«Ապրիլյան գործողությունները հետաքննող հանձնաժողովում մարդիկ են, որոնք բանակում չեն ծառայել, նույնիսկ զենքի տեսակները չգիտեն»

168.am-ը զրուցել է «Ղարաբաղյան պատերազմի վետերանների միություն» հասարակական կազմակերպության նախագահ, պահեստազորի գնդապետ, ազատամարտիկ Գրիգոր Գրիգորյանի հետ: Նա Պռոշյանի ջոկատի կազմում մասնակցել է Արցախյան պատերազմին, այնուհետև շարունակել ծառայությունը Արցախի ու Հայաստանի մի շարք սահմանապահ զորամասերում:

Նախ՝ բանակից, պատերազմից, մարտական արվեստից, զինվորի հոգեբանությունից հասկացեք, հետո՝ հետաքննեք

Ապրիլյան պատերազմի հետ կապված նման շահարկումներ անողներն այն մարդիկ են, որոնք ընդհանրապես բանակից չեն հասկանում: Առհասարակ, եղել են դեպքեր, երբ տեխնիկան վառելիքի խնդիր է ունեցել, բայց այնպես չէ, որ հրամանատարները վաճառել են, և որը միշտ շահարկվում է: Իմ ծառայության ընթացքում եղել է, որ բռնել ենք, երբ հենց զինվորն անմիջապես տեխնիկայից վառելիքը գողացել է և վաճառել, կամ տեղը ջուր լցրել: Հրամանատարությունը շատ հաճախ պետք է հետևողական լիներ նման բաներին, որ վառելիքը մնար տեղում: Բացառություններ եղել են: Բայց ոչ ապրիլյան մարտական գործողությունների ժամանակ։ Ապրիլյանին ես չեմ ուզում ասել՝ պատերազմ, որովհետև պատերազմը լայնածավալ մարտական գործողություններն են: Ես նույնիսկ կասեմ՝ անգամ արցախյան գոյամարտի ժամանակ մինչև 1993-ը պատերազմ չի եղել: Պատերազմ եղել է 1993-ի դեկտեմբերից մինչև 1994 թվականի մայիս ամիսը, իսկ մինչ այդ եղել են օջախային մարտական գործողություններ:

Սրանք զինվորական տերմինոլոգիայով պիտի տարանջատել, բայց քանի որ մարդիկ չեն հասկանում, ամեն ինչին յուրահատուկ անվանումներ են դնում: Համաձայն եմ, թող ստեղծվի նմանատիպ հանձնաժողով, մյուս կողմից՝ ապրիլյան մարտական գործողությունների հետ կապված ամեն ինչի մասին չէ, որ պետք է տեղեկացնել ժողովրդին: Այսօր հանձնաժողով է ստեղծվել, և այդտեղ չկա խելքը գլխին մարդ, որն ի վիճակի կլինի նմանատիպ հարցեր քննարկել:

Կրկնում եմ՝ դրա համար մարդը նախ՝ պետք է բանակից, պատերազմից, մարտական արվեստից, զինվորի հոգեբանությունից, զինվորական կանոնադրությունից հասկանա: Այս ամեն ինչից պիտի հասկանան՝ նոր քննարկեն ապրիլյան գործողությունների թեման: Ովքե՞ր են ապրիլյան գործողությունները հետաքննող հանձնաժողովի անդամները. դրանք մարդիկ են, որոնք նույնիսկ բանակում չեն ծառայել, գաղափար չունեն, թե զենքը որքան է կշռում, զենքի տեսակները չգիտեն, և իրենք պիտի այդ հարցը քննարկեն և չգիտեմ ինչ որոշումներ կայացնեն: Եթե այսօր ուզում ենք հարցեր տալ, ապա առաջին հերթին հարցեր պիտի տանք վարչապետի զինվորական գծով խորհրդական Արշակ Կարապետյանին, որը եղել է հետախուզության վարչության պետը, և առաջին մարդն է, որը պատասխանատվության պիտի ենթարկվեր: Մեր զինվորը հաղթեց և՛ Ադրբեջանին, և՛ Ռուսաստանին:

Իմ կարծիքով՝ բլից-կրիգի նպատակն էր, թե ով որքան կարող է այդ 3-4 օրում մի բան անի և թեման փակի վերջնականապես, բայց արդյունքում 18 տարեկան զինվորը խափանեց պլանները: Կհիշեք, դեռ 2014-ին, երբ զրուցում էինք մի առիթով, ասել եմ՝ հայի, հայ զինվորի գենի դեմ հնարավոր չէ, ամենաթույլ զինվորն էլ վայրկենապես կարող է առյուծ դառնալ և մեծ խնդիրներ կատարել: Ոչ մարտական պայմաններում զինվորն այլ կերպ է, մարտական գործողությունների դեպքում այդ զինվորը դառնում է լրիվ ուրիշ մարդ: Ասում են, չէ՞, աշխարհում պատերազմի ժամանակ բոլորը փախչում են, հայերի մոտ հակառակն է՝ գալիս են: Դա գենի մասին է խոսում: Այդ օրերին մարդիկ կային՝ բիզնես, դիրք են թողել, օրինակ՝ Սիսիանի ջոկատի դեպքում, երբ գյուղապետեր զոհվեցին: Եթե պատերազմ լինի՝ ովքեր մտահոգված են այս երկրի համար՝ գնալու են: Բնականաբար, այս կառավարությունից շատերը չեն գնացել, չեն էլ գնալու:

Մեկը, առանց հասկանալու, ինչ-որ արտահայտություն է արել, և մինչև հիմա կրկնում են

Բոլորն այսօր խոսում են 800 հա դիրքերի կորստից: Եղել են պատերազմական գործողություններ, որի ժամանակ կարող ես կորցնել և հետ բերել: Կարող ես ավելին ձեռք բերել: Այդ 800 հա ասվածը հարաբերական է. եթե, օրինակ, հակառակորդն այսինչ դիրքը գրավել է, բնականաբար, տեղ կա՝ կարող է 20 մետր հետ քաշվես, տեղ կա՝ 100 մետր, պետք է նպաստավոր դիրք բռնես, որ հետո հակազդես: Հիմա դա այս հետ քաշված տարածքն է՝ չեզոք, հետո՝ ո՞վ է հաշվել, որ դա հենց 800 հա է: Սկզբից կորցրել ենք, բայց հետո հետ ենք վերցրել: Մեկն առանց հասկանալու՝ ինչ-որ արտահայտություն է արել, և մինչև հիմա շարունակում են շահարկել, թե՝ 800 հա ենք կորցրել: Այո, դիրք կորցրել ենք, բայց ով է ասում, որ դա 800 հա է եղել: Ինչպես ասացի՝ յուրաքանչյուր տեղանքում պիտի նպաստավոր դիրք ընտրես, երբ հետ ես քաշվում:
Արցախյան գոյամարտի ժամանակ այդքան հող ազատագրեցինք, բայց ոչ մեկը չի խոսում դրա մասին: Ոչ մեկը չի խոսում նաև այն մասին, որ 2018-ին Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետության օրոք հազարավոր հեկտարներով հող ենք կորցրել Վայոց ձորում՝ նախիջևանյան թևում: Եվ սա՝ առանց կռվի: Բա ինչի՞ չենք խոսում դրա մասին: Ո՞նց եղավ, որ Արենի գյուղը հայտնվեց հակառակորդի թիրախի ներքո, երբ թուրքի դիրքերը եսիմ որտեղ էին…

Գրիշա Խաչատուրովի՝ Նոյեմբերյանի հատվածում օպերացիայի արդյունքում Ղազախ-Թբիլիսի մայրուղին այսօր հայկական ուժերի հսկողության տակ է, բայց դա Փաշինյանի ձեռքբերումը չէ

Բնականաբար, եթե հակառակորդն ինչ-որ գործողություններ է կատարում, փորձում ես դու էլ հակադիր բաներ կազմակերպել, որ կարողանաս դեմն առնել: Այո, մենք էլ ենք հետո մեր դիրքերն ամրապնդել: Նմանատիպ գործողություններ են իրականացվել նաև Տավուշի մարզում՝ Գրիշա Խաչատուրովի անմիջական ղեկավարությամբ, ինչի արդյունքում այսօր Նոյեմբերյանի հատվածով անցնող կենտրոնական գազատարը, որը մտնում է Հայաստան, այն ժամանակ անցնում էր Ադրբեջանի սահմանով, հիմա անցնում է մեր սահմանով: Այսինքն՝ մենք մեր դիրքերն այնքան ենք կարողացել առաջ քաշել և այնպիսի դիրքեր գրավել, որ այսօր Ղազախ-Թբիլիսի մայրուղին մեր հսկողության տակ է, և երբ ուզենանք, կարող ենք ցանկացած տրանսպորտ խոցել: Բայց սա անհատական գործողություն էր, Նիկոլ Փաշինյանի ձեռքբերումը չէ: Նիկոլ Փաշինյանը դրա մասին խաբար էլ չի եղել, երևի մի քանի օր հետո: Նույնը կարող եմ Յուրի Խաչատուրովի մասին ասել: Մարդիկ շատ բաներ են խոսում նրա մասին, ես իր մասին կարող եմ խոսել՝ որպես բանակի գեներալի, և ասել՝ հազվագյուտ գեներալներից է, որ չի թողել բանակը քանդվի: Սա զուտ ռազմական տեսանկյունից եմ ասում: Բնականաբար, յուրաքանչյուր մարդ ինչ-որ պաշտոն ձեռք բերելիս փորձում է իր կյանքը բարելավել այլ ճանապարհներով: Ես դրա մասին չեմ խոսում: Ես խոսում եմ այն մասին, որ ռազմական գործին Խաչատուրովը մոտեցել է ճիշտ և գնահատել է սպային: 2009-ին, 2010-ին բերդերը սպաներից տեղ չկար: Եվ ինքը դա կանխեց՝ դեմ դուրս գալով անգամ պաշտպանության նախարարին: Շատ սպաներ ստից բանի համար էին դատվել, օրինակ՝ չի վերահսկել, չի իմացել, բայց համապատասխան պաշտոն է ունեցել:

2016-ին Ադրբեջանի գլխավոր հարվածի ուղղությունն Աղդամ-Ասկերան-Ստեփանակերտ հատվածն էր լինելու. Վիտալի Բալասանյանի ոչ պաշտոնական ղեկավարմամբ դա չի հաջողվել

Հարցնում ես՝ Արցախյան պատերազմի ժամանակ մարտի դաշտում կուսակցական պատկանելությունը դեր խաղացե՞լ է, տարբերակված մոտեցում եղե՞լ է: Այո՛: Դեպք է եղել, երբ թեժ կռվի ժամանակ նայում ես՝ ինչ-որ զորք է գալիս օգնության, ուրախանում ես, բայց հետո հարցնում են՝ այսինչ ջոկա՞տն է, ասում ես՝ ոչ, պատասխանում են՝ ուրեմն մենք գնացինք: Շատ բաներ են եղել: Ի դեպ, այսօր ասում են, թե իբր ունենք 50-60.000 մասնակից, բայց իրականում Արցախյան պատերազմին լավագույն դեպքում 15.000 մարդ է մասնակցել: «Երկրապահը» դա ուռճացրեց, մեդալներ, վկայականներ բաժանեց, ծախեց և սարքեցին, թե 50.000 կռվող է եղել: Նման բան չի եղել: Կրկնում եմ՝ ամենաշատը 15.000 կռվող ենք ունեցել: Արցախյան պատերազմին նվիրյալներն են գնացել, ապրիլյանի դեպքում մեկն ընդհանուր ալիքի տակ ընկավ և ամոթից գնաց, մեկի երեխան էր ծառայում և դրա համար գնաց, բայցև նվիրյալներ կային, որոնք ժամանակին նեղացել էին և մեդալները հանձնել, բայց այդ օրերին վեր կացան և գնացին սահման, որովհետև դա իրենց արյան մեջ էր:

Բայց այստեղ պիտի ասեմ՝ 99 տոկոսն առաջնագիծ չի պահել: Հիմա բացատրեմ ռազմական լեզվով՝ պատերազմական գործողությունների դեպքում սկսվում է էշելոնացվել՝ առաջին, երկրորդ, երրորդ և համազորային ռեզերվ: Եղել են տեղեր, որ գնացողները զինվորի հետ համատեղ մարտական դիրք են զբաղեցրել, մարդիկ կան՝ գնացել են երկրորդ գիծ, մարդիկ կան՝ ինժեներական աշխատանքներ են կատարել: Միայն Շուշիի առանձնակի գումարտակի անձնակազմին են դիրքեր վստահվել՝ Մատաղիս-Եղնիկներ բաժանարար գծում, երբ զորքն ամբողջությամբ հանվել է: Ի դեպ, մարտական գործողությունները չեն տևել 4 օր: Ես վերլուծել էի, որ գլխավոր հարվածի ուղղությունը լինելու է Աղդամ-Ասկերան-Ստեփանակերտ հատվածը, և հետո պարզվեց՝ ճիշտ էի: Իհարկե, եղել են զինվորներ, որ ահազանգել են, թե այս ուղղությամբ խնդիր կա, հետո արդեն Վիտալի Բալասանյանն է գնացել, անգամ Պաշտպանության նախարարն է այնտեղ գնացել:

Սկսել են ուսումնասիրություններ կատարել և համոզվել են, որ նախապատրաստությունն այդ ուղղության վրա է, և սկսել են պատրաստվել, այդ ուղղությամբ ուժեր են կուտակվել: Ղեկավարումը, չի կարելի ասել, որ իր վրա Վիտալի Բալասանյանն է վերցրել, բայց ոչ պաշտոնական այդ խնդիրների կատարումը եղել է Վիտալի Բալասանյանի ղեկավարությամբ: Այսինքն՝ բոլոր ուժերն այդ ուղղությամբ են եղել, բայց ոչինչ չենք արել, կասկած չենք առաջացրել: Հակառակորդը սկսել է ազատ կուտակվել, բայց այն ժամանակ, երբ պետք է բացազատվեր և անցներ գրոհի, չի հաջողվել: Կուտակված է եղել մոտ 230 տանկ, մոտ 350 այլ զրահատեխնիկա, մոտ 5000 զորք, չհաշված ավիացիան: Եթե հակառակորդը հասցներ բացազատվել, մեր ուժերը լավագույն դեպքում կկարողանային այս ուժերի 30 տոկոսը ոչնչացնել, 70 տոկոսը կհասներ Ստեփանակերտ: Հայկական կողմի կենտրոնացված ուժգին հարվածը եղել է այն պահին, երբ արդեն կուտակումները կային և պատրաստվում էին բացազատվել: Սա եղել է ամսի 4-ին: Ադրբեջանն այդ ժամանակ կորցրեց իր էլիտար բրիգադը՝ գրեթե 70 տոկոսով այն ոչնչացվել է:

Ի դեպ, մինչև ապրիլյան մարտական գործողություններն ադրբեջանական դիվերսիոն խումբը մեկ-երկու օր առաջ մտած է եղել Թալիշի տարածք՝ անտառներում են մնացել, հետո երբ գործողությունները սկսել են, իրենք թիկունքից մտել են գյուղ և խաղաղ բնակչությանը կոտորել. այդպես են հասել գյուղ և ոչ թե սահմանը ճեղքելով: (Հիշեցնենք, որ 2016թ. ապրիլյան պատերազմից անմիջապես հետո Սերժ Սարգսյանը պաշտոնից հեռացրեց ԶՈՒ գլխավոր շտաբի հետախուզության վարչության նախկին պետ, գեներալ-մայոր Արշակ Կարապետյանին, ում անվան հետ էին կապվում Ապրիլյան պատերազմի ժամանակ հետախուզության կողմից թույլ տրված խոշորագույն բացթողումները։ Ա. Կարապետյանը, սակայն, 2018թ. ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի որոշմամբ՝ նշանակվեց ՀՀ վարչապետի խորհրդական,-Մ.Պ.)։

Հնարավոր են մարտական գործողություններ նախիջևանյան թևի ուղղությամբ

Տարիներ առաջ Մեհրաբի զորամասում մեր զրույցի ժամանակ, եթե կհիշեք, ես ասացի, որ ՀՀ-ում՝ Երևանում է պայթելու վտանգը: Ես այդ ժամանակ նաև ասացի, որ 2018-ին իշխանափոխություն է լինելու: Այո, նաև այդ առումով եմ ասել, բայց հիմա հեղափոխություն, պատերազմ է լինելու: Իմ կարծիքով՝ մոտակա երեք-չորս ամսվա ընթացքում ադրբեջանական կողմից գործողություններ կարող են լինել, և մարտական գործողությունների բուն ուղղությունը նախիջևանյան թևի հետ է կապված լինելու: Եվ սա ես երկու բանով եմ պայմանավորում. առաջին՝ կարծում եմ՝ ՌԴ-ի կողմից սադրանք, որ Նախիջևանին քաշեն պատերազմի մեջ, հետագայում էլ ազատագրեն, որպեսզի Հյուսիս-Հարավ ճանապարհն այդտեղով անցնի և երկաթուղին աշխատի, երկրորդ՝ եթե ՌԴ-ի պլանների մեջ չի մտնում սա, ուրեմն չի բացառվում, որ Թուրքիան փորձի զորք մտցնել Հայաստան: Եվ իզուր չէ, որ Ռուսաստանն այսօր փորձում է վերազինել Գյումրիի ռազմաբազան, իսկ հիմար մարդիկ կան, որոնք ասում են՝ մեզ դա պետք չէ: Եթե ռուսական զորքը հանեն Հայաստանից, 2 ժամում թուրքական բանակը Երևանի կենտրոն կհասնի:

Ես գտնում եմ, որ մենք այսօր կառավարվում ենք մութ ուժերի կողմից, որի անունն է՝ փող, մասոնական շարժումներ: Երկրի կործանման հարցն է դրված: Այդ խնդիրը միշտ էլ եղել է, ուղղակի հիմա ակտիվացել է, որովհետև հիմա չենք կարող ասել, որ ռուսական տիրույթում ենք: Մենք չգիտենք՝ ում տիրույթում ենք: Այն ժամանակ բուն ռուսական տիրույթում ենք եղել, մարդիկ չեն կարողացել ակտիվորեն իրենց գործողությունները ծավալել: Հիմա հասել ենք այն բանին, որ այդ տիրույթից դուրս ենք եկել, ընկել ենք մի կատլավանի մեջ՝ չգիտենք՝ որն է ճիշտ, որը՝ սխալ: Ժամանակին կարողացան ժողովրդին հանել նախկին ռեժիմի դեմ, բայց եթե 2018 թվին ժողովուրդը հեղափոխությամբ դուրս էր եկել ռեժիմի դեմ, ցույց տվեք բացի Մանվել Գրիգորյանից՝ մի մարդու, որը ձերբակալվել է կամ պատժվել: Ռոբերտ Քոչարյանի մասին չեմ խոսում, քանի որ ավելի նախկին ռեժիմ էր։

Ժողովուրդը վեր էր կացել Սերժ Սարգսյանի ռեժիմի դեմ, ես՝ չէ, որովհետև ի սկզբանե մտածել եմ, որ այս ամենը ֆարս է, որ դա եղել է շախմատի խաղ: Կարծում եմ՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Սերժ Սարգսյանը և Նիկոլ Փաշինյանը փոխհամագործակցել են հեղափոխությունից առաջ: Կամ՝ մենք խոսում ենք Սահմանադրությունից. մարդը 10 տարի չի բնակվել, չի կարող պաշտոն ունենալ, բայց մի հատ տեսեք, թե ով է մեր երկրի նախագահը: Վերջին 10 տարին ՀՀ-ում չի բնակվել, ՀՀ քաղաքացի չի եղել, բայց եկավ ու դարձավ նախագահ: Ո՞նց դարձավ, ո՞ր Սահմանադրությամբ: Մի հատ ուսումնասիրենք և տեսնենք, թե ինչո՞վ է նա զբաղվել, որտե՞ղ է զբաղվել: Գուցե ինքն անգլիական գործակա՞լ է և այսօր մեր երկրի ղեկավարն է: Չեմ ասում, որ պետք է վիզներս ծռենք ռուսի առաջ, մենք պետք է բոլորի հետ համագործակցենք: Մեր միակ ճիշտ ճանապարհը բոլորի հետ համագործակցելն է և մեր պահանջներով: Մենք ունենք այսօր հարստություն, ընդերք, դրանք ի շահ մեր երկրի պիտի օգտագործենք, և ոչ թե գան մեր ոսկին քանդեն ու տանեն, մեզ էլ ոչ մի բան չտան, կամ 0.1 տոկոս դեմները գցեն, ասեն՝ սա էլ՝ ձեր փայը: Այո, բոլորի հետ պետք է նորմալ խոսել: Վերադառնալով Սերժ Սարգսյանին, կասեմ՝ ինքը Պաշտպանության շատ լավ նախարար է եղել, իր ժամանակ բանակը մեծ առաջընթաց է ունեցել: Այս բառերը չեմ կարող ասել նախագահ Սերժ Սարգսյանի մասին, թեպետ շատ լավ դիվանագետ է եղել: Իսկ այսօր ես համոզված եմ՝ մեր երկիրն ավելի ծանր վիճակում է, քան երբևիցե եղել է:

Արտաքին լուրջ վտանգներ կան, իսկ ԱԱԾ-ն շոուի ֆիրմա են սարքել

Վերջին մի քանի տարվա ընթացքում Հայաստան է եկել մոտավորապես 40.000 օտարերկրացի՝ արտագնա աշխատանքի նպատակով, այդ թվում՝ հնդիկ, պակիստանցի հնդիկներ, որոնք ծայրահեղ իսլամիստներ են: Նրանք այստեղ որպես ժամանակավոր աշխատող են գրանցված: Բայց նրանցից մոտ 1000-ը թեպետ գրանցված է՝ որպես արտագնա աշխատող, բայց ոչ մի տեղ չի աշխատում, անընդհատ փոխում են բնակության վայրերը, ժամավճարով բնակվում են այնպիսի մոթելներում, որտեղ անձնագրի ստուգման խնդիր չկա: Բացի այս, օգտվում են Երևանի լավագույն գիշերային ակումբներից, ֆիթնես ակումբներից, գիշերները զբոսնում են քաղաքում՝ ունենալով իրենց մոտ դանակ, գուցե՝ զենք: Հարց՝ որտեղի՞ց իրենց այդ գումարը, ի՞նչ խնդիր է դրված նրանց առաջ, որ Հայաստան են եկել:

Ինչո՞վ է զբաղված ԱԱԾ-ն: Հնարավոր է, որ ինչ-որ գործողություններ են պատրաստվում, իսկ մենք զբաղված ենք 100 դոլարի կաշառք բռնելով: ԱԱԾ-ն դրա համար չէ, դրա համար ոստիկանության զորքեր կան, իսկ ԱԱԾ-ն երկիրը պիտի արտաքին վտանգից պաշտպանի: Մինչդեռ ԱԱԾ-ն շոուի ֆիրմա են սարքել: Ինչի՞ պիտի ԱԱԾ ղեկավարները, կարևորագույն վարչության պետերը երևան այդքան, նրանց դեմքերը պետք է չերևան, դա աբսուրդ է: Նման բան չի կարելի թույլ տալ:

ՄԱՐԻԱՄ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ