Վիգեն Խաչատրյանը՝ Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպման մասին. «Շատ գրագետ հիմնավորվել է սահմանադրական փոփոխությունների անհրաժեշտությունը, որը շատ դժվար է մերժել»

Հարցազրույց Միավորված աշխատանքային կուսակցության (ՄԱԿ) քաղաքական խորհրդական, ԱԺ նախկին պատգամավոր Վիգեն Խաչատրյանի հետ

– Պարոն Խաչատրյան, սահմանադրական բարեփոխումների գործընթացի շրջանակներում նախագահ Սերժ Սարգսյանի հետ ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչների հանդիպման ընթացքում ի՞նչ է քննարկվել և ի՞նչ եզրահանգումներ եք արել:
– Նախ՝ նախագահը մեկնաբանեց, թե ինչու են նախաձեռնել սահմանադրական փոփոխությունները: Հիմնական անդրադարձ կատարեց, որ բազմաթիվ քաղաքական ուժեր դա են պահանջում, և, որ փաստորեն մեզ մոտ հիմա կիսանախագահական, կիսախորհրդարանական համակարգ է, լավ կլինի անցում կատարել որևէ մաքուր համակարգի, և այդ առումով գերադասելի է խորհրդարանական համակարգը, որին ինքն առանձնապես կողմնակից չի եղել ի սկզբանե:

Նկարագրեց խնդիրները, ճգնաժամային իրավիճակները, որոնք գործող Սահմանադրության դեպքում կարող են առաջանալ, և, որ ցանկալի է մաքուր համակարգի անցնել: Այդ նպատակով ստեղծվել է մասնագիտական խումբ, որը մշակել է մաքուր համակարգի տարբերակը, սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգը: Եվ քանի որ ինքը պատրաստվում է այդ հանձնաժողովի հետ վերջնական հանդիպում ունենալ և, հավանաբար, հայեցակարգին հավանություն կտա ու կներկայացնի քննարկման, մեր հանդիպման իմաստն այն էր, որ ցանկալի է՝ քաղաքական ուժերը մասնակցեն այդ քննարկումներին:

Դրան ի պատասխան՝ ՄԱԿ-ի ղեկավար Գուրգեն Արսենյանը հայտարարեց, որ ՄԱԿ-ը պատրաստ է մասնակցել քննարկումներին: Քննարկումների ընթացքում կհստակեցվեն առաջարկությունների դրական ու բացասական կողմերը, և ՄԱԿ-ը դիրքորոշում կընդունի, այսինքն՝ հավանության մասին խոսք չի գնացել:

– Այդ քննարկումներն ինչքա՞ն կշարունակվեն, ե՞րբ վերջնական որոշում կկայացվի:

– Քննարկումների ֆորմատի, ձևի, ժամկետների մասին ոչինչ չի ասվել: Ասվել է, որ շատ մոտ ապագայում Սերժ Սարգսյանը հավանություն կտա հայեցակարգին, որից հետո կսկսվի մշակման փուլը, և ցանկալի է, որ այդ մշակման ընթացքում քաղաքական ուժերն իրենց մասնակցությունը բերեն և իրենց դիրքորոշումները հիմնավորված, փաստարկված ներկայացնեն:

– Արդեն տևական ժամանակ սահմանադրական փոփոխությունների հայեցակարգի նախագիծը դրված էր հանրային քննարկման: Դուք ծանոթացե՞լ եք դրան, ի՞նչ դիտարկումեր ունեք՝ սահմանադրական փոփոխությունների հետ կապված:

– Առարկայական խոսակցության առումով որևէ նախապատրաստական աշխատանքներ չեմ տարել: Ես ՄԱԿ-ում, արդեն 12 տարի է, քաղաքական խորհրդական եմ: Եթե խնդիրներ կլինեն, կներկայացնեն՝ կմտածենք: Բոլոր դեպքերում, ես կարծում եմ, որ ստեղծված իրավիճակում քննարկումներին մասնակցելը կարող է միայն օգուտ լինել: Թե վերջում այդ տեքստը կընդունվի՞, չի՞ ընդունվի, և այլն, այլ հարց է: Երբ երկրորդ Սահմանադրությունը փոփոխություններով ընդունվեց՝ ՄԱԿ-ը Սահմանադրության իր նախագիծը մշակեց առանձին և ներկայացրեց: Այն ժամանակ որոշ առաջարկներ ընդունվեցին, մի քանիսը՝ ոչ: Այնպես որ, ՄԱԿ-ն իր մշակած մոտեցումները՝ սահմանադրական տեքստի հետ կապված, ունի և հնարավոր է՝ նորից անդրադառնա:

– Ձեր կարծիքով՝ ՀՀ–ում կառավարաման փոփոխության անհրաժեշտություն կա՞, ու, եթե լինի, որքանո՞վ արդյունավետ կլինի:

– Ակնհայտ է, որ այն խնդիրները, որ պետության ներսում՝ հասարակական, տնտեսական, քաղաքական կյանքում, ունենք, անկատար Սահմանադրության հետևանքներ չեն: Դա այլ խնդիր է: Ինչ վերաբերում է Հայաստանում կառավարման համակարգին, ապա ցանկացած կիսահամակարգ թերի պետք է ընդունել: Օրինակ՝ կիսանախագահականն ունի իր թերությունները: Ես ժամանակին Սահմանադրության նախագծի հեղինակ եմ եղել, և այն ժամանակ էլ էինք խոսում այդ մասին: Փաստորեն, ստացվում է երկու կառավարման աղբյուր. մի կողմից՝ նախագահը, մյուս կողմից՝ կառավարությունը: Հայաստանում կան մարդիկ, որոնք պնդում են մաքուր նախագահական համակարգը՝ ինչպես Միացյալ Նահանգներում, կան մարդիկ, որոնք կողմ են մաքուր խորհրդարանական համակարգին: Բոլոր դեպքերում ցանկացած «կիսա»-ն թերի է:

Կիսանախագահական համակարգը, որ ի սկզբանե որդեգրեցինք, իրավիճակի պահանջ էր: Ես չէի ասի, որ այժմ իրավիճակն առանձնապես փոխվել է, չի փոխվել:

Սահմանադրությունը հետագայում երկրորդ անգամ վերանայվեց, դարձավ կիսանախագահական-կիսախորհրդարանական: Այսինքն, կարծես ինչ-որ լիազորություններ նախագահից անցան խորհրդարանին, բայց տեսնում ենք, որ դա առանձնապես չի աշխատում այս պարագայում: Խորհրդարանական համակարգը ենթադրում է կուսակցական, քաղաքական զարգացած կառույցներ, ինչը մենք չունենք: Մյուս կողմից՝ նաև ենթադրում է Ընտրական օրենսգրքի փոփոխություն անել:

Այս կարգի հարցեր շոշափվեցին հանդիպման ընթացքում, և Ս.Սարգսյանը կարծես քաջատեղյակ էր այդ բոլոր հարցադրումներին, և իրենք պատրաստ են քննարկել այդ բոլոր նրբերանգները:

Նաև խնդիր կար, որ միջազգայնորեն ընդունված տարբերակ ընտրվի: Կառավարման համակարգի կատարելագործումը ՀՀ-ի համար անխուսափելի է: Այլ խնդիր է, որ դա պետք է լինի վստահության անհրաժեշտ պաշարի պարագայում, որն այսօր չկա: Եվ պետք է մտածել այդ մասին, որովհետև ցանկալի է, որ սահմանադրական փոփոխությունն իրականություն դառնա՝ հասարակության կողմից իշխող ու ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի հանդեպ վստահության որոշակի պաշարի պարագայում, որպեսզի արդյունք տա: Այլապես կարող է թղթի վրա փոխվել, իսկ կյանքում ոչինչ չփոխվել: Մոտ 1.5 տարի ժամանակ կա այդ բոլոր հարցերը լուրջ քննարկելու, միմյանց լսելու, փաստարկներ բերելու համար: Հիմա այդ փուլն է, բայց թե որքանով այն արդյունավետ կանցնի, ես վստահ չեմ: Արդեն 10-15 տարի ասում են՝ պետք է լինի իշխանափոխություն, բայց չի լինում: Իհարկե, ցանկալի է, որ մենք ավելի լավ իշխանություն ունենանք, քան ունենք: Սա այլ խնդիր է: Բայց հանդիպումը առաջարկ էր, հրավեր էր՝ մասնակցել քննարկումների, և տրվեց պատասխան, որ ՄԱԿ-ը պատրաստ է մասնակցել: Կձևավորվի՞, թե՞ չի ձևավորվի որոշակի կոնսենսուս, ոչ մի երաշխիք չկա:

– Ըստ Ձեզ՝ Սերժ Սարգսյանը սահմանադրական փոփոխությունների գնալով՝ հող չի՞ նախապատրաստում իշխանությունը պահելու համար: Չէ՞ որ նախագահական երկրորդ ժամկետը մոտենում է ավարտին, առաջադրվել այլևս չի կարող, իսկ փոփոխություններից հետո իշխանությունը կկարողանա պահել՝ որպես վարչապետ:

– Ես որքան հիշում եմ՝ նա գրեթե խոսք է տվել, որ վարչապետ չի լինելու: Այս հանդիպման ժամանակ այդ թեման չի շոշափվել: Շատ գրագետ հիմնավորվել է սահմանադրական փոփոխությունների անհրաժեշտությունը, որը շատ դժվար է մերժել: Ես կարծում եմ, որ ՀՀ-ում խնդիրը ոչ թե նրանում է՝ կվերարտադրվի՞, թե՞ ոչ իշխանությունը, այլ նրանում է, թե ինչ իրական հնարավորություններ ունենք նոր որակի իշխանություն ունենալու համար: Իսկ դրա համար մի քանի անհրաժեշտ պայմաններ կան, որոնցից մեկը որակյալ ընտրություններն են, ոչ թե ընտրական համակարգի ֆարսը:

Մենք այսօր ընտրություն չունենք, ունենք ընտրական ֆարս: Այդ տեքստի քննարկումը պետք է զուգորդվի նաև այդ քննարկումով, և կարծես թե Սերժ Սարգսյանը ցանկանում է, որ իրոք խնդիրը լուծում ստանա, և հասարակության մոտ առաջանա վստահություն՝ դեպի ընտրության արդյունքներ: Ավելի առաջնային այս հարցն է դիտարկվում: Իսկ դա կախված է ընտրական համակարգի որակից և Ընտրական օրենսգրքի սկզբունքային փոփոխություններից:

Կարծում եմ՝ լրագրողական աշխարհը պետք է մի քիչ համբերություն դրսևորի, և կարծում եմ՝ պետք է վստահության մթնոլորտ ձևավորել դեպի քննարկումներն ու կազմակերպել դրանք, իսկ ընթացքում կերևա, թե կողմերը որքանով են անկեղծ: Ես ի սկզբանե մտածում էի, որ անիմաստ է այս թեմաներով որևէ բան խոսել կամ քննարկել, բայց եթե մարդիկ պատրաստակամություն են հայտնում այս փուլում լինել կառուցողական ու չխուսափել իրական խնդիրները վեր հանել և լուծումներ փնտրել, կարելի է մասնակցել ու համոզվել նրանց անկեղծության աստիճանի մեջ:

– Պարոն Խաչատրյան, եթե խոսվում է վստահության մասին, հասարակությունը կարո՞ղ է հույս ունենալ, որ ապագա խորհրդարանում, օրինակ, չեն հայտնվի գործարար, մենաշնորհատեր, օլիգարխ պատգամավորներ:

– Այդ բոլոր հարցերը քննարկումների ժամանակ պետք է վեր հանել: Բոլոր քաղաքական ուժերը տարբեր համոզմունքներ ու մոտեցումներ ունեն տնտեսության զարգացման, Ղարաբաղի հարցի լուծման, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների, սոցիալական քաղաքականության վերաբերյալ, և դժվար է առկա խնդիրների լուծումների հարցում գալ ընդհանուր հայտարարի: Այսինքն՝ թե ինչ է պետք անել, կարող են լինել տարբեր մոտեցումներ: Իսկ թե ինչ չի կարելի անել, կարելի է պայմանավորվել: Այսինքն՝ «չի կարելի»-ն պայմանավորված չի գաղափարական համոզմունքներով: Ես շատ կուզեի, որ այս քննարկումների արդյունքում պլատֆորմ մշակվի՝ ինչ չի կարելի անել, և բոլորը ստորագրեն դրա տակ: Եվ հասարակությունն էլ այդտեղ մասնակցություն ունենա, թե հասարակությունն էլ ինչ պետք է չանի: Կարծում եմ՝ այսօր Հայաստանում ավելի կարևոր է պայմանավորվել՝ ինչ չենք անում, քան գալ համաձայնության՝ ինչ ենք անելու: Դա ավելի հետաքրքիր իրավիճակ կստեղծի: ՀՀ-ում հասունացել է մի իրավիճակ, երբ պետք է հասարակությունը, քաղաքական ուժերը, քաղաքացիական հասարակության կառույցները պատվիրաններ սահմանեն, պայմանավորվեն, թե ինչ չի կարելի անել:

Եվ այդ «չի կարելի»-ների մեջ կարող է լինել նաև Ձեր ասածը: Լավ, ինչ եղել՝ եղել է, որովհետև անընդհատ կարելի է հինը հիշել, մատը աչքը մտցնել ու թշնամանալ, հարցերին լուծում չտալ: Գուցե օբյեկտիվ պատճառներ էլ կան, որ հարցերը չեն լուծվում: Եվ հասարակությունն էլ իշխանության դեմ լարված, զզվանքով է վերաբերվում, ամեն ինչից հոգնած՝ թողնում-գնում են մարդիկ: Կարծում եմ՝ պետք է այդ խնդիրը քննարկել՝ ինչ չի կարելի անել, օրինակ, մի 10-ը զտել ու հրապարակային հայտարարել և խախտումների դեպքում ահազանգել: Պետք է որոշակի տևական շրջան այդ սկզբունքով ապրել, որ մինչև ընտրություններ ընտելանանք, որ «չի կարելի»-ներ կան: Եվ այդ «չի կարելի»-ների շուրջ պայմանավորվածությունը կլինի քաղաքական հստակ առաջխաղացում: