեսել իրենց երեխաներին։ Մի սպայից էր պատմում, ում աչքերը երեխայի հետ խոսելիս լցվել էին, Տիգրանն էլ էր հուզվել։ Միշտ, երբ Տիգրանը դիրքեր էր բարձրանում, ես անհանգիստ էի լինում։ Գիշերն էլ էինք խոսում իրար հետ։ Այդ օրը շատ տխուր էր։ Երկուսով հուզվեցինք։ Ասաց՝ այնքան եմ ուզում՝ միասին բնության գրկում լուսաբաց դիմավորենք։ Ասացի՝ ամռանը կգաս, կդիմավորենք։ Այդ պահին կարծես երկուսս էլ զգում էինք, որ այդ օրը չի գալու։ Արցունքներս հոսում էին, բայց չէի ուզում ցույց տալ, որ լաց եմ լինում։ Ասաց՝ հանգի՛ստ եղիր, ամեն ինչ լավ է։ Հալաբյան փողոցում այդ օրն ավտոբուսում պայթյուն էր եղել։ Նեղվել էր, ասում էր՝ սահմանին խառը վիճակ է, Երևանում էլ նման դեպք է տեղի ունեցել։ Նույնիսկ սահմանին այդ լարված իրավիճակի պայմաններում՝ իմ մասին էլ էր մտածում, ասում էր՝ մի քանի օր երթուղային չնստես։ Այդ ժամերին միշտ «բարի գիշեր» էինք ասում։ Միակ օրն էր, որ «բարի գիշեր» չասացինք։ Ապրիլի ընթացքում դա միակ օրն էր, որ ես հանգիստ քնել եմ։ Առավոտյան շուտ արթնացա, զանգեցի Տիգրանին, անհասանելի էր։ Երբ անհասանելի էր լինում, գիտեի, որ քնած է։ Մտածեցի՝ քնած է։ Համացանց մտա, առաջին լուրը դա էր։ Մինչև հիմա, երբ հիշում եմ՝ ինչպես կարդացի այդ լուրը…»։

Տիկին Սիլվայի խոսքով՝ դեպքի օրը «Գրադ» կայանքից հրետակոծություն է եղել։ Տիգրանը զինվորներին հրամայել է մտնել թաքստոցներ, դուրս է եկել իր թաքստոցից, վազելով գնացել է, որ տեսնի՝ դիտակետում կանգնած զինվորներին բան չի՞ պատահել։ «Առաջինը նորմալ է եղել։ Երկրորդ զինծառայողն ասել է, որ նորմալ է, Տիգրանը չմոտենա, սակայն Տիգրանն առաջ է գնացել, որպեսզի անձամբ ստուգի։ Այդ ժամանակ էլ դեպքը տեղի է ունեցել, Տիգրանը վիրավորվել է։ Ամբողջ մարմնով ընկել է իր զինվորի վրա ու փրկել նրա կյանքը։ Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական ինստիտուտն ավարտելու օրը Տիգրանը հարցազրույց է տվել ու ասել, որ սպան առաջին հերթին՝ պիտի հոգատար լինի իր զինվորի նկատմամբ։ Նույնիսկ կյանքի վերջին պահին հոգատարություն է ցուցաբերել ու փրկել իր զինվորի կյանքը»,- պատմում է Մարին՝ նշելով, որ Տիգրանի վիրավորվելուց հետո էլ հրետակոծությունը շարունակվել է։

Երբ տղաները փորձել են օգնություն ցույց տալ, Տիգրանն ասել է, որ ուշադիր լինեն՝ «թուրքի ոտքը սահման չմտնի»։ Տիգրանին տեղափոխել են հոսպիտալ, սակայն հերոսի կյանքը փրկել չի հաջողվել։ «Զինվորներին զգուշացրել է, ասել է՝ մի նռնակ պահեք ձեզ մոտ, եթե զգաք, որ թուրքերն այնքան են մոտեցել, որ գերի եք ընկնելու, պայթեցրե՛ք ձեզ, թուրքի ձեռք չընկնեք»,- ասում է Տիգրանի հարսնացուն։

Տիգրանը շատ էր ազդվել Թալիշում ծերերի նկատմամբ կատարված վայրագություններից։ Հարազատների խոսքով՝ եղբոր հետ զրույցներից մեկի ընթացքում ասել էր. «Եթե ծերերի հետ այսպես են վարվել, սահմանից առաջ գալու դեպքում ի՞նչ կանեն մեր ջահելների հետ»։

Տիկին Սիլվայի խոսքով՝ որդին ամիսներ անց ավագ լեյտենանտի կոչում պիտի ստանար.

«Ասում էր՝ մա՛մ ջան, երկու ամիս հետո տղիդ աստղերը շատանում են։ Հպարտ կանգնում էր, ասում՝ էս տղուն թուրքի գյուլլա չի կպնի»։ Տիգրանը բազմաթիվ նպատակներ ու պլաններ ուներ. պիտի ամուսնանար, որոշել էր, որ երկու որդի պարտադիր պիտի ունենա։ Հարազատները չեն համակերպվում, չեն հավատում, որ Տիգրանի նման լուսավոր մարդը չկա, այլևս չի գալու։ Ամեն օր այցելում են Տիգրանի շիրմին ու կարմիր վարդեր դնում. Տիգրանը շատ էր սիրում կարմիր վարդեր։ Օրեր առաջ Տիգրանի ծառայակից ընկերը, ում հետ Տիգրանը սովորել է ռազմական ինստիտուտում ու Մարտակերտում միասին ապրել նույն տանը, դիրքերից իջնելուց հետո կարմիր վարդերով այցելել է Տիգրանի գերեզման։ Հարազատների խոսքով՝ անծանոթ մարդիկ ևս այցելում են հերոսի շիրմին, կարմիր վարդեր տանում։

Տիկին Սիլվան չի համակերպվում որդու կորստի հետ, ասում է՝ կարոտը Տիգրանի սիրելիից է առնում. «Իր սիրտը սիրել է իմ Տիգրանին, ինչպե՞ս կարող եմ ես իրեն չսիրել»։ Հարազատների խոսքով՝ Տիգրանն ու նրա հայրը կապված էին մի անբացատրելի ու հզոր կապով։ «Ամեն հարցով Տիգրանը խորհրդակցում էր հենց հոր հետ։ Տիգրանը շատ էր հպարտանում նրանով։ Հիմա ամեն պահ հայրը որդու նկարներն է նայում, հպարտանում, որ հերոս որդի ունի. որդին դարձավ հերոս ամբողջ հայ ազգի համար, և այդ զգացումն է, որ փոքր-ինչ մեղմացնում է անասելի վիշտը»,- ասում է Մարին։