«Կարծես ինչ-որ մեկը կեղտոտ ոտքերը մաքրեց մեր հոգու և հիշողության վրա ու փորձեց զրոյացնել անցած 30 տարվա ապրածը, տեսածն ու զգացածը». Դավիթ Սամվելյան
«Ես փախչում եմ այն իրականությունից, որն իմն է, որին պատկանում եմ ես, բայց նաև որում չեմ գտնում իմ կորցրած մանկության գույները:
Հայելին կարծես գեղադիտակ է, որի մանր ու բազմագույն ապակու կտորները տարբեր են ու ցիրուցան այնպես, ինչպես որ ես, ինչպես իմ կյանքը: Կամ էլ թե չէ՝ հայելին ինձ պես անգույն է. առաստաղի լույսերն են, որ կուրացնում են լայնացած բիբերս ու թվացյալ գունավոր պատրանք ստեղծում:
Որպես բառազրկված պատկեր, ինչպես մնջախաղից դուրս մնացած հատված, հուսազուրկ, ինչպես դաշտի մեջտեղում չորացած մի ծառ, որը վաղուց չի սոսափում քամիներից, ես լուռ կրում եմ ցավը բաժանումների, վերջաբանների, ինչ-որ բան նորից սկսելու ցավը, բթացած ցավի մասին մտքերի ցավը»,- այս տողերն արտացոլված են աստվածաբան, գրող, արձակագիր Դավիթ Սամվելյանի նոր՝ «Հայելապատում» վիպակում, որն օրեր անց կհանձնվի ընթերցողի դատին:
– Դավիթ, ինչի՞ մասին են պատմում հայելիները։ Որքա՞ն ժամանակ է պահանջվել այն գրելու համար։
– Հայելիները մեզ պատմում են մեր ապրումների, մեր երկրի ու հասարակության, մարդկանց հետ մեր հարաբերության ու բացթողումների, քաղաքների ու փախուստների մասին: Այս գրքում հայելիները մեր երկրից դուրս գոյություն ունեցող կյանքը ևս ցույց են տալիս: Գիրքը հավանաբար շատ ավելի արագ կգրվեր, եթե ցավոտ զգացողություններ ու իրադարձություններ չլինեին՝ չլիներ պատերազմն ու դրան հաջորդած, դեռ շարունակվող անցանկալի ու երբեմն էլ անհասկանալի, անընդունելի դեպքերը: Մեկ տարուց մի փոքր ավելի է իրականում տևել, բայց գաղափարը մոտ երկու տարի է, ինչ կար:
– Հերոսները մտացածի՞ն են, թե՞ ապրել են կամ ապրում են մեր կողքին։
– Հերոսներն ապրում են, բայց ոչ մեր կողքին: Յուրաքանչյուր պերսոնաժի հիմքում իրական մարդ է, բայց միշտ չէ, որ նրա հետ կապված սյուժետային գծում նկարագրված է հենց նրա հետ պատահածը կամ կատարվածը:
– Գրքում հետաքրքրիր տող կա: Հերոսը, հերթական անգամ թերթ գնելուց, կարդում է մի գլխագիր. ««Օմարի լեռնանցքն ազատագրված է››: Մինչ այդ մտածում էի, որ լեռները միշտ ազատ են, որ լեռներում միշտ ազատ են լինում, բայց պարզվեց, որ ազատ լինելու համար նախ պետք է լեռներին տիրես, քաղաքներում հանգիստ ապրելու համար պետք է անպայման լեռներ ունենաս»: Ի՞նչ հետք թողեց քո հոգում արցախյան 2-րդ պատերազմը, և ըստ քեզ՝ ի՞նչ պետք է անենք՝ կրկին մեր հողերը վերադարձնելու և տեր կանգնելու համար։
– Նախ պետք է գոնե հայրենիքից մնացած այս փոքր հատվածը սիրել: Պետք է սիրել ոչ թե վիրտուալ, տեսականորեն, այլ առարկայական: Պետք է ինքնաճանաչողությամբ զբաղվել ու սեփական ինքնությունը վերգտնել, կրթվել, դրական առումով զարգանալ և հզորանալ: Թույլերի հետ ոչ ոք հաշվի չի նստում: Եվ ամենից առաջ՝ պետք է մնալ այս երկրում:
Հետքերը… կարծես ինչ-որ մեկը կեղտոտ ոտքերը մաքրեց մեր հոգու և հիշողության վրա ու փորձեց զրոյացնել անցած 30 տարվա ապրածը, տեսածն ու զգացածը: Պարտվելն էլ է մարդու համար, բայց նսեմացնելը, այսինքն՝ նսեմանալը… պետք է անգամ պարտվելիս արժանապատվությունը չկորցնել:
– Գիրքը մի մարդու ճակատագրի մասին է, ով երջանկություն է փնտրում երկրից դուրս, որովհետև փոքր տարիքում՝ արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ, նրան արտերկիր են տարել, իսկ վերադարձից հետո սկսում է փնտրել մանկության գույները, չհամակերպվել այստեղի կյանքին, ու ամեն ինչ անում է, որ նորից դուրս գնա։ Արդյո՞ք այստեղ ամբողջացվում է սփյուռքահայերի կերպարը, ովքեր, կարելի է ասել՝ մեծ մասամբ հեռվից են սիրում հայրենիքը, սակայն այստեղ ապրելու չեն գալիս։ Քո հերոսին ի՞նչը հիասթափեցրեց։
– Հերոսն անգամ չի սիրում իր հայրենիքը: Դրսի կյանքն ու հայրենիքի իրականությունը բախվում են նրա ներսում, ինչն էլ առիթ է դառնում երկրից հեռանալու նրա ցանկությանը: Սփյուռքահայերի պարագայում այլ է. կարոտը խտանում է նրանց մեջ, բայց ավելի հեշտ է սիրել հայրենիքը հեռվից՝ չառերեսվելով խնդիրերին, սեփական մաշկի վրա չզգալով հայրենիքի ցավերն ու պրոբլեմները: Երբ այդ թվարկածս կարոտն ու հայրենիքի ցավը շոշափելի է դառնում, մարդը վերադառնում է: Սիրելու համար պետք է ուժեղ լինես:
Հերոսի՝ Միքայել Ավետիսյանի դեպքում առերեսում-հատուցում, պատրանք-իրականություն կապն է գործում: Երբեմն արտաքին երևութներից հիասթափվելուց առաջ պետք է ինքդ քո արատներից հիասթափվես, այլապես կործանումն անխուսափելի է…:
