Միլիոնավոր մարդիկ դիտեցին հանրահայտ եգիպտական թոք-շոուն Հայոց ցեղասպանության մասին (տեսանյութ)

Եգիպտոսի նախագահ Մուհամեդ Մուրսիի տապալումից ի վեր, Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը խիստ քննադատաբար է արտահայտվում նոր կառավարության մասին, պահանջելով իր իսլամիստ գործընկերոջ՝ Մուրսիի վերադարձը իշխանություն:

Հաշվի առնելով Էրդողանի անցանկալի միջամտությունը Եգիպտոսի ներքին գործերին, միլիոնավոր եգիպտացիներ իրենց զայրույթն ու դժգոհությունն են արտահայտել Թուրքիայի և նրա վարչապետի դեմ: Եգիպտական թերթերը լիքն են հակաթուրքական զեկույցներով և խմբագրականներով: Տասնյակ հոդվածներ են հրապարակվում` դատապարտելով Հայոց ցեղասպանության թուրքական ժխտողականությունը և հորդորելով Եգիպտոսի նոր ղեկավարներին ճանաչելու այն: Նաև կոչեր են հնչում` Կահիրեում Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված հուշարձան տեղադրելու և պահանջներ՝ հայոց զոհերին Թուրքիայից փոխհատուցում վճարելու համար: Եգիպտոսի Ժողովրդական ճակատ ինստիտուտի ղեկավար, փաստաբան Մուհամեդ Սաադ Խեյրալլահը, աննախադեպ քայլ կատարելով, դատական հայց է ներկայացրել` Թուրքիային մեղադրելով հայերի դեմ գործած ցեղասպանության համար:

Խեյրալլահը և Կահիրեի համալսարանի միջազգային իրավունքի պրոֆեսոր, դոկտ. Այման Սալաման, սեպտեմբերի 4-ին հայտնվեցին Լիլիան Դաուդի «Ալ-Սուրա ալ-Կամիլա» (Ամբողջական պատկերը) հանրահայտ թոք շոուում, ON հեռուստաընկերությունում, որը դիտում են միլիոնավոր հեռուստադիտողներ ինչպես Եգիպտոսում, այնպես էլ ամբողջ արաբական աշխարհում: Շոուին հեռախոսի միջոցով մասնակցում էին նաև` Թուրքիայի խորհրդարանի նախկին պատգամավոր, Էրդողանի իսլամիստական «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության անդամ Ռեսուլ Թոսունը և «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ Հարութ Սասունյանը: 36 րոպե տևողությամբ հեռուստահաղորդումը վարում էին արաբերեն լեզվով, որը ես հազվադեպ եմ օգտագործել մանկությանս տարիներից ի վեր:

Պրոֆ. Սալաման լսարանին տեղեկացրեց, որ 1919 թվականին Թուրքիայի ռազմական տրիբունալը մեղադրանք էr ներկայացրել Հայոց ցեղասպանության համար պատասխանատու ոճրագործներին: Տասնյոթ թուրք պաշտոնյա ճանաչվել էր մեղավոր, իսկ երեքը կախվել: Դոկտ. Սալաման նշեց, որ Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան և Ռուսաստանը 1915 թվականին հանդես էին եկել համատեղ Հռչակագրով, նախագզուշացնելով, որ իրենք պատասխանատու են ճանաչելու թուրք ղեկավարներին՝ հայերին կոտորելու և «մարդկության ու քաղաքակրթության դեմ հանցագործություններ» կատարելու համար:

Փաստաբան Խեյրալլահը պնդեց, որ Հայոց ցեղասպանության հարցի բարձրացումը Եգիպտոսում վաղուց է հասունացել և որևէ քաղաքական ենթատեքստ չունի: Նա հույս հայտնեց, որ իր դատական հայցը կստիպի Եգիպտոսին՝ «Մերձավոր Արևելքում սուննի մահմեդական ամենամեծ պետությանը» ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը՝ օրինակ ծառայելով արաբական այլ երկրների համար: Խեյրալլահը հայտարարեց, որ իր հայցը եգիպտական դատարանի կողմից կքննվի նոյեմբերի 5-ին: Նա հուսով է, որ դատարանը պատմական որոշում կկայացնի «մարդու իրավունքների» այս կարևորագույն հարցի վերաբերյալ:

Երբ հեռուստաշոուի հաղորդավարուհին հարցրեց, թե ինչպիսին է իմ կարծիքը եգիպտական դատական հայցի վերաբերյալ, ես մեծ գոհունակություն արտահայտեցի, հուսալով դրական դատավճիռ Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի նախօրեին, և ասացի, որ անհամբեր սպասում եմ Ցեղասպանության ճանաչմանը Եգիպտոսի կառավարության կողմից:

Նաև նշեցի, որ Էրդողանն ինքն իրեն կարգել է որպես Մերձավոր Արևելքի նոր սուլթան, և բոլոր մահմեդականների, արաբների ու պաղեստինցիների միակ պաշտպան: Սակայն Էրդողանի խեղաթյուրումները վերջապես բացահայտվեցին, երբ արաբական աշխարհը հասկացավ, որ նա պարզապես փորձում է իշխել տարածաշրջանում, հետամուտ լինելով Թուրքիայի սեփական, այլ ոչ թե արաբների և մահմեդականների շահերին:

Թուրքիայի խորհրդարանի նախկին պատգամավոր Ռեսուլ Թոսունը, շոուին միանալով հեռախոսով, անմիջապես իր դեմ տրամադրեց հեռուստադիտողներին, պնդելով, որ «ներկայիս եգիպտական կառավարությունը, որն իշխանության է եկել ռազմական հեղաշրջման միջոցով, օրինական չէ, ուստի ներկայացված հայցը չի կարող դիտարկվել որպես օրինական»: Թոսունը շարունակեց թութակի պես կրկնել իր թուրք շեֆերի անհիմն ժխտումները Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ:

Պրոֆ. Սալաման, զայրացած Թոսունի ելույթից, Էրդողանին կոչեց «օսմանյան մարդասպանների իրավահաջորդը, որոնք իրականացրել են Հայոց ցեղասպանությունը»:

Այնուհետև հեռուստահաղորդավարուհին հարցրեց, թե ինչպիսին է իմ արձագանքը Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Թոսունի արտահայտած աղավաղված տեսակետներին: Ես հեռուստադիտողներին հիշեցրի, որ Քեմալ Աթաթուրքը, «Լոս Անջելես էքզամիներ» թերթում 1926 թվականի օգոստոսի 1-ին հրապարակված հարցազրույցում, պահանջել էր, որ երիտթուրքերը «պատասխան տան մեր միլիոնավոր քրիստոնյա հպատակների կյանքի համար, որոնք դաժանորեն զանգվածաբար քշվեցին և կոտորվեցին»: Ես նաև հիշեցրի, որ Ալ-Ազհարի շեյխը` Կահիրեում գործող իսլամական հետազոտությունների համաշխարհային նշանավոր կենտրոնի առաջնորդը, 1909 թվականին ֆեթվա (կրոնական հրամանագիր) է արձակել, որով դատապարտել է թուրք պաշտոնյաներին Կիլիկիայի Ադանա քաղաքում 30 հազար հայերի կոտորածի համար:

Շոուի ավարտին, փաստաբան Խեյրալլահը հայտարարեց, որ շուտով հանրահավաքներ տեղի կունենան ցույց տալու համար, որ նրա խմբի դատական հայցը բխում է համաժողովրդական պահանջից` եգիպտացիները պահանջում են իրենց կառավարությունից «ճանաչել, որ հայերը կոտորվել են թուրք ոճրագործների ձեռքով»:

Լիբանանն առայժմ միակ արաբական երկիրն է, որ ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը: Եթե Եգիպտոսը հետևի նրա օրինակին, արդյոք հնարավո՞ր է, որ Սիրիան և մյուս արաբական երկրները նրանից հետո երկար սպասեցնել չտան:

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի