Ռուսաստանաբնակ հայազգի տիեզերագնաց Հարություն Կիվիրյանի ասուլիսը. ՀԻՄԱ

Ռուսական լրատվամիջոցները դեռևս անցյալ տարի գրել էին Մայկոպում ծնված Հարություն Կիվիրյանի՝ «Ռոսկոսմոսի» տիեզերագնացների ջոկատի թեկնածու ընտրվելու մասին: Հոդվածներից մեկը հարապարակել էր Արտյոմ Երկանյանը՝ «Սպուտնիկ Արմենիայում», որը վերահրատարակում ենք։

Այս հոդվածը հայ տիեզերագնացների և տիեզերագնացության ոլորտում հայերի ունեցած ներդրումի մասին է։

Ո՞վ ասաց, որ վերջին շրջանում միայն վատ նորություններ են լինում։ Օրերս «Ռոսկոսմոս» պետական կորպորացիայի մամուլի ծառայությունը հաղորդագրություն տարածեց, որ տիեզերագնացների ջոկատը համալրվել է ևս 4–ով։ Նրանց թվում է նաև մեր հայրենակից Հարություն Կիվիրյանը։ Ինչը նշանակում է, որ հեռու չէ այն օրը, երբ զտարյուն հայը պատմության մեջ առաջին անգամ կթռչի տիեզերք։

Տիեզերագնացների ռուսական ջոկատի կազմը, որքան էլ զարմանալի թվա, սահմանափակ է։ Վերջին համալրումից առաջ այնտեղ ընդամենը 30 անուն կար։ Շուտով տիեզերագնացների պատրաստման կենտրոնի կայքի ցանկում կավելանան ինժեներ–փորձարկող Հարություն Կիվիրյանի, սուզանավերի շահագործման մասնագետ Սերգեյ Իրտուգանովի, օդաչու Ալեքսանդր Կոլյաբինի և ինժեներ–մեխանիկ Սերգեյ Տետերյատնիկովի անունները։ «Ռոսկոսմոսի» միջգերատեսչական հանձնաժողովը ամփոփել է տիեզերագնացների ջոկատի թեկնածուների ընտրության համար նախանցած տարվա հունիսի սկզբին հայտարարած բաց մրցույթի արդյունքները։

Ավելի քան 2200 հայտ է եղել, որոնցից դիտարկել են միայն 1404–ը։ Առաջին փուլից հետո մնացել են 156–ը։ Երկրորդ` ավելի խիստ մրցույթից հետո Հարությունը 63 մրցակից է ունեցել, որոնցից 9-ը` իգական սեռի ներկայացուցիչ։ Իրականում մեր հայրենակցի համար սա արդեն երկրորդ փորձն էր։ Առաջին հայտը նա ներկայացրել էր դեռ 2017 թվականի դեկտեմբերին։ Թեպետ այն ժամանակ նրան արդեն նկատել էին, բայց առաջխաղացում չէր եղել։ Բայց Կիվիրյանն իսկական տիեզերագնացին անհրաժեշտ համառություն էր դրսևորել։ Հավակնոտ հայն ապացուցեց, որ ինքը լավագույնն է։

Հարություն Կիվիրյանը 30 տարեկան է։ Ծնվել է Մայկոպում` Ադըղեայի Հանրապետության մայրաքաղաքում։ Հարազատ քաղաքում մաթեմատիկական թեքումով քոլեջ է ավարտել։ Սովորել է Սանկտ Պետերբուրգի Սուվորովի ռազմական ուսումնարանում, որն ավարտելուց հետո պահեստային լեյտենանտ է դարձել։ 2015 թվականին ավարտել է նաև Պետերբուրգի հայտնի «Վոենմեխի» (Ուստինովի անվան բալթյան պետական տեխնիկական համալսարան) հրթիռատիեզերական տեխնիկայի ֆակուլտետը` «հրթիռաշինություն» մասնագիտությամբ։ Դիպլոմային նախագիծը գերազանց է հանձնել` մշակում ներկայացնելով «Էներգիա» հրթիռատիեզերական կորպորացիայի հենքի վրա։

Դիպլոմը ստանալուց հետո հենց այնտեղ էլ աշխատանքի է անցել։ Թռիչքափորձարարական բաժնում երիտասարդ մասնագետին ընդունել են որպես յուրայինի։ Նա գործընկերների հետ մասնակցել է տիեզերական տարբեր համալիրների փորձարկումներին, օգնել է տիեզերական սարքերի համակարգերի փորձագիտական գնահատական մշակել, փորձարկել է սարքավորումները, հանդերձանքն ու տիեզերագնացների մարզման բազայի տարրերը։ Կայանալով որպես ինժեներ–փորձարկող` Հարությունը որոշել է ևս մեկ` այս անգամ արդեն ռազմական մասնագիտություն ձեռք բերել։ Նա համատեղել է աշխատանքն ու ուսումը և դարձել նաև թևավոր բալիստիկ հրթիռների նավային համալիրների շահագործման և վերանորոգման ոլորտի մասնագետ։ Տիեզերքում նման լայն մասնագիտական գիտելիքների տեր մարդը ոսկու գին ունի։

Հարությունը լիովին առողջ է, հիանալի մարզավիճակում, ինչը ևս պակաս կարևոր չէ։

Հետաքրքրվում է մենամարտով։ Ձյուդո մարզաձևում առաջին կարգ ունի։ Զբաղվում է նաև պոլիատլոնով (բազմամարտի էկզոտիկ տեսակ է) և դելտապլաներիզմով։

Միևնույն ժամանակ նա երգում է ու կիթառ նվագում (կիթառը տիեզերանավում էլ չի խանգարի)։ Դժվար է ասել, թե Հարությունը որքանով է իրեն հայ համարում։ Չկարողացա պարզել` հայերենի տիրապետում է, թե ոչ։ Բայց նրա ծնողները զտարյուն հայ են։ Հարությունի սոցցանցային ընկերների շարքում ևս շատ են մեր հայրենակիցները, ինչը նույնպես խոսուն փաստ է։ Կիվիրյանները համեստ ընտանիք են։

Ծնողները երիտասարդ են։ Հայրը` 50 տարեկան Հարություն Կիվիրյանը (որդու անվանակիցը), մեղվաբուծությամբ է զբաղվում։

Մայրը` Անժելիկան, տնային տնտեսուհի է, օգնում է հորը մեղվապահության գործում։ Կիվիրյանները նաև փոքր բիզնես ունեն սննդամթերքի արտադրության, շինարարական աշխատանքների և բեռնափոխադրումների կազմակերպման ոլորտում։ Ֆիսկալ ծառայությունների հաշվետվություններում նրանց ձեռնարկությունը ճշտապահ հարկատուների ցանկում է։

Հարություն Կիվիրյանի կարիերայում զգալի ցատկ է եղել։ Բայց իրականում սա բարդ ու երկար ճանապարհի սկիզբն է միայն։ Տիեզերք թռչելու իրավունք ստանալուց առաջ նա պետք է ինտենսիվ պատրաստություն անցնի, որը կտևի 2 տարի։

Հետո դաժան ամփոփիչ քննություն է սպասվում։ Միայն դրանից հետո իրականություն կդառնա տիեզերքի մասին մանկական երազանքը։ Որքան հասկանում եմ, Հարությունն իր ստացած գիտելիքների ու հմտությունների կիրառման հետ կապված նախասիրություններ արդեն իսկ ունի։ Նա վաղուց է մտածում Լուսնի վրա հայտնվելու մասին։ Բառի ուղիղ իմաստով։ «Էներգիա» կորպորացիայում Կիվիրյանը մասնակցել է նոր սերնդի կառավարվող տրանսպորտային տիեզերանավի մշակմանը, որը ստացել է «Ֆեդերացիա» անունը։ Այդ նավը նախատեսված է երկրի մերձակա ուղեծրում գտվող ուղեծրային կայաններ մարդկանց և բեռներ տեղափոխելու համար։ Ոչ շատ վաղուց «Ռոսկոսմոսի» ղեկավարությունը պաշտոնապես հաստատեց, որ ուզում են «Ֆեդերացիան» օգտագործել նաև Լուսնի վրա վայրէջք կատարելու համար։ Եվ ահա մամուլում հայտնված տեղեկություններից կարելի է եզրակացնել, որ Հարությունը վաղուց ներգրավված է առաջիկա արշավի խմբում։

Մի քանի տարի առաջ «Միր» հեռուստաալիքը «Էներգիա» կորպորացիայի առօրյայի մասին իր հեռուստասյուժեում հարցազրույց էր արել Հարությունի հետ։ Ապագա տիեզերագնացը խոստովանել էր` հուսով է, որ ինքն առաջինը «Ֆեդերացիայով» կթռչի Լուսին։ «Ես շատ կցանկանայի մեր նավով Լուսին թռչել», – ասել էր նա։ Այսօր, երբ Կիվիրյանը տիեզերագնացների ջոկատի լիիրավ անդամ է, դա իրատեսական է դառնում։ Բայց շտապել պետք չէ։ «Ֆեդերացիա» տիեզերանավի առաջին անօդաչու թռիչքը նախատեսվում է իրականացնել այս տարեվերջին, իսկ անձնակազմով թռիչքը տեղի կունենա ոչ շուտ, քան 2027 թվականին։ Նախապատրաստվելու ժամանակ դեռ շատ կա։

Ինչպես արդեն նշեցի, Հարություն Կիվիրյանը միակ զտարյուն հայն է, որը տիեզերքը նվաճելու իրական հնարավորություն է ստացել։ Սակայն հայկական ծագում ունեցող այլ պոտենցիալ տիեզերագնացներ էլ կան։ Օրինակ` վերջերս Իսրայելի տիեզերագնացների ջոկատ է ընդունվել ինժեներ Կոնստանտին Մարգուլյանը։ Նա Թել Ավիվի հարևանությամբ գտնվող Բաթ Յամ քաղաքից է։ Կոնստանտինը 30 տարեկան է։ Նա հայտնի իսրայելցի լրագրող և ռադիոհաղորդավար Պավել Մարգուլյանի որդին է։ Քանի որ Կոնստանտինի մայրը հրեա է, նա իրեն ավելի շատ հրեա է համարում։

Իսկ ահա հայտնի ամերիկացի տիեզերագնաց Ջեյմս Բաղյանը միշտ բացահայտ խոսել է իր էթնիկ պատկանելության մասին, թեև նա էլ է կիսով չափ հայ։ Հայտնի է, որ տիեզերագնացի պապը` Նազարեթը, 1913 թվականին Արաբկիրից է գաղթել ԱՄՆ, իսկ Սաթենիկ տատի ընտանիքը Ամերիկայում է հայտնվել Մալաթիայից (ի դեպ Սաթենիկը նաև արցախյան արմատներ ուներ)։ Հայ փախստականների թոռը ամերիկացի սակավաթիվ տիեզերագնացներից մեկն է, ում հաջողվել է երկու անգամ նվաճել տիեզերքը։ Առաջին անգամ նա «Սփեյս Շաթլ» ծրագրի շրջանակում թռիչք է իրականացրել 1989 թվականի մարտին «Դիսքավերի» տիեզերանավով։ Երկրորդ անգամ` 1991 թվականի հունիսին` «Կոլումբիա» նավով, որն ավելի հեշտ էր։ Այսօր 69-ամյա բժիշկ Բաղյանը Միչիգանի համալսարանի բժշկական ինժեներիայի կենտրոնի տնօրենն է։

Հիմքեր կան հուսալու, որ Ջեյմս Բաղյանի հարթած ճանապարհով շուտով կանցնեն նաև նրա երկու հայրենակիցները։ Միաժամանակ պետք է ասել, որ տարբեր ժամանակներում շատ հայեր են անգնահատելի ներդրում ունեցել հրթիռատիեզերական արդյունաբերության զարգացման մեջ։ Բավական է հիշել ակադեմիկոս Անդրոնիկ Իոսիֆյանին, որը մշակել էր «Մետեոր» տիեզերական արբանյակը, Երվանդ Թերզյանին, որը բարձր պաշտոններ է զբաղեցրել ամերիկյան NASA գործակալությունում, Ալեքսանդր Քեմուրջիանին, որը մասնակցել է խորհրդային առաջին մոլորակագնացների ստեղծմանը, Աննա Ղազանչյան–Լոնգոբարդոյին, որը մասնակցել է ամերիկյան «Ռեյնջեր», «Միդաս», և «Մարիներ» արբանյակների գործարկմանը։ Հայերը, հիրավի, տիեզերական ազգ են։

Աղբյուրը՝

Արտյոմ Երկանյան, հատուկ «Sputnik Արմենիայի» համար