Թուրքիայի ՆԳ նախարարը՝ ԱՄՆ դեսպանին՝ հեռացրու կեղտոտ ձեռքերդ
Թուրքիայի ՆԳՆ ղեկավար Սուլեյման Սոյլուն իրական հայհոյանքով է հարձակվել ԱՄՆ դեսպան Ջեֆ Ֆլեյքի վրա։ «Ես ամերիկացի դեսպանին ասում եմ՝ ես գիտեմ, թե ինչպիսի լրագրողների եք թելադրում, հեռացրու քո կեղտոտ ձեռքերը Թուրքիայից, -հայտարարել է Սոյլուն։ -Ես սա շատ հստակ եմ ասում՝ հեռացրու քո կեղտոտ ձեռքերը Թուրքիայից։ Ես հստակ գիտեմ, թե ինչ եք արել, ինչ քայլեր եք ձեռնարկել, ինչպես եք ուզում ոգևորել Թուրքիային։ Հեռացրեք ձեր կեղտոտ ձեռքերը, դիմակավորված քմծիծաղող դեմքերը»:
Հազիվ թե նախարարը նման խոսքերի համարձակվեր՝ առանց երկրի նախագահի հավանության։
Բանն այն է, որ Անկարային զայրացրել է այն փաստը, որ ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Ֆլեյքը Եվրոպայի երկրներում Ղուրանի հրապարակային այրումից հետո հատուկ խորհրդակցություն է անցկացրել եվրոպական որոշ երկրների դիվանագիտական առաքելությունների ղեկավարների հետ և նրանց տեղեկացրել Թուրքիայում նախապատրաստվող ահաբեկչական հարձակումների մասին: Արդյունքում փակվել են միանգամից մի քանի երկրների՝ Հոլանդիայի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Շվեդիայի, Շվեյցարիայի և Մեծ Բրիտանիայի հյուպատոսությունները։ Ճիշտ է, ամերիկացիներն իրենք, չգիտես ինչու, չեն փակվել։
Ընդ որում, Թուրքիայի արտգործնախարար Չավուշօղլուն ասում է՝ «եթե արևմտյան դաշնակիցների հատուկ ծառայությունները տեղեկություններ են ստացել Թուրքիայում նախապատրաստվող ահաբեկչությունների մասին, ապա ինչու, ինչպես դա հարիր է բարեկամությանը և դաշնակցությանը, այդ մասին ոչ մի տեղեկություն չեն փոխանցել Թուրքիային»։
Որոշ թուրք փորձագետներ դա կապում են այն բանի հետ, որ ամերիկյան կողմը, իբր, «նեղացել է» այն բանից, որ Սոյլուն կտրուկ մերժել է Վաշինգտոնի ցավակցությունը 2022-ի նոյեմբերին Ստամբուլում տեղի ունեցած պայթյունի կապակցությամբ, երբ զոհվել էր վեց մարդ։ «Մենք գիտենք, թե որտեղից է համակարգվել ահաբեկչությունը»,- ասել էր ՆԳ նախարարը։ Նա մեղադրել է արևմտյան գործընկերներին կեղծավորության մեջ և ամերիկացիներին համեմատել «մարդասպանի հետ, որն առաջինն է ժամանել դեպքի վայր»:
Բայց այն ժամանակ թուրքական կողմը, կազմակերպելով մամուլի արտահոսքերն ահաբեկչության կազմակերպման կասկածանքով ձերբակալված ոմն Ահլամ Ալբաշիրի հարցաքննության արդյունքների մասին, որոշել էր միայն ԱՄՆ-ի անուղղակի մասնակցությունն այդ ակցիային։ Անկարան միայն նշել է, որ Ալբաշիրը ուսուցում է անցել սիրիական Քոբանիի Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցության (ՔԱԿ) հետախուզական դպրոցում, որտեղ դասավանդել են ամերիկացի հրահանգիչները:
Իսկ իրադարձություններն Անկարայի կողմից շարվել են Սիրիա-Ուկրաինա-Հունաստան եռանկյունու մեջ, ինչն էլ ավելի է խճճում իրավիճակը։ Թուրքիայում ահաբեկչական գործողությունները հազվադեպ չեն։
Պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ 2015-ի սկզբից երկրում տեղի է ունեցել մոտ 30 հարձակում, որոնք մի քանի հարյուր մարդու կյանք են խլել։ Կրկին, ըստ պաշտոնական տվյալների, որպես հիմնական ուժ, որն օգտագործում է ահաբեկչությունը որպես հիմնական զենք, կոչվում է ԴԱԻՇ- այն պատճառով, որ Թուրքիան Արևմտյան պետությունների կոալիցիայի ակտիվ մասնակիցն է, որոնք ջիհադականների դեմ գործողություն են իրականացնում Սիրիայի և Իրաքի տարածքում։
Մյուս կողմից, փաստ է, որ մի ժամանակ ԴԱԻՇ-ն ակտիվորեն օգտագործում էր Թուրքիային՝ որպես հաղորդակցության հանգույց տարածաշրջանում իր գործողությունների համար։ Եղել են նաև նման պահեր, ճիշտ է, այդ մասին գրել են առավելապես արևմտյան փորձագետները, երբ իսլամիստների օգնությամբ Թուրքիայում որոշ քաղաքական ուժեր փորձում էին լուծել ներքին խնդիրները։
Նման գործոնների ամբողջությունը հաճախ վերածվել է ահաբեկչական վտանգի հենց Թուրքիայի համար։
Ի դեպ, դա դարձավ այն ազդակներից մեկը, որը դրդեց Անկարային ամրապնդել վերահսկողությունը թուրք-սիրիական սահմանի նկատմամբ և որոշակի վերանայել իր դիրքորոշումը սիրիական կարգավորման վերաբերյալ, ներառյալ՝ մասնակցությունը Ռուսաստանի և Իրանի հետ համատեղ բանակցություններին և Սիրիայում հրադադարի վերահսկման միջոցառումներին։
Միևնույն ժամանակ թուրքական հատուկ ծառայությունները միշտ հավաստիացրել են, որ վերահսկել են իրադարձությունների ընթացքը՝ հավասարակշռելով քրդերի և իսլամիստների միջև։ Բայց հիմա իրավիճակի առանձնահատկությունն այն է, որ (ըստ Foreign Affairs-ի) «այդ պատառաքաղում ԱՄՆ-ը ԴԱԻՇ-ի դեմ պայքարում հենվում է քրդական զինված կազմավորումների վրա, նրանց անմիջական ռազմական աջակցություն է ցուցաբերում»։
Երբ Անկարան պաշտոնապես մատնանշում է ԱՄՆ-ի և քրդական ուժերի կապը, ապա իր համար նշանակում է Վաշինգտոնին «կապված» ահաբեկչական սպառնալիքի գլխավոր աղբյուրը։
Եթե վերադառնանք ներկա իրավիճակին, ապա Yeni Şafak պարբերականը, ակնհայտորեն թուրքական հետախուզության ներկայացմամբ, նշում է, որ Անկարան նախկինում ունեցել է կոնկրետ հասցեներ, որոնց մասին նախազգուշացրել է դեսպան Ֆլեյքը, իսկ եվրոպական որոշ երկրների իր գործընկերների հետ խորհրդակցությունից հետո (ըստ որոշ տեղեկությունների՝ դեռ դրանից առաջ), ձեռնարկել է կանխիչ միջոցներ սադրանքների ռիսկը նվազեցնելու համար։
Խոսքն ահաբեկչություններ նախապատրաստելու կասկածանքով 15 մարդու ձերբակալման մասին է։ Դրանք կապված են ԴԱԻՇ-ի հետ: Միևնույն ժամանակ, հաղորդվել է, որ «արևմտյան գլխավոր հյուպատոսություններին և քրիստոնյաների և հրեաների կրոնական օբյեկտներին ուղղված կոնկրետ սպառնալիքների ապացույցներ չեն հայտնաբերվել»:
Ահաբեկչության դեմ պայքարի ոլորտում թուրքական և արևմտյան հատուկ ծառայությունների նման դիմակայությունը Սոյլուն որակում է՝ որպես «հոգեբանական պատերազմի վիճակ»։ Խնդիրն այստեղ արդեն Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի միջև կոնցեպտուալ ըմբռնման և ահաբեկչության դեմ պայքարի մոտեցումների տարբերությունները չեն։
Բոլոր նշաններով, Անկարային սկսել են դուրս մղել Մերձավոր և Միջին Արևելքում Արևմուտքի կողմից նախկինում կառուցվող միջազգային անվտանգության համակարգից, նրան դուրս մղել տարածաշրջանում ահաբեկչության դեմ պայքարի գրեթե առաջնագիծ՝ միաժամանակ դադարեցնելով նրա հետ համագործակցությունն անվտանգության ոլորտում։
Դա առավել ընդգծված է ամերիկյան դեսպանի գործողություններում, որը հրաժարվել է ահաբեկչությունների մասին հատուկ տեղեկություններ հաղորդել թուրքական հատուկ ծառայություններին։
Դա տեղի է ունենում այն ֆոնին, որ մայիսի 14-ին Թուրքիայում պետք է տեղի ունենան խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ։ Bloomberg-ը նշում է, որ «դրանց արդյունքները կզգացվեն եվրոպական մայրաքաղաքներում, ԱՄՆ-Ռուսաստան հարաբերություններում, Կենտրոնական Ասիայում, Մերձավոր Արևելքում և Աֆրիկայում»: Բրիտանական The Economist ամսագիրը հատուկ համար է նվիրել Արևմուտքին և անձամբ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենին՝ Թուրքիայում «Էրդողանի հաղթանակը» կանխելու նպատակով։
Իր հերթին, ամերիկյան Foreign Policy պարբերականը կարծում է, որ «Էրդողանի հաղթանակը Թուրքիայի ընտրություններում հավասարազոր կլինի Ուկրաինայում Պուտինի հաղթանակին»: Եվ, ընդհանուր առմամբ, Արևմուտքում նկատելիորեն աճել է հրապարակումների քանակը, որոնցում վարկաբեկվում է Թուրքիայի առաջնորդը։
Նշվում է, որ ահաբեկչությունները՝ ինչպես Եվրոպայում, այնպես էլ՝ Թուրքիայում, իբր ձեռնտու են նրան, քանի որ նա հնարավորություն է ստանում իրեն վերագրել, մի կողմից՝ աճող ազդեցությունն իսլամական աշխարհում, իսկ Թուրքիայում՝ լուծել ընտրական խնդիրները։
Կա ևս մեկ կարևոր հանգամանք, որը հուզել է թուրքական իշխանություններին։
Բանն այն է, որ Արևմուտքը նախկինում արդեն հաջողությամբ իրականացրել է Թուրքիային ընդհանուր անվտանգության համաձայնեցված մոդելից օտարելու մարտավարությունը։ Դա հենց Թուրքիայի ներսում քաղաքական ազատականացման շրջանում էր, որը կապված էր 2002-ին իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության իշխանության գալու հետ։
Փորձագետներից քչերն են այժմ հարցադրում անում, թե ինչո՞ւ է Թուրքիայում ռազմական հեղաշրջումներ կազմակերպելու հարուստ փորձ ունեցող Արևմուտքն այն ժամանակ առաջ թողել երկրի իսլամացման և դևեստերնիզացիայի կուրս անցած Էրդողանին, այն դեպքում, երբ նախկինում միշտ հաջողվում էր Անկարային վերադարձնել աշխարհիկ զարգացման արևմտամետ ուղին։
Ուստի չի կարելի բացառել, որ Արևմուտքը կրկին փորձ կձեռնարկի ամեն ինչ վերախաղարկել։
ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը հայտարարել էր, որ «քանի դեռ Էրդողանն իշխանության ղեկին է, ԱՄՆ-ը չի կարող վերահսկել Թուրքիային»։ Դրա հետ մեկտեղ, այժմ դժվար է ասել, թե արդյո՞ք ահաբեկչությունը կօգտագործվի՝ որպես քաղաքական պայքարի միջոցներից մեկը ներկայիս թուրքական ընտրարշավում։
Թեև ջիհադական քրդերի պատառաքաղը թույլ է տալիս Էրդողանին կիրառել համալիր մոտեցման քաղաքականություն, որը ենթադրում է դիվանագիտական բաղադրիչի միացում ներքին քրդական խնդիրների լուծմանը և արտաքին եզրում փոխզիջումների գնալու պատրաստակամություն։ Նա սերտ համագործակցություն է հաստատել իրաքյան քրդերի հետ, որոնք սերտորեն համագործակցում են Վաշինգտոնի հետ, և կռվում է սիրիական քրդերի հետ, որոնք նույնպես վայելում են ամերիկացիների աջակցությունը։
Սակայն այն իրավիճակում, երբ ԱՄՆ-ը Մերձավոր Արևելքում կորցնում է իր քաղաքականության մեջ շատ ազդակներ, հատկապես՝ «փափուկ ուժի» կիրառման մասով, անցնում է սպառնալիքների, շանտաժի և պատժամիջոցների մարտավարությանը, Անկարան հույս ունի շատ ուղղություններով գրավել նախաձեռնությունը։
Կհաջողվի՞ արդյոք։ Իսկ առայժմ թուրքական Sabah պարբերականը երկրի քաղաքացիներին կոչ է անում «պատրաստվել վատագույնին»։
ՍՏԱՆԻՍԼԱՎ ՏԱՐԱՍՈՎ
