«Մի օր ռոմանտիկ ֆիլմ էլ կնկարեմ, բայց դրա ժամանակը չէ դեռ, քանի որ հիմա ուզում եմ պատմել Ղարաբաղի մասին». Ջիվան Ավետիսյան
Ավարտվեցին ռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանի նոր` «Վերջին բնակիչը» ֆիլմի երաժշտության ձայնագրման աշխատանքները: Երաժշտության հեղինակը ճանաչված «System of a Down» ռոք խմբի մենակատար Սերժ Թանկյանն է: Այս և այլ հարցերի շուրջ «168 Ժամը» զրուցել է ռեժիսորի հետ:
– Ջիվան, խոսենք Ձեր վերջին՝ «Վերջին բնակիչը» կինոնկարի մասին: Հայտնի է, որ Սերժ Թանկյանն է Արցախի մասին պատմող Ձեր նոր ֆիլմի երաժշտության հեղինակը: Ինչպե՞ս ստացվեց համագործակցությունը:
-Ես Սերժ Թանկյանին վաղուց գիտեի: Համագործակցելու առաջարկը, իհարկե, եղել է իմ կողմից: Նա անցած տարի տեսել էր «Թևանիկը» (ռեժիսորի նախորդ ֆիլմը.- Կ.Ղ.), հավանել էր, հետո ուղարկեցի ֆիլմի սցենարը: Խոսեցինք, ասաց, որ կցանկանար ինձ հետ աշխատել: Սերժ Թանկյանն անհավանական մարդ է, զարմանալի է, թե մեկ մարդու մեջ ինչպես կարող է համադրվել այդքան լավ ստեղծագործողն ու այդքան լավ մարդը: Իր հետ աշխատելիս բացահայտեցի իրեն՝ որպես մարդ: Նա ֆանտաստիկ մարդ է՝ աներևակայելի դրական լիցքերով: Ինձ համար երանելի ժամեր էին նրա հետ աշխատելը: Աշխատում էինք սկայպով, խոսում էինք երաժշտության, ֆիլմի հերոսների մասին, ու արդյունքում ստեղծվեց այդ ֆանտաստիկ երաժշտությունը: Նշեմ, որ երաժշտության ձայնագրման հարցում կարևոր դեր է կատարել Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերությունը: Նրանց շնորհիվ հնարավորություն ունեցանք կենդանի ձայնով երաժշտությունը ձայնագրել Հայաստանի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի ու «Հովեր» երգչախմբի օգնությամբ:
– Ֆիլմը ե՞րբ կհանձնվի հանդիսատեսի դատին:
– Պատրաստ կլինի շուտով, իսկ հայտը կտանք «Ոսկե Ծիրան» կինոփառատոնի համար: Նախ՝ այդ հայտը պետք է ընդունվի: Գուցե նայեն ու ասեն՝ մերժում ենք (ժպտում է.- Կ.Ղ.):
– Ի՞նչ եք կարծում՝ ո՞վ կլինի «Վերջին բնակիչը» ֆիլմի հանդիսատեսը, ո՞ւմ համար է ֆիլմը նախատեսված:
– Ցավոք, ինտելեկտուալ-մտածող հանդիսատեսը հրաժարվել է կինոթատրոն գնալուց: Այն լավ հանդիսատեսը, որ ունեցել ենք, հրաժարվել է մեզանից: Պատճառ է ունեցել՝ չենք ունեցել այն լավ կինոն, որի համար արժեր գնալ կինոթատրոն: Ես փորձում եմ հետ բերել այդ հանդիսատեսին: Այս ֆիլմի հանդիսատեսը դեռահասը չէ: Իհարկե, նրանք էլ կգան ֆիլմը դիտելու, բայց ոչ մեծ թվով: Այս ֆիլմը մտածող մարդու համար է: Այդ ֆիլմը նայելուց հետո աշխարհին այլևս նախկին հայացքով չես նայի: Ֆիլմի համար պատասխանատու է լավ հանդիսատեսը, որովհետև, եթե իմ ֆիլմը չեն գնում դիտելու, ուրեմն դուք եք մեղավոր, ես եմ մեղավոր, ես՝ որպես ռեժիսոր, լավ երաժշտություն, ձայն պետք է ապահովեմ: Ոչ մի հանդիսատես դատապարտված չէ վատ ձայնով, վատ պատկերով ֆիլմ նայելու:
– Պատրա՞ստ եք, որ ֆիլմից հետո դարձյալ կենթարկվեք ադրբեջանցիների «հարձակումներին», ինչպես եղավ «Թևանիկի» դեպքում:
– Կաննից հետո ադրբեջանցիներն իմ մասին գրեցին, թե ես հայտնի կեղծարար եմ: Ես նրանց մեկ անգամ պատասխանեցի՝ ասացի՝ դուք չեք կարող նկարել նման ֆիլմ, քանի որ պատմություն է պետք ունենալ նման ֆիլմ նկարելու համար, չեք կարող նկարել նման ֆիլմ, որովհետև Շուշիից Բաքու փախչող բանակի մասին չեք կարող նկարել: Եվ ասացի, որ՝ չեք նարող նման համարձակ ֆիլմ նկարել, որովհետև Բաքուն առնվազն կձերբակալի ձեզ: Ես գոնե ճշմարիտ ադրբեջանցու պատկեր եմ նկարել իմ ֆիլմում:
– Ֆիլմի մոնտաժային աշխատանքները կատարվել են Լիտվայում, ձայնի հետ կապված աշխատանքները` Միացյալ Նահանգներում: Ինչո՞ւ Հայաստանից դուրս:
– Ի սկզբանե, պետք է հաշվի առնվի այն հանգամանքը, որ ֆիլմը հայ-շվեդական-լիտվական համատեղ արտադրության է: Դա նշանակում է, որ այդ երկրները ֆիլմի ինչ-որ մասի պատասխանատվությունը վերցրել են իրենց վրա:
– Համատեղ ֆիլմ ստեղծելու գաղափարն ինչո՞ւ ծագեց: Ո՞րն էր դրա նպատակը:
– Գաղափարն իմն էր, քանի որ ինձ համար կարևոր էր, որ ֆիլմը ստեղծվի միջազգային համագործակցության արդյունքում: Ֆիլմը հայկական է: Շատ կարևոր էր, որ պատկերացում չստեղծվեր, թե հայերը ֆիլմ են նկարել իրենց կոնֆլիկտի մասին, որի թևերը շատ կարճ են, և թռիչքը՝ շատ փոքր: Բայց երբ ֆիլմը ստեղծվում է մի շարք երկրների համատեղ արտադրանքով, նշանակում է, որ դու՝ որպես ֆրանսիացի, լիտվացի կամ ամերիկացի, ընկալում ես այս պատմությունը, ու նրանք պատրաստ են դրամ ներդրել: Գաղափարի մակարդակում է ստեղծվում այն էներգիան, այն զորեղ ուժը, որը ֆիլմը կտաներ մինչև վերջ: Եթե իմ սցենարը չունենար այն զորեղ ուժեղ կետերը, մարդիկ պարզապես չէին ցանկանա համագործակցել:
– Ֆիլմում հայկականն ու համամարդկայինն ինչպե՞ս են զուգակցվում:
– Դրանք իրարամերժ չեն: Ֆիլմը համամարդկային ու հայկական է՝ միաժամանակ: Մարդկային պատմությունը, ասելիքը, հերոսների ճակատագիրն այնքան հետաքրքիր պետք է լինի, որ դիպչի մարդկանց սրտին, բայց միաժամանակ, չլինի սենտիմենտալ ու պարզունակ: Մարդը կյանքում իր քայլերն այնպես պետք է ապրի, որ մահանալուց հետո միայն մահը նրան չսպասի, այլ գնա դրախտ, այսինքն՝ այս միջազգային կոնֆլիկտում, այս բզկտոցի մեջ մարդիկ փորձում են իրենց որպես մարդ դրսևորել: Կարծում եմ՝ սա մարդկության փրկության ճանապարհն է, դա մեր տեսակետն է: Մեր մարդիկ շատ պարզ մարդիկ են, որոնք ներքուստ հաղթել են իրենց ու գնում են մարդանալու ճանապարհով: Եթե դու ուզում ես, որ երկիր մոլորակը վաղն էլ պտտվի, ապա պետք է կանգ առնես, հետևես ֆիլմի հերոսներին: Ֆիլմն ի վերջո պատմում է պատերազմի մասին: Պատերազմը ֆոն է, բայց պատերազմը խաղաղություն է քարոզում, հիվանդ մարդկություն է, որը պետք է փրկվի:
Իհարկե, որպես հայ՝ ես ուզում եմ Ղարաբաղի սահմաններն ամրագրել: Ես ասում եմ՝ պետք է կռվել խաղաղություն ձեռք բերելու համար: Ես ուզում եմ կինոփառատոներում կռվել, որպեսզի խաղաղություն լինի, մեկ ուրիշը դիրքում է կռվում: Ես բացառում եմ մարդկային այն տեսակը, որ պետք է պարտվելով խաղաղություն բերի: Միայն հաղթանակով է հնարավոր խաղաղություն բերել: Ինչո՞ւ մեր կոնֆլիկտի մասին ֆիլմ չպետք է լինի: Ինչո՞ւ վրացիները պետք է ունենան աբխազական կռվի մասին ֆիլմ՝ «Օսկարի» հավակնող, իսկ մենք չունենանք, կամ մակեդոնացիներն ալբանացիների հետ իրենց կոնֆլիկտի մասին ֆիլմ նկարեն ու «Օսկար» շահեն: Ես երազում եմ Շուշիի գրավման մասին ֆիլմ նկարել: Ես երազում եմ մեծ մասշտաբային ֆիլմի մասին, բայց դրա ժամանակը դեռ չի եկել: Գուցե ես չեմ այդ ռեժիսորը: Գուցե ավելի լավ ռեժիսոր կնկարահանի, քանի որ այդ թեման չպետք է վերցնել ու փչացնել: Շուշիի մասին չպետք է անել ութ ֆիլմ ու փչացնել: Հարկավոր է նկարել մեկն ու խփել նպատակակետին: Ես փորձում եմ չձախողել, քանի որ դա դավաճանության նման մի բան կլինի՝ նման կլինի սահմանին դիրքը վատ պահելուն:
– Գուցե ռեժիսորը իսկապես ցանկանա լավ ֆիլմ նկարել, բայց ձախողի, քանի որ իր հնարավորություններն այդքան են:
– Պետք է հավատալ, հավատով մարդիկ են պետք, որ գան քո հետևից ու գիշերուզօր կաշխատեն: Ամենախանդոտ կնոջից խանդոտ է ֆիլմը: Եթե դու մեկ օր քեզնից բաց թողնես ֆիլմը, այն քեզնից կփախչի:
– Քննդատություններին ինչպե՞ս եք վերաբերվում: Ո՞րն էր այս ֆիլմը նկարահանելու նպատակը:
– Դրանք կարող են լինել տեղին ու անտեղի: Չկա մի այնպիսի հայր, որ ասի, թե իր երեխան վատն է, չկա մի այնպիսի ռեժիսոր, որ ասի, թե իր ֆիլմը վատն է: Շատ կարևոր էր, որ մենք կարողացել ենք միջազգային դերասանական կազմ հավաքել: Ես առաջնորդվում եմ չինական հին ասացվածքով՝ հազար մղոնանոց ճանապարհը սկսվում է մեկ քայլից: Պետք է առաջին քայլից սկսել: «Վերջին բնակիչը» ֆիլմը լավ օրինակ է, որ մարդիկ հավատան, թե կարելի է համատեղ արտադրանք անել: Ես ինքս 10 տարի առաջ չէի կարող հավատալ, որ նման բան հնարավոր է: Ես «Թևանիկ» ֆիլմը նայելուց հետո հավատացի, որ այս ֆիլմը կարող եմ նկարահանել, որ կարող եմ հրավիրել աշխարհահռչակ դերասանների, օրինակ՝ hույն հայտնի դերասանուհի Դիմիտրա Խատուբին, իրանցի աշխարհահռչակ դերասան Հոմայուն Էրշադիին (Աբբաս Քիառոսթամիի՝ Կաննի փառատոնի «Ոսկե արմավենու ճյուղ» մրցանակին արժանացած «Բալի համը» ֆիլմի գլխավոր դերակատարը.- Կ.Ղ.):
Կինոն վարակ է, պետք է վարակել մարդկանց: Որքան մարդ է նրանց ճանաչում, այդքան մարդ կիմանա Ղարաբաղի մասին: Իմ նպատակը լավ, ճշմարիտ ֆիլմ նկարելն է, Աստծո առաջ ճշմարիտ կինո: Մենք այսօր Ղարաբաղը պահելու խնդիր ունենք, կռիվ ենք տալիս, սա էլ յուրատեսակ կռիվ է:
– Չե՞ք վախենում, որ կքննադատեն՝ մեղադրելով թեմատիկայի կրկնության մեջ, քանի որ Ձեր նախորդ ֆիլմը ևս Ղարաբաղի մասին էր:
– Մի օր ռոմանտիկ ֆիլմ էլ կնկարեմ, բայց դրա ժամանակ չէ դեռ, քանի որ հիմա ուզում եմ պատմել Ղարաբաղի մասին: Թող քննադատեն, բայց այդ դեպքերը կարող են տեղի ունենալ ցանկացած սերբի, բոսնիացու կյանքում: Կինոն, մեդիան մարտադաշտ են այսօր ինձ համար: Իսկ ինչո՞վ է պակաս Ղարաբաղը: Տասնյակ թեմաներ կան նկարելու: Իսկ ինչո՞ւ չպետք է նկարվի: Քանի՞ ֆիլմ կա 2-րդ համաշխարհայինի մասին, իսկ ինչո՞ւ մի քանիսը չլինեն Ղարաբաղի մասին: «Թևանիկը» աշխարհի 24 երկրում է ցուցադրվել, արժանացել է 20-ից ավելի մրցանակի: Կարծում եմ, որ միջազգային հակամարտությունների սրման համատեքստում «Վերջին բնակիչը» շահում է: Չէինք կարող մտածել, թե Սիրիայում կռիվ է սկսվելու, և, որ ֆիլմը կարող է նոր հայացքով դիտվել: Ղարաբաղը մարդկության համար ուշացած թեմա է, ցավոք: 20 տարի առաջ էր պետք լավ ֆիլմ նկարել, երբ պատերազմը նոր էր վերջացել, երբ ապրումները դեռ թարմ էին: Միշտ պետք է լուծումներ գտնել: Հանձնվել պետք չէ:
– Ինչպե՞ս եք տեսնում հայկական կինոյի զարգացումը:
– Շատ լուրջ վերլուծության հարց է, թե հայկական կինոն ոնց պետք է զարգանա, որովհետև թեմաները փոխվել են: 70 տարի առաջ կինոյի հերոսը միանգամայն այլ մարդ էր, այսօր Եվրոպան լեսբուհիների թեմաներից է խոսում, առաջանում է մարմնի ազատության հարցը: Այսօր «Աստղային պատերազմներ» են նկարահանվում: Տեսեք, թե որքան է հերոսը փոխվել: Այսօր դու հետ ես մնում նման թեմաների մասին խոսելուց: Պետք է գտնել ասելիքը հաղորդելու ձևը, պետք է շատ ճիշտ պատմել քո գյուղի, ցեղի մասին: Մենք հետ ենք ընկել դրանից, բայց ես կոչ չեմ անում հուսահատվել: Մի անգամ Չերչիլին կանչում են Լոնդոնի համալսարան՝ դասախոսություն կարդալու: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ Չերչիլը՝ ծեր, իր վարչապետությունն ապրած, մտնում է դահլիճ, բոլորը երկար ծափահարում են: Երբ լռում են, Չերչիլն ասում է՝ երբեք, երբեք ու երբեք չհանձնվեք, ու դադար է տալիս: Դահլիճը նորից սկսում է ծափահարել: Նա թողնում ու դուրս է գալիս: Ֆանտաստիկ պատասխան էր՝ էլ ինչ ասեր, արդեն ամեն ինչ ասել էր:
Հ.Գ. «Վերջին բնակիչը» ֆիլմի նկարահանումները տեղի են ունեցել Լեռնային Ղարաբաղում՝ Խաչմաչ գյուղում։ Ֆիլմը պատմում է ազգամիջյան հակամարտության հետևանքով բռնի տեղահանված, հայաբնակ գյուղում միայնակ մնացած մի հայ մարդու՝ Աբգարի մասին:
