«Ավելի լավ կլիներ՝ Տեր-Պետրոսյանը ՀՀՇ-ին տեր կանգներ»

Հարցազրույց ՀՀՇ անդամ Շահեն Պետրոսյանի հետ

– Որպես ՀՀՇ անդամ` ի՞նչ կարծիք ունեք Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հայտարարության մասին` Հայ ազգային կոնգրեսը վերածելու կուսակցության: ՀԱԿ մի շարք կուսակցություններ` ՀԺԿ, ՍԴՀԿ, «Քրիստոնեա-ժողովրդավարական վերածնունդ»,«Ժողովրդավարական Հայրենիք» և այլն, հայտարարել են, որ չեն տարրալուծվելու ՀԱԿ-ի մեջ:

– Կատարենք մի փոքր պատմական էքսկուրս: Կարծում եմ` ժամանակին ՀՀՇ-ն իր հիմնական առաքելությունը, այն է` ՀՀ անկախություն, Լեռնային Ղարաբաղի ազատագրում (իհարկե, հիմնախնդիրը դեռ վերջնականապես չի լուծվել, բայց մենք այդ մարտում հաղթել ենք), կատարել է: ՀՀՇ-ն քաղաքական դաշտ մտցրեց լիբերալիզմը, հրաժարվեցինք սոցիալիզմից. հիշեցնեմ` հողերի սեփականաշնորհումը, բնակարանների, փոքր օբյեկտների սեփականաշնորհումը:

ՀՀՇ-ի իշխանավարման տարիներին սեփականաշնորհումն այլ կերպ էր, քան 98-ից հետո մինչև հիմա: Այն ժամանակ մենք չգործող գործարաններն էինք դնում աճուրդի կամ վաուչերներով վաճառում, իհարկե, ես մի փոքր դեմ էի վաուչերներին, ես ավելի կողմ էի բաժնետիրական ընկերություններ ստեղծելուն, որպեսզի շատ մարդիկ մասնակից դառնան սեփականության վերաբաշխմանը: Հետագայում այս գործընթացը, որը սկսել էր ՀՀՇ-ն, խեղաթյուրվեց, և արդեն Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք սկսվեց սեփականության ուղիղ վաճառքը իրենց յուրայիններին, իսկ որոշ դեպքերում անգամ վաճառք` որպես այդպիսին, չեղավ: Դրանց մի մասը ավելի շատ նվիրատվություն էին: Այդպես եղավ Կոնյակի գործարանը, որի դեմ մենք ընդվզում էինք, նույն ճակատագրին արժանացան Հայկական ավիաուղիները, «ԱրմենՏելը» և այլն: Այսպես ստեղծվեց, այսպես ասած, օլիգարխիան, իսկ մեր ծրագրով բնակչության զգալի մասը պետք է լիներ սեփականատեր:

Ահա սա էր ՀՀՇ-ի հիմնական առաքելությունը` անցում սոցիալիզմից կապիտալիզմի, և այդ անցումն անցավ եղավ, և դրա մեջ մեծ ներդրում ունի հենց Հրանտ Բագրատյանը, ով այդքան համարձակություն ունեցավ` այդ ամենն իրականացնելու համար: Թեև սեփականության վերաբաշխման հետ չի կապվում, սակայն նորանկախ Հայաստանի համար կենսական կարևոր նշանակություն ուներ ատոմակայանի վերաբացումը, որը ուղղակիորեն եղել է Լևոն Տեր-Պետրոսյանի և Հրանտ Բագրատյանի որոշումը:

Եկավ մի պահ, որ ես և ոչ միայն ես, շատերը և մասնավորապես` Վանո Սիրադեղյանը, կարծում էինք, որ ՀՀՇ-ն իր առաքելությունն արդեն կատարել է, և մենք այն տեսակետին էինք, որ ՀՀՇ անունը պետք է փոխվի և հանդես գա նոր կուսակցություն` նոր անվանումով ու ծրագրով: Կարող եմ նույնիսկ մի դրվագ հիշել, որ Վանոն ասում էր. «Ոնց կարող է մի կուսակցության անունը երեք բաղաձայնից լինի, որ ուղղակի շատ դժվար լինի արտասանել»:

Եվ մենք ուզում էինք այդ նոր, վերափոխված կուսակցությունը կոչել Երրորդ հանրապետություն: Վանոյին հարցրեցին` ինչո՞ւ Երրորդ հանրապետություն, ինչին Վանոն պատասխանեց. «որովհետև ղարաբաղցիք չեն կարող երրորդ ասեն, յորորդ են ասելու» (ծիծաղում է.- Ա.Ս.):

Մի խոսքով` դա չեղավ: Իրոք, երբ ՀՀՇ-ն շարժումից վերածվեց կուսակցության, շատ սեղմվեց, այսինքն` 95 թվականից հետո ՀՀՇ-ին հարողներն արդեն այդքան շատ չէին, որովհետև 3 միլիոն մարդ կանգնած էր հրապարակում, բայց նրանք միասնական էին 1-2 գլխավոր խնդիրներում, իսկ մնացած հարցերում` ինչքան հայ, այնքան կարծիք ու անհամաձայնություն: Այս առումով` կարծում եմ, որ այս նոր կուսակցությունը, որը փորձում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ստեղծել, այդ նույն պատճառներով նորից սեղմվելու է:

Ավելի լավ կլիներ` Տեր-Պետրոսյանը ՀՀՇ-ին տեր կանգներ, ՀՀՇ անունը փոխեր, ՀԱԿ դարձներ, այսինքն` ՀԱԿ-ի կորիզը լիներ հենց ՀՀՇ-ն, և որպես ՀԱԿ` նոր ընտրություններ անցկացվեին: Ես` որպես մարդ, էությամբ անկուսակցական եմ, Խորհրդային Միության տարիներին կոմերիտական կամ կուսակցական չեմ եղել, և դեմ եմ կուսակցությունների բազմազանությանը, մանավանդ` գաղափարական տարբերությունները դրանցում չնչին են: Բայց բնական է, ապրել ենք միակուսակցական երկրում, և քաղաքական ազատություն ձեռք բերելուց հետո ամեն մարդ փորձում էր իր համախոհներին իր շուրջը հավաքել, բայց այդպես կստացվեր մոտ 1 մլն կուսակցություն, որովհետև յուրաքանչյուրն իրականում ունի մի քանի համախոհ:

Դրա համար նորից ՀԱԿ կուսակցություն ստեղծելը, այսինքն շարժումն` ինքը, լավ է, բայց ես տեսնում եմ միտումները, որ այդ շարժումը մարում է: Եթե մարում է, Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ինչ-որ քայլ է անում` շարժումը փրկելու համար, բայց նորից եմ կրկնում` լավ կլիներ, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը դառնար ՀՀՇ նախագահ և փրկեր ՀՀՇ-ն: Հետո նորից կարող էինք մյուս ազատական ուժերի հետ միավորված ընդդիմություն ստեղծել:

– Իսկ ավելի լայն առումով` այս նոր կուսակցության ստեղծումն ի՞նչ կարող է տալ ընդդիմությանը:

– Չեմ կարող ասել` ինչ կտա, ժամանակը ցույց կտա: Ժամանակին` 95 թվականին, նա ՀՀՇ համագումարներից մեկում մի այսպիսի արտահայտություն արեց. ասաց, որ Հայաստանում պետք է ստեղծվի երկբևեռ քաղաքական դաշտ, մի կողմում պետք է լինեն լիբերալները, մյուս կողմում` սոցիալիստները: Եվ այն, ինչ ասում էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը 95 թվականին, փաստորեն տեղի է ունեցել. ստեղծվել է մի հրեշ-կուսակցություն, որին ես ընդհանրապես կուսակցություն չեմ համարում, դա մի բևեռն է և երկրորդ բևեռը` մնացածը: Հանրապետականը կուսակցություն չէ, դա ուղղակի պետական ռեսուրսները յուրացրած մարդկանց թայֆա է, որը երբեք իր տեղը չի զիջի, մինչև Հայաստանում չլինի ինչ-որ մի կատակլիզմ:

Գիտեք` նույնիսկ Աշոտ Նավասարդյանի ժամանակ դա կուսակցություն չէր. Հանրապետական կուսակցությանը ՀՀՇ-ն է միշտ բրթել առաջ: Վերադառնալով ՀՀՇ-ին` նշեմ, որ 90-ականներին ես այդ մասին նույնիսկ մի հոդված էի գրել, որ ՀՀՇ-ն նման է ռադիոակտիվ էլեմենտի, որն անընդհատ տրոհվում է. այդպես ՀՀՇ-ից պոկվեց և առաջացավ ԱԺՄ-ն` Վազգեն Մանուկյանի գլխավորությամբ, հետո ԱԺՄ-ն ինքը տրոհվեց: Եվ այսպես անընդհատ ՀՀՇ-ի տրոհման գործընթացն է գնում: Այդ պատճառով` լավ կլիներ, որ Տեր-Պետրոսյանն ուղղակի ղեկավարեր Հայոց Համազգային Շարժումը և հզոր կուսակցություն դարձներ և այդ ժամանակ կարողանար բոլոր դուրս եկած և քաղաքականապես գրագետ, հասուն ուժերին հավաքել իր շուրջը:

– Կա ևս մի տեսակետ, ըստ որի` Տեր-Պետրոսյանի քայլը քննադատության է ենթարկվում, քանի որ շատերը գտնում են, որ ՀՀՇ-ն 88 թվականի շարժման խորհրդանիշն է, և անթույլատրելի է դրա տարրալուծումը:

– Ճիշտ է, բայց այդ խորհրդանիշ հասկացությունը ես չեմ ընդունում: Մեր պետության խորհրդանիշները երեքն են` զինանշանը, դրոշը և հիմնը: Օրինակ` այդ օրհներգին ես ընդհանրապես դեմ եմ եղել, ես կողմնակից էի Առնո Բաբաջանյանի «Իմ սիրտը լեռներում է» ստեղծագործությանը, և 90 թ. ես խորհրդարանում պայքարում էի, որ Բաբաջանյանի ստեղծագործությունը դառնա մեր օրհներգը: Իսկ հիմա էս երգը դարձավ մեր օրհներգը, դրա համար սենց թշվառ ու անտեր մնացինք: «Թշվառ ու անտերը» փոխել «ազատ, անկախով», միևնույն է, դրանից բան չի փոխվում, դրա համար էլ այս վիճակում ենք:

– Եվ վերջում խոսենք վերոհիշյալ հարցազրույցում Հայաստանի իրավիճակի վերաբերյալ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տված գնահատականների և նախագահ Սերժ Սարգսյանի անուղղակի պատասխանի մասին: Ինչպես գիտեք, առաջին նախագահը խոսել է ընտրությունների անհետաքրքիր լինելու, արտագաղթի մեծ չափերի` դեմոգրաֆիական աղետի մասին և 1920 թ. երկընտրանքի, այսինքն` կրկին Հայաստանի անկախությունը կորցնելու, Ռուսաստանի գաղութը դառնալու վտանգի մասին: Ի պատասխան` Սերժ Սարգսյանն իր քարոզարշավային ելույթներից մեկի ժամանակ ասաց, որ «ընտրությունները ոչ թամաշա են, ոչ ներկայացում կամ կինոֆիլմ են, որ հետաքրքիր լինեն», և որոշ մարդիկ հրճվում են արտագաղթից: («Եթե իրենք ոչնչի չեն մասնակցում, չեն մասնակցում` տարբեր պատճառներից ելնելով: Դրա մեղավորն ո՞վ է, մե՞նք ենք: Փակե՞լ ենք դեմները, տարել ենք բա՞նտ ենք նստեցրել, տնային կալա՞նք ենք տվել, վախեցրե՞լ ենք: Վախեցո՞ղ են այդ թեկնածուները: Բա եթե վախենում են, ո՞նց են ուզում Հանրապետության նախագահ դառնալ»,- ասել է Ս.Սարգսյանը):

– Ես չեմ կարող ո՛չ մեկին, ո՛չ էլ մյուսին մեկնաբանել: Կարող եմ պարզապես ասել, որ մեկը ցավ է զգում է, որ իրավիճակն այդպիսին է, մյուսը պատասխանում է գավառական տոնով, «րՈՎ ՊցՐՈՍ» սկզբունքով, որը բոլորովին քաղաքագիտական պատասխան չէ: Դու բե՛ր քո փաստարկները: Ի՞նչ է նշանակում` մարդիկ հրճվում են արտագաղթից, ոչ ոք չի հրճվում, բոլորն ուղղակի քննադատում են: Ստեղծվել է այնպիսի իրավիճակ, որ արտագաղթը սարսափելի չափերի է հասել Հայաստանում: Օրինակ` վարչապետ կոչեցյալը ցինիկաբար հայտարարում է, թե «մնան ստեղ, որ հեղափոխություն անեն», երկրորդն էլ ուղղակի արդարանում է, ասում է` «տենց բան չկա»: Սա տղայական պատասխան է, սա դիվանագետի, քաղաքական գործչի, առավել ևս` նախագահի պաշտոնը զբաղեցնող մարդու պատասխան չէ:

Տեր-Պետրոսյանն իր գնահատականը տվել է, փոխանակ դու թվերով կամ այլ փաստարկներով ներկայացնես, ասում ես` չնայած արտագաղթը տարեկան 100 հազարի է հասնում, բայց Հայաստանը բարգավաճում է, չե՞ք տեսնում` ինչեր ենք կառուցել, ինչ ծաղկամաններ է դրել Տարոնըգ պետք է դրանով հրճվել, ո՞նց կարելի է արտագաղթով հրճվել, Տարոնի դրած ծաղկամաններով, էլիտար զուգարաններով հրճվեք: Սրա պատճառն այն է, որ ինքը դրա դիմաց փաստարկ չունի, դրա համար տղայական պատասխան է տալիս, որովհետև ինքը քաղաքական գործիչ չէ:

– Իսկ Դուք հատկապես որտե՞ղ եք տեսնում անկախության կորստի վտանգը:

– Հենց դրանում: Մենք ոչ թե դառնալու ենք Ռուսաստանի գավառը, այլ արդեն դարձել ենք, խնդիրը սա է: Եվ սա սկսվեց Ռոբերտ Քոչարյանից: Նորից պատմական ակնարկ անեմ. ինչ-որ մի շրջանի մարզպետ Ռուսաստանից գալիս է այստեղ, այնպես են ընդունում, կարծես ԱՄՆ-ի նախագահն է եկել, այսինքն` մեր նախագահի և Օրենբուրգի գուբերնատորի կարգավիճակը նույնն է, Մոսկվայի վերաբերմունքն էլ թե՛ Հայաստանի, թե՛ Օրենբուրգի մարզի նկատմամբ նույնն է: Չէ, ճիշտ չասացի, Օրենբուրգի մարզն իրենց հայրենիքի մասն է, մարզպետն էլ`հայրենակիցը, իսկ Հայաստանը` ընդամենը ֆորպոստ, պոլիգոն, էքսկլավ…:

Այդ խոսքերը հո ես չե՞մ հնարել, այդ խոսքերը ռուսներն են բարձրաձայնել: Ռուսաստանի դեսպանը կանգնում-ասում է` «դուք եք մեղավոր, որ ձեզ մոտ արտագաղթ կա», և ոչ ոք պատասխան չի տալիս այդ ռուս դեսպանին, բայց բավական էր Լեհաստանի դեսպանը խոսեր Հայաստանում կոռուպցիայի աստիճանի մասին, անմիջապես արձագանքեց, թե դա դիվանագիտական էթիկայի կանոնների խախտում է, բա ինչպե՞ս է «նորաթուխ բլոգերը» ագրեման ստացել: Տղա ես, Ամերիկայի կամ Ռուսաստանի դեսպանին նույն բանն ասա:

– Դավիթ Շահնազարյանը վերջերս հայտարարեց, որ «իշխանության սանձարձակության» պատճառն ընդդիմության թուլությունն է: Արդյո՞ք դա իրոք այդպես է:

– Ընդդիմություն կա, պարզապես ընդդիմությանը ջլատեցին` Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կորցրեց այն պահը, որ կարողանար «ցեմենտի» դեր ստանձներ, կրավորական դիրք ընդունեց` «դե գնում ես` գնա» սկզբունքով: Այդպես չի կարելի, չի կարելի մարդկանց վանել քեզանից, առանց այդ էլ քիչ ենք մնացել: Նա պետք է կարողանար այդ մարդկանց պահել, լսել բոլորին:
«168 ԺԱՄ»