«Եթե երկրի ղեկավարն է այդ գործընթացին մասնակից, ուրեմն՝ նա պետական հանցագործ է». Ստեփան Դանիելյան

Հարցազրույց քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանի հետ

– Պարոն Դանիելյան, օրերս հետաքրքիր գրառում էիք կատարել, առաջարկում եմ հարցազրույցը հենց դրանից սկսել: Դուք գրել էիք. «Որքան հասկանում եմ՝ Նիկոլը քաղաքացիական պատերազմի (բառիս բուն իմաստով) է ընթացքը տանում։ Դա կլինի Ադրբեջանի համար ամենահարմար պահը»: Ինչո՞վ են պայմանավորված նման կանխատեսումները:

– Հանրությունը մասնատված է, և գնալով այդ մասնատումը ավելի խորանում է, նեգատիվ մթնոլորտը գնալով ավելի խորանում է: Կարծես թե հեղափոխությունից հետո նոր իշխանությունները պետք է խնդիր դնեին պոզիտիվ գաղափարների շուրջ նոր Հայաստան կառուցելու համար հանրությանը միավորել: Բայց երբ միավորման գաղափարը չկա, մեխանիկաբար միավորում, բնականաբար, չի լինի, և գնացին այդ տարանջատումները:

Տարանջատումները շատ տարբեր են և գնալով շատանում են՝ սևեր և սպիտակներ, Արցախ-Հայաստան, գող գեներալներ, թալանչիներ և այլն:

Բնականաբար, բոլորս հասկանում ենք, որ բանակում եղել են լուրջ խնդիրներ, որ Հայաստանում տնտեսական առումով հանցագործություններ են կատարվել, գուցե հիմա էլ են կատարվում, և այդ ամենը պետք է լիներ անհատական: Եթե կոնկրետ ինչ-որ մարդ մեղադրվում է, պետք է օրենքի շրջանակում մեղադրանքներ, դատական պրոցես լիներ, դատարանը որոշում կայացներ, որից հետո ասվեր՝ այս մարդը գող է, թալանչի է և այլն: Բայց երբ ընդհանրական առումով պետության ղեկավարը նման բացասական էներգիա է մտցնում հասարակության մեջ, դա բերում է տարանջատումների:

Եվ քանի որ արդեն իշխանության խնդիր է առաջանում, որովհետև նաև Ամուլսարի հետ կապված արդեն խորհրդարանական ճգնաժամի առաջ ենք կանգնում, այդ տարանջատող գաղափարները ռեալ կարող են ինչ-որ բախումների էլ բերել:

Ցավոք սրտի, դա զգացվում է, և մենք տեսնում ենք, թե կրիմինալ առումով վիճակը որքան է վատացել՝ ամեն օր նորություններով սպանություններ, դանակահարություններ, կրակոցներ են: Նաև՝ հաշվի առնելով Ադրբեջանի գործոնը, իհարկե, իրենք շատ լավ հետևում են, և պահ են ման գալիս, որ հասարակությունը լինի մասնատված՝ իրենց խնդիրը լուծելու համար, որովհետև պատերազմական վիճակներում շատ կարևոր է հասարակության բարոյահոգեբանական վիճակը. այդ վիճակը շատ վատ է, իմ կարծիքով:

– Ինչո՞ւ իշխանությունը գնաց հասարակությանը մասնատելու ճանապարհով:

– Եթե հեղափոխական իրավիճակներ են լինում, հասկանալի է, որ հասարակությունը մասնատվում է, առաջանում է ներքին թշնամու խնդիր: Միշտ նման իրավիճակներում տեղի են ունենում իշխանափոխություններ, կամ եթե իշխանափոխություններ չեն լինում, նախկին իշխանությունները սկսում են ուժ գործադրել, ձերբակալություններ, և այլն: Դա ինչ-որ առումով՝ ոչ լավ, բայց հասկանալի գործընթաց է:

Բայց երբ նպատակին հասել են, իշխանությունը փոխվել է, ցանկացած իշխանություն պետք է կայուն վիճակի ձգտի, ստեղծագործական միտք զարգացնի և սկսի նոր պետություն կառուցել կամ հին պետությունը շարունակել, այսինքն՝ էֆեկտիվ կառավարում: Քանի որ այդ գաղափարներն իրականում չունեին, որովհետև հեղափոխության կարգախոսներն էին՝ «Մերժիր Սերժին», «Պատժել թալանչիներին» և այլն, ինքը չուներ իր մեջ ապագայի նախագիծ:

Օրինակ՝ նույն ռուսական հեղափոխության ժամանակ կային գաղափարներ՝ հողը գյուղացուն, ոչ շահագործողներին, նոր հասարակություն կառուցել, նոր մշակույթ էր առաջանում, նոր գրականություն, տեսական գրքեր էին տպվում: Այսինքն՝ ընդունենք, թե ոչ, ինչ-որ զարգացում էր գնում, տեսություն կար: Նույնը՝ ֆրանսիական հեղափոխությունը, որը համաշխարհային պատմության վրա հզոր ազդեցություն ունեցավ:

Հայկական հեղափոխությունը դատարկ էր. մի քանի լոզունգ կար, բայց ստեղծագործական հիմք չուներ իր մեջ, նոր հասարակություն կառուցելու գաղափարներ չկային: Քանի որ դրանք չկային, արդեն հաջորդ փուլում հասարակությանը մոբիլիզացնելու համար պետք էին ներքին թշնամիներ, և այդ տարանջատումները, այդ փոխադարձ ատելությունն այս իշխանության հիմնական ռեսուրսն էր, նաև՝ շանտաժի էլեմենտ մեջը կար: Շանտաժն ինչպես է գնում՝ կան ռևանշիստներ, կան նախկիններ, և այլն, եթե մենք թուլանանք, իրենք կգան, և՝ հասարակությանը վախեցնել: Բայց հասարակությունը չի մոբիլիզացվում նոր, լավ պետություն կերտելու շուրջ, որովհետև չկան այդ գաղափարները:

– Եթե, Աստված մի արասցե, Արցախի հարցում զարգացումներ լինեն, արդյո՞ք հասարակությունը չի միավորվի, ապրիլյան պատերազմը ցույց տվեց, որ նման դեպքերում միանգամից միավորվում են:

– Ես հույս ունեմ, որ նման իրավիճակներում հասարակությունը կմիավորվի, բայց տեսնելով այս իրավիճակը, մի քիչ վստահ չեմ, որովհետև գնալով ավելի է խորանում: 1.5 տարի անցել է՝ իշխանափոխությունը եղել է, խորհրդարանը վերցրել են, կառավարությունն ամբողջովին իրենցն է, ֆանտաստիկ հանրային աջակցություն գոյություն ուներ, և նման պայմաններում ոչ մի պոզիտիվ գաղափար չունենալը, իրոք, մտահոգող է: Նման դեպքերում գալիս է հուսահատության փուլը, և հուսահատության փուլում այդ մոբիլիզացիան մի քիչ ավելի դժվար կարող է լինել, բայց հույս ունեմ, որ սխալվում եմ:

– «Սասնա ծռեր»-Նիկոլ Փաշինյան հանդիպումը ու դրանից հետո Ժիրայր Սէֆիլյանի այն հայտարարությունը, թե իրենք պետք է կանխեն նախկինների ռևանշը, լայն քննարկումների առիթ դարձավ: Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք այդ հանդիպման և Սէֆիլյանի հայտարարության մասին:

– Մի կողմ թողնենք, որ դա «Սասնա ծռերն» են, Սէֆիլյանն է, և այլն, այսինքն՝ զուտ տեսական մոտենանք. ինչ-որ մի ուժ, այն էլ՝ ռազմականացված, որը դա ցույց է տալիս, չի թաքցնում, կատարել է ռազմական գործողություն, հանդիպում է երկրի ղեկավարի հետ և ասում՝ մենք թույլ չենք տա, որ երկրում ռևանշ լինի: Դա նշանակում է, որ, եթե այդ փոփոխություններն օրինական են, անունը դնենք՝ ռևանշ, թույլ չեն տալու, այսինքն՝ իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին, ժողովուրդն ում ձայնը կտա, նա էլ կդառնա:

Սա արդեն Սահմանադրության խախտում է, և եթե երկրի ղեկավարն է այդ գործընթացին մասնակից, ուրեմն՝ նա պետական հանցագործ է: Եթե մյուս տարբերակը վերցնենք՝ կան ռևանշիստներ, նախկին ուժեր, որոնք ուզում են ուժային եղանակով իշխանությունը փոխել, ապա ինչ են նշանակում այդ ուժի խոսքերը, որ՝ մենք թույլ չենք տա: Թույլ չեն տալիս իրավապահ մարմինները, ԱԱԾ-ն, ոստիկանությունը, ծայրահեղ դեպքերում, եթե երկրին շատ լուրջ վտանգ է սպասվում, կարող է բանակը մտնել և վերականգնել Սահմանադրությունը:

Նույնիսկ այս սցենարի դեպքում այդ ուժի ասածը Սահմանադրության խախտում է: Այսինքն՝ իրավական, օրինական մարմինները շրջանցելով՝ մի ուժ է գալիս վարչապետի հետ հանդիպման և ասում, որ՝ թույլ չենք տա՝ այսպես լինի: Եթե դա կատարվի, պետական հանցագործություն է:

– Սուրբ Աթոռում Հայաստանի նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը 168.am-ին տված հարզարցույցում ասել է, որ պահանջվում էր հեղափոխություն, եղել է անբովանդակ փոփոխություն, որի հետևանքով մենք չունենք իշխանություն: «Հայաստանի Հանրապետությունն անտեր է»,- ասել է նա: Ի՞նչ կասեք այս հայտարարության մասին, արդյոք համամի՞տ եք:

– Ամենահետաքրքիրն այն է, որ և՛ Միքայել Մինասյանը, որը կապեր ունի նախկին իշխանության հետ, և՛ հեղափոխականների մի մասը, որոնք շատ ակտիվ դերակատարություն են ունեցել և ունենում, և՛ նույնիսկ «Սասնա ծռերը» գնահատականներում արդեն կարծես շատ նույնական են լինում: Այս նույն գնահատականը տալիս են հակառակորդ կողմերից: Այսինքն՝ բոլորը գալիս են այդ մտքին, և՛ հեղափոխականները, և՛ հակահեղափոխականները, և՛ երրորդ, չորրորդ կողմերը գնահատականում համաձայնության են եկել:

– Հնարավո՞ր է՝ այդ համաձայնությունները քաղաքական նոր բևեռ ստեղծեն:

– Կարող է, որովհետև երբ ծայրահեղ կողմերը կամ հակառակ կողմերը գալիս են միասնական գնահատականի, որ այս իշխանությունն ի զորու չէ իրականացնել փոփոխություններ, անգամ՝ էֆեկտիվ կառավարել պետությունը, ապա առաջանում են նոր խմբեր, նոր մարդիկ, որոնք քաղաքական հայտ են ներկայացնում: Դա օբյեկտիվ պրոցես է:

Մանրամասները՝ 168.am-ի տեսանյութում