Ո՞ր հատվածում և ե՞րբ է կոնկրետ տեղի ունեցել Սերժ Սարգսյանի ասած 100 քառակուսի կիլոմետրից ավելի դիրքային բարելավումը

ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանն «Արմյնուզ» հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում դիրքային բարելավումներին անդրադառնալով՝ նշել էր.

«Մենք 2012, թե՞ 2013 թվականին, միգուցե ավելի շուտ կամ միգուցե ավելի ուշ, ունեցել ենք մի դիրքային բարելավում, որ առնվազն 100 քառակուսի կիլոմետրից ավելի բարելավում ենք ունեցել, բայց մենք դա չենք գովազդել, որովհետև եթե դու այդպիսի բաները գովազդում ես, դու անելանելի վիճակ ես ստեղծում քո հակառակորդի համար, նա ստիպված ինչ-որ տեղ պետք է պատասխան տար, և Ալիևը մեզանից սովորել էր դա, և երբ որ ինքը 2018 թվականի մայիսին, հունիսին դիրքային մեծ բարելավում ունեցավ Նախիջևանում, դրա մասին բարձրաձայն չհայտարարեց: Հասկանում էր, որ կարևորը այն չէ, որ դու հայտարարես, և ինչպես ասում է ժողովուրդը՝ «աչոկ» հավաքես, կարևորը դիրքերդ բարելավելն է»:

Խոսքը, կարծում ենք, 2014-ի ամռանը՝ հունիսին, նախիջևանյան հատվածում տեղի ունեցած դիրքային լուրջ բարելավումների մասին է, երբ ադրբեջանցիների համար անսպասելի հայկական զորքը զբաղեցրեց գերիշխող դիրքեր սահմանի զգալի հատվածում, և մեր վերահսկողության տակ անցավ ավելի քան հարյուր քառակուսի կմ, որը մինչ այդ չէր վերահսկվում բարդ ռելիեֆի ու կլիմայական պայմանների պատճառով: Ընդ որում, ըստ տարածված տեղեկությունների, հայ զինվորները տարածքը հսկողության տակ էին վերցրել առանց որևէ կրակոցի՝ հմուտ մանևրի շնորհիվ, որից հետո ադրբեջանցիներն ուղղակի նահանջել էին:

2014-ի հունիսի 17-ին «Ռազմինֆո» մասնագիտացված կայքը լուսանկարներ էր հրապարակել նշված վայրից, որոնցում երևում էր ադրբեջանական խրամատի խոցելի վիճակը:

Ավելի ուշ այդ ժամանակահատվածում պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանն այցելել էր Նախիջևանի սահմանի նոր դիրքերը և ցուցումներ տվել պաշտպանական նոր բնագծերի կոմունիկացիոն ենթակառուցվածքի ստեղծման վերաբերյալ։

4-րդ զորամիավորման հրամանատարը գեներալ-լեյտենանտ Անդրանիկ Մակարյանն էր, ով այդ ժամանակ դեռ գեներալ-մայոր էր:

Նշենք, որ հայկական բանակի մարտական նոր դիրքերից «Ռազմինֆոյի» ֆոտոռեպորտաժը լայնորեն տարածվել էր ադրբեջանական մեդիադաշտում՝ առաջացնելով լուրջ դժգոհություն Ադրբեջանում։

Ի պատասխան՝ հունիսի 19-ին Ադրբեջանի ՊՆ մամուլի ծառայությունը տարածել էր հաղորդագրություն, որում մասնավորապես պնդում էր, որ «հայկական կողմի հրապարակածն ամբողջությամբ անհիմն է և ապատեղեկատվություն»:

«Առանձին համազորային բանակը լիովին վերահսկում է օպերատիվ իրավիճակը Նախիջևանում։ Նշված հատվածում ընդհանրապես գոյություն չունի այնպիսի հասկացություն, ինչպիսին է «չեզոք գոտին»»,- նշված էր հաղորդագրության մեջ:

Ավելի ուշ, «ANS» գործակալությանը տված հարցազրույցում Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովը, ըստ էության, հերքել էր իր իսկ ղեկավարած գերատեսչության հաղորդագրությունը՝ ընդունելով հայկական կողմի իրականացրած դիրքային լուրջ բարելավումների փաստը, պարզապես այն ներկայացրել էր ավելի մեղմ երանգներով:

«Նախիջևանում առանձին համազորային բանակի ստեղծումից հետո հայերը սեփական տարածքում հիմնել են մեկ-երկու դիրք: Բայց չէ՞ որ մեկ-երկու մարտական դիրքով խնդիրը չես լուծի»,- ասել էր Հասանովը:

168.am-ի հետ զրույցում ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ նախկին պետ, գեներալ-լեյտենանտ Արտակ Դավթյանը, արձագանքելով վերևում հիշատակված հայկական կողմի դիրքային բարելավումներին՝ հաստատեց՝ այո, բարելավումներ եղել են, և դա եղել է մշտական:

«Ո՛չ մեր, ո՛չ էլ հակառակորդի կողմից դա չի դադարեցվել: Վերցնենք արցախյան հատվածը. 1994-ին, երբ հրադադար կնքվեց, դիրքերի միջև հեռավորությունն այն ժամանակ հարյուրավոր մետրեր էին, անգամ՝ կիլոմետրեր, վերջին տարիներին դիրքերի միջև հեռավորությունը միջինը 50-200 մետր էր: Այսինքն, մինչև պատերազմը դիրքերի փոփոխություն եղել է: Իմ ԳՇ պետ եղած ժամանակ ունեցել ենք 30 նման կարգի միջոցառում»,- նշեց նա:

Հակադարձմանը, որ մամուլում տեղեկություններ շրջանառվեցին, որ 2018 թ․ապրիլ-մայիս ամիսներին Նախիջևանի հատվածում տարածքային կորուստներ ենք ունեցել, Արտակ Դավթյանը պնդեց՝ մենք կորուստներ չենք ունեցել:

«Իրենք իրենց տարածքում, իրենց հետ ընկած դիրքերից եկել են առաջ: Նույն ժամանակում մենք էլ ենք եկել առաջ այս ուղղությամբ: Այսինքն, մենք էլ ենք ունեցել բարելավում այդ՝ նախիջևանյան ուղղության վրա, և դա փորձել ենք անել՝ ի հակակշիռ իրենց: Բայց մենք ոչ մի սանտիմետր հետ չենք գնացել մեր հենակետերից կամ շփման գծից, որը եղել է»,- ասաց գեներալը:

Հիշեցնենք, որ 2019-ին Արտակ Դավթյանը, երբ դեռ զբաղեցնում էր ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի պաշտոնը, 168.am-ի հարցին՝ նախիջևանյան թևում դիրքային առավելությունն ո՞ւմ կողմում է՝ ադրբեջանակա՞ն, թե՞ հայկական, և որքանո՞վ են հիմնավորված տարբեր քաղաքագետների մտահոգությունները, պատասխանել էր.

«Որոշակի տեղ հակառակորդն ունի գերիշխող բարձրություն, տեղ կա՝ մերոնք: Ընդհանուր առմամբ, մոտավորապես 30-40 տոկոսով ավելի են մեր գերիշխող դիրքերը: Կոնկրետ Նախիջևանի օպերացիոն ուղղությամբ շահարկումներ պարբերաբար լինում են, բավականին շատ մեկնաբանություններ եղան նախկին դեպքերի հետ կապված, որից հետո մենք կազմակերպեցինք լրագրողների այց: Էական փոփոխություններ այս պահի դրությամբ չկան: Մենք ունեցել ենք վերջին 2-3 ամսվա ընթացքում որոշակի փոփոխություններ մեր դիրքերի բարելավման առումով, բայց դրանք ընդհանուր ռազմավարական տեսակետից ունեն տեղային բնույթ: Բավականին մեծ աշխատանք ենք իրականացրել հենակետերի ամրապնդման, ճանապարհային ցանցերի լայնացման և զարգացման ուղղությամբ, որը մեզ թույլ է տալիս ժամանակը կրճատել. նախկին երեք ժամվա փոխարեն՝ զորքը տեղաշարժել 40 րոպեում: Այս ուղղությամբ մարտական հենակետերի համակարգում վատացում չենք ունեցել: Կրկնում եմ՝ ունեցել ենք որոշակի բարելավում, որը կրել է մարտավարական բնույթ»:

Արտակ Դավթյանը նաև տեղեկացրել էր, որ Ադրբեջանը Թուրքիայի հետ համատեղ շատ ջանքեր է գործադրում՝ ուժեղացնելու Նախիջևանի համազորային բանակը:

«Սպառազինության, ռազմական տեխնիկայի նմուշներ, որ նախկինում նրանք չեն ունեցել, հիմա ունեն: Բայց դրան զուգընթաց՝ մենք էլ համապատասխան միջոցառումներ ենք ձեռնարկում՝ թույլ չտալու Նախիջևանի ուժերի կողմից սպառազինության գերակայություն ունենալ, որը թույլ կտա նրանց վստահ զգալ այդ ուղղությամբ առանձին գործելու ժամանակ: Մեր կողմից հակազդող միջոցներ ձեռնարկվում են»,- վստահեցրել էր այդ ժամանակվա ԳՇ պետը:

Վերադառնալով 2018-ին նախիջևանյան դիրքային զարգացումներին, հավելենք, որ 2018-ի դեկտեմբերին Ազգային անվտանգության ծառայության (ԱԱԾ) նախկին տնօրեն Դավիթ Շահնազարյանը լրագրողների հետ հանդիպմանը նշել էր, որ ադրբեջանական կողմն առաջ է տվել իր դիրքերը:

«Հիշեցնեմ ՊՆ մի քանի հայտարարություններ. սկզբից ասում էին, որ դա տեղի է ունեցել սահմանի իրենց մասում, հետո, երբ իրենց բացատրվեց, որ որևէ սահման գոյություն չունի, որովհետև ԽՍՀՄ-ի ժամանակ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, նաև՝ Նախիջևանի հատվածում, սահմանագծում տեղի չի ունեցել, սահմանների մասին խոսելն անիմաստ է։ Դրանից հետո տոնայնությունը մի փոքր փոխվեց, և ՊՆ-ի կողմից հնչեց հայտարարություն, որ եղել է Ադրբեջանի դիրքերի առաջխաղացում, բայց չեզոք գոտու իրենց հատվածում։

Առաջինը՝ չեզոք գոտի չկա, սահման չկա, կա միջդիրքային տարածք, որը, սկսած մայիս ամսից, էապես կրճատվել է, և արդեն սեպտեմբեր ամսին Ադրբեջանի՝ Նախիջևանում տեղակայված զինված ուժերն իրենց վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները մեծացրել են մի քանի անգամ ավելի շատ, քան այն 800 հեկտարն է, որի մասին բազմիցս խոսվել է 2016թ. ապրիլյան պատերազմից հետո»,- ասել էր նա:

Հիշեցնենք, որ 2019 թվականի նոյեմբերի 26-ին 168.am-ի հետ զրույցում «Ղարաբաղյան պատերազմի վետերանների միություն» հասարակական կազմակերպության նախագահ, պահեստազորի գնդապետ, ազատամարտիկ Գրիգոր Գրիգորյանը, ապրիլյան պատերազմի տարածքային կորուստների համատեքստում անդրադարձել էր նաև նախիջևանյան հատվածի կորուստներին.

«Բոլորն այսօր խոսում են 800 հա դիրքերի կորստից: Եղել են պատերազմական գործողություններ, որի ժամանակ կարող ես կորցնել և հետ բերել: Կարող ես ավելին ձեռք բերել: Այդ 800 հա ասվածը հարաբերական է. եթե, օրինակ, հակառակորդն այսինչ դիրքը գրավել է, բնականաբար, տեղ կա՝ կարող է 20 մետր հետ քաշվես, տեղ կա՝ 100 մետր, պետք է նպաստավոր դիրք բռնես, որ հետո հակազդես: Հիմա դա այս հետ քաշված տարածքն է՝ չեզոք, հետո՝ ո՞վ է հաշվել, որ դա հենց 800 հա է: Սկզբից կորցրել ենք, բայց հետո հետ ենք վերցրել: Մեկն առանց հասկանալու՝ ինչ-որ արտահայտություն է արել, և մինչև հիմա շարունակում են շահարկել, թե՝ 800 հա ենք կորցրել: Այո, դիրք կորցրել ենք, բայց ո՞վ է ասում, որ դա 800 հա է եղել: Ինչպես ասացի՝ յուրաքանչյուր տեղանքում պիտի նպաստավոր դիրք ընտրես, երբ հետ ես քաշվում: Արցախյան գոյամարտի ժամանակ այդքան հող ազատագրեցինք, բայց ոչ մեկը չի խոսում դրա մասին: Ոչ մեկը չի խոսում նաև այն մասին, որ 2018-ին Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետության օրոք հազարավոր հեկտարներով հող ենք կորցրել Վայոց ձորում՝ նախիջևանյան թևում: Եվ սա՝ առանց կռվի: Բա ինչի՞ չենք խոսում դրա մասին: Ո՞նց եղավ, որ Արենի գյուղը հայտնվեց հակառակորդի թիրախի ներքո, երբ թուրքի դիրքերը եսիմ որտեղ էին…»:

Անդրադառնալով նախիջևանյան թևի ուղղությամբ մարտական գործողությունների հնարավորությանը, պահեստազորի գնդապետը կանխատեսել էր.

«Իմ կարծիքով՝ մոտակա երեք-չորս ամսվա ընթացքում ադրբեջանական կողմից գործողություններ կարող են լինել, և մարտական գործողությունների բուն ուղղությունը նախիջևանյան թևի հետ է կապված լինելու: Եվ սա ես երկու բանով եմ պայմանավորում. առաջին՝ կարծում եմ՝ ՌԴ-ի կողմից սադրանք, որ Նախիջևանին քաշեն պատերազմի մեջ, հետագայում էլ ազատագրեն, որպեսզի Հյուսիս-Հարավ ճանապարհն այդտեղով անցնի, և երկաթուղին աշխատի, երկրորդ՝ եթե ՌԴ-ի պլանների մեջ չի մտնում սա, ուրեմն չի բացառվում, որ Թուրքիան փորձի զորք մտցնել Հայաստան: Եվ իզուր չէ, որ Ռուսաստանն այսօր փորձում է վերազինել Գյումրիի ռազմաբազան, իսկ հիմար մարդիկ կան, որոնք ասում են՝ մեզ դա պետք չէ: Եթե ռուսական զորքը հանեն Հայաստանից, 2 ժամում թուրքական բանակը Երևանի կենտրոն կհասնի»:

2020 թվականի հունիսի 9-ին տված հարցազրույցում Գրիգոր Գրիգորյանը հաստատել էր իր ավելի վաղ արված կանխատեսումը.

«Ես անցած անգամ էլ եմ ասել՝ հաջորդ սպառնալիքը, հնարավոր է՝ լինի նախիջևանյան թևում, գնահատեք վերջին իրավիճակը՝ կրակոցներ, մեքենաների այրում, լարվածության սրում: Սա նշանակում է, որ սադրանք կա հակառակորդի կողմից: Եվ, իմ կարծիքով, դա ավելի շատ Թուրքիայի կողմից է: Այո, Նախիջևանն այսօր խնդիր է դարձել նաև Ադրբեջանի համար, որովհետև, իմ կարծիքով, այն ավելի շատ է անցնում Թուրքիայի վերահսկողության ներքո, և ունենում ենք մի վիճակ, երբ երկուսը կռվում են, երրորդն օգտվում է: Երրորդ տարբերակը ձեռք չի տալիս ո՛չ Ադրբեջանին, ո՛չ էլ ՌԴ-ին: Բայց ամիսներ առաջ եմ ասել և այսօր էլ հավաստիացնում եմ՝ հնարավոր է, որ մեկ-երկու ամսվա ընթացքում գործողություններ սկսվեն այդ ուղղությամբ, իսկ թե հետագայում ինչ կարող է լինել, չեմ կարող ասել»: