Սկզբնական մեղքի ժառանգական հետևանքը
Նախամարդու մեղանչումը, ինչպես տեսանք, ապականիչ կերպով ներգործեց նորա ամբողջ գոյության վրա թե՛ հոգեպես և թե՛ մարմնապես: Նա գոյության սկիզբ պետք է լիներ ամբողջ մարդկության, ըստ որում` յուր մեղքի հետևանքներով ևս ավերիչ սկիզբ եղավ յուր ժառանգների համար: Նորանով բոլոր մարդիկ գոյություն ստացան և նորանով նոքա յուրյանց նախահոր մեղքը ժառանգեցին (Հռ., Ե 12): Ամբողջ մարդկության զարգացման ու հարատևության ընթացքը խանգարվեց, մարդու կոչման իրագործումը այլակերպվեց, և, փոխանակ աստվածային սուրբ սկզբունքին, աշխարհային սկզբունքը տիրապետող հանդիսացավ նոցա վրա. սատանայի կյանքը եղավ նոցա շավիղը:
Բարոյական ու բնական ժառանգականության օրենքն իշխում է մարդկային սերման մեջ թե՛ ըստ հոգու և թե՛ ըստ մարմնի. ուստի որքան էլ յուրաքանչյուր անհատ Աստուծո արարածը լինի, այսով հանդերձ նա միանգամայն յուր նախորդի ու նախահոր պատկերն է, յուր ցեղական հանգամանաց ծնունդն է և նորա բնությունն ունակական ու բնածին է: Բոլորն էլ ներկայացնում են Ադամային տիպարը և մոլար զարգացման ընթացքի մեջ գնալով` ավելի և ավելի հեռանում են Աստուծուց, ու նոցա հոգու և մարմնի մեջ երկպառակությունը զորանում է (Հռ., Է. Գաղ., Ե 17):
Նախամարդու մեղքը թունավորեց նորա ժառանգներին ու սոսկ նոցա մարմնականը զորացրեց: Եվ որովհետև «ծնեալն ի մարմնոյ մարմին է» (Հովհ., Գ 6.), ուստիև Ադամի մեղանչական մարմինը մեղանչական ծնունդներ տվավ` յուր սերնդին պարգևելով նաև մեղքի հետևանքը (Ծննդ., Ը 21. Սաղմ., Ծ 7. Եփ., Բ 3. Հռ., Ե 12, 18): Նախամարդը որդիք էր ունենում «ըստ կերպարանաց իւրոց և ըստ պատկերի իւրում» (Ծննդ., Ե 3): Մարդու բնական ընթացքի մեջ տիրապետում էին աշխարհային ձգտումներ և ագահություն. դեպի Աստված և դեպի նորա արքայությունը միտում չկար: Նորա հոգևոր կյանքը զբաղված էր աշխարհով միայն, որի վրա նա ինքյան տեր էր կարծում, իսկ Աստուծո անունը նա ձգտում էր դուրս մղել յուր գիտակցությունից ու նորա իշխանությունը չճանաչել: Նորա միջից ոչ թե Աստուծո անունը և բարվո զգացմունքը չքացել էր, նա ոչ թե կատարելապես չար էր դարձել, այլ նա ժառանգել էր նաև նախամարդու երբեմնական երանելի վիճակի և բարվո առավելության գիտակցությունը, նույնպես և այն անկման գիտակցությունը, որ հառաջացել էր Աստուծո դեմ վտարանջելուց:
Նա հեծությամբ նայում էր դեպի հետ, ուզում էր դառնալ դեպի յուր բնական վիճակը կամ դրախտային կյանքը, սակայն չէր կարողանում, վասնզի գերի էր դարձել աշխարհին, ստրուկ` յուր մարմնավոր հակումներին և յուր միակողմանի ընթացքի թափից չէր կամենում դառնալ: Նորա մեջ աշխարհային սկզբունքի տիրապետությունն ավելի զորեղ էր, քան թե սուրբ սկզբունքի, աստվածային ճանաչողության զգացողությունը և նորա կամեցողության զորությունը շղթայված էր աշխարհի հետ: Այս մի վիճակ էր, որ շատ անգամ մեր մեջ ևս զգում ենք, երբ աշխարհայինը տիրական ներգործություն է ունենում մեզ վրա. «Վարանիմ, եւ միտք իմ ապշեալ յամառին, զի գիտեմ զբարին, եւ առնեմ զչար. իմանամ զարդարութիւն եւ գործեմ զանօրէնութիւն. խօսիմ զուղղութիւն եւ խորհիմ զանիրաւութիւն », – ասում է Ս. Հովհան Մանդակունին` ըստ առաքյալին (էջ 14, 16. Հռ., Է 19):
Մարդկանց մեջ զարգանում էին գիտություն և արվեստ, երևում էին նշանավոր հանճարներ, առանձին ձիրքով օժտված անձինք, սակայն չէին կարողանում բարձրագույն բարին հառաջ բերել և ոչ մի կարողություն չունեին` դեպի բարձր կատարելատիպը ձգտելու, վասնզի թուլացած ու սուզված էին միակողմանի ընթացքի ապականված խավարում: Բարվո զգացումը չուներ համապատասխան կամք, և նորա կամքը մոլորվել էր աշխարհային նպատակների հետևից և զառանցել: Նորա բարձրանալու հիմնական պայմանը կամքի ազատությունն էր, մինչդեռ նա այժմ գերի էր դարձել արտաքինին` աշխարհին ու յուր մարմնին: Նորա ինքնագիտակցությունը շփոթվել էր և աշխարհի գիտակցության հետ մնացել ու նորա մեջ սուզվել:
Մարդը ձգտում էր քաղաքականության, գեղարվեստի և արտաքին իմաստասիրության զարգացման, որոնք աշխարհային էին և չէին կարող ուղղակի նպաստել մարդու անձնավորության ու սրբազգացության բարձրանալուն:
Նա մոռացել էր աստվածապաշտությունը, Աստուծուն չէր որոնում, այլ ամենուրեք յուր անձին էր հետամուտ և յուր եսն էր պաշտում, ըստ որում` զգայականը, մարմնասիրությունը և ամբարտավանությունը տիրում էր նորա մեջ. նա յուր կյանքի քաղցրությունը հեշտասիրության մեջ էր գտնում: Եվ այս ավերիչ հոսանքը իշխում էր և մարմնանում թե՛ ամբողջ մարդկության, թե՛ ամբողջ ազգերի, թե՛ հասարակության, թե՛ ընտանիքի և թե՛ մանավանդ յուրաքանչյուր անհատի մեջ: Մարդու զեղծված բնույթը, միակողմանի խառնվածքը և անկիրթ բնավորությունը տանում էին դեպի նորա զարգացման սխալ ընթացքը, և այդոնց մեջ խեղդվում էին նորա մարդկային առանձնահատկությունք և աստվածատուր ճշմարիտ հակումները: Մարդը յուր էության և այլակերպության հակասական վիճակումն էր, որում երկրորդը զորավոր էր, քան առաջինը: Նա աշխարհի որդի էր և ոչ Աստուծո որդի:
Բայց մարդը ստեղծված էր աշխարհի տերը լինելու համար, և աշխարհը ստեղծված էր մարդու համար, հետևաբար մարդու անկումով և փոխվեց աշխարհի վիճակը: Աշխարհը կեղծ ինքնուրույնություն էր ստացել մարդու նկատմամբ, որի առաջ ավելի մեծ արժեք էր ընդունել: Աշխարհի կյանքի ու զարգացման ընթացքը կեղծվել և իշխող էր դարձել, այնպես որ մարդը բռնվել էր աշխարհի իշխանության տակ: Աշխարհի արարածական լինելու գաղափարը ժխտված էր. հեթանոս աշխարհը Աստուծուն իբրև Աստուծո չէր ճանաչում (Գործք, ԺԴ 14-16): Նա միայն աշխարհն էր ճանաչում և միակ համարում: Նա յուր կրոնական առասպելաբանությանց մեջ ներկայացնում է իսկապես աշխարհի պատկերը: Աշխարհը նորա համար տիրապետող է դառնում, նորա մեջ զարգանում է` ամեն ինչ առանց Աստուծուն ստորադրվելու: Աշխարհի զորությունք աստվածային չեն ճանաչվում, և համաստվածությունը տիրում է մարդկանց մտքի և հոգու վրա: Այսպիսով` մարդու և աշխարհի հարաբերությունը մոլորված էր ու կեղծված:
Ըստ այսմ` թե՛ մարդը անարդար վերաբերմունք ուներ դեպի աշխարհը, և թե՛ աշխարհը` դեպի մարդը: Անարդար էր այս վերաբերմունքը, վասնզի անարդարություն է այն ամենը, ինչի գոյությունը և ընթացքը չէ համապատասխանում աստվածադիր օրենքին և յուրյանց: Աշխարհի և մարդու գոյության օրենքն և իրավունքը այստեղ հեղաշրջվել էր և չէր համապատասխանում ո՛չ մարդու կոչման և ո՛չ Աստուծո նպատակին:
Աշխարհում մարդկային բոլոր նպատակները դուրս էին Աստուծո հաղորդակցությունից. մարդը, ազգերը և ամբողջ մարդկությունը յուր բոլոր քաղաքակրթությամբ և հառաջադիմությամբ, գիտությամբ և արվեստով եսապաշտական էին: Աստուծո արքայությունը նոցանից դուրս էր եկել: Աշխարհում այնուհետև տիրում էր թշնամություն հոգու և մարմնի մեջ. տարբեր ձգտմանց և զորությանց մեջ և ազգերի տարբեր ոգու հակառակության մեջ: Մարդկային կյանքում նպատակները բացարձակ դրություն էին ստանում, և յուրաքանչյուր ազգ ձգտում էր, այլոց ոչնչացնելով, հասնել յուր ուզածին: Ազգասիրությունն ու հայրենասիրությունը հիմնվում էր աշխարհասիրության և փառասիրության վրա, որի աստառը եսապաշտությունն էր:
Եսապաշտությամբ էին նվիրվում նաև քաղաքակրթության, գիտությանց և արվեստի զարգացման, մարդասիրությունը, բարձրը, վեհը, ազնիվն ու բարին գոյություն չուներ դոցա մեջ: Իրավանց գաղափարը փոխվել էր ուժի գաղափարի և նորան ենթարկվել: Ուստիև Ավետարանում «այս աշխարհը», «այս ժամանակը» տարբեր միտք ունի իսկական աշխարհի և իսկական ժամանակի դիմաց, վասնզի իսկական աշխարհն յուր իսկական ժամանակում պետք է ունենա աստվածադիր ճշմարիտ կյանք և ճշմարիտ զարգացում, մինչդեռ այս աշխարհում ա՛յլ ժամանակ էր և շեղված կյանք ու զարգացումն:
Կռիվ, երկպառակություն, աննպատակ կամ կեղծ նպատակի ձգտումներ, աշխատանք ու տանջանք, իրավանց խախտում և այլն, իրար հետ սերտ կապակցվում էին ու շղթայվում այս աշխարհում: Չկար խաղաղություն, ուստիև միությունն ու կյանքի գործունեությունը խանգարված էր և ավերվում էր ու չէր հառաջադիմում` ըստ օրինի: Այդպիսի խառնակությունն ու շփոթությունը չէր կարող նպատակ ու կանոնավորություն ունենալ, զի ճշմարիտ սկիզբ չէր ճանաչում, և Աստուծո արքայությունը նորա միջնակետը չէր կազմում ու նպատակ դնում:
Մարդկանց առաջ ամեն ինչ նույն էր նկատվում, և ինքյանք կարծում էին, թե մի տեսակ ոլորտի մեջ անվերջ պտտում էին: Մեռնելը նրանց համար նույն էր, թե կրկին ծնվելու էին, ծնվելը` կրկին մեռնելու միայն. այլևս ոչ մի նպատակ չէր ճանաչվում. ամենայն ինչ ունայն էր համարվում (տե՛ս Բանք Ժողովողին) և ոչինչ` նոր (հմմտ. և Բ Պետր., Գ 3-4): Մարդը չգիտեր ու չէր հասկանում ո՛չ յուր ծագումը, ո՛չ ծագման պատճառը, ո՛չ կենդանությունը, ո՛չ մահը, ո՛չ կոչումը, ո՛չ կյանքի որպիսությունն ու էությունը և ոչ ամենայնի նպատակը: Նա յուր գլուխը կորցրել էր, արածը չէր հասկանում, անելիքը չգիտեր, և ոչ մի բան գոհություն չէր պատճառում: Հեթանոսական հուսահատությունը նորան շպրտում էր աշխարհի անողոք հոսանքի պտույտների մեջ անվերջ պտտվելու և հոգնելու համար:
Ըստ որում` անկյալ վիճակի վրա դատելով` դարձող և Աստուծո անունը կանչողներ էլ էին լինում (Ենովս, Ենովք նահապետները), հետևաբար նոցա մեջ մեռած չէր աստվածգիտության կայծը, սակայն մարմնական ընթացքով խեղդում էին այդ և աշխարհին ու մարմնասիրության նվիրվում ի կորուստ: Ունեին իշխանություն աշխարհի վրա, բայց ոչ կատարյալ, և կարծում էին, թե կկարենային առանց Աստուծո իշխել և ստրուկ էին դառնում[1]:
[1] «Ասեն վարդապետք` եթէ պատուեաց Աստուած զմարդն եւ եդ նմա երեք կարգ, այսինքն` անձնական, բնութիւնական եւ պատուիրանական: Անձնական կարգը` զի Հոգին Տէր է, եւ մարմինն` ծառայ, պարտ է ի հնազանդութեան լինել: Բնութեան կարգը` զի ցանկութիւն իցէ ի ներքոյ ցասմնականին. եւ ցասումն բանին մասին, զի բանն միշտ իշխան է, եւ ցանկութիւնն միշտ իշխեցեալ. այսինքն` իշխան է ցանկութեան եւ իշխեցեալ` ի բանէն: Իսկ պատուիրանականին կարգն է, զի հնազանդեսցի մարդն օրինաց Աստուծոյ: Եւ զայս երեք բարեկարգութիւնս ունէր մարդն նախ քան զյանցանելն ի դրախտին. Իսկ յորժամ անձիշխան կամօք զայս երեք կարգս փոխեաց, մարմինն տէր եղեւ Հոգւոյն, եւ բանականն հնազանդ եղեւ ցասմանն եւ ցանկութեան. եւ ինքն եթող զպատուիրանն Աստուծոյ: Յայնժամ յիրաւի ամենայն տարերք յանկարգութիւն փոխեցան. ե՛ւ գազանք, ե՛ւ անասունք անհնազանդ եղեն մարդոյն եւ թշնամիք նմա» (Ս. Գրիգոր Տաթևացի):
«Եւ զորօրինակ զգալի կենդանիքս թէ զտուրեւառութիւն օդոյս ոչ ճաշակեն, մեռանին. այսպէս եւ իմանալիքն թէ մի ժամ ոչ ընդունին ի շնորհացն Աստուծոյ, մահանան»: Մեկն. Ժամ., 324:
Արշակ Տեր-Միքելյան
«Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցու Քրիստոնեականը» գրքից
