Ավանդական հասարակության ամրապնդումը. հակազդում «Օվերտոնի պատուհանին»
Առիթ ունեցել ենք անդրադառնալու նվաճման մանիպուլյատիվ տեխնոլոգիաներին, որոնք օգտագործվում են ավանդական հասարակությունները կազմաքանդելու համար: Այդ տեխնոլոգիաներից հատկապես անդրադարձել ենք, այսպես կոչված, «Օվերտոնի պատուհան»-ին: Այն, ինչպես գիտենք, հանրության կողմից ընդունված արժեքների, համոզմունքների, բարոյական նորմերի փոփոխման տեխնոլոգիա է, որի շնորհիվ հնարավոր է օրինական դարձնել բարոյագիտական տեսանկյունից անթույլատրելի և մերժելի շատ երևույթներ: Այդուհանդերձ պետք է փաստել, որ, ինչպես՝ ցանկացած թույն ունի հակաթույն, այնպես էլ՝ գոյություն ունեն Օվերտոնի պատուհանին հակազդելու հնարավոր մեխանիզմներ:
Օվերտոնի պատուհանի «հաջողությունը» մարդ-հասարակություն ավանդական փոխհարաբերությունների միջև եղած սողանցքերն են: Այն ի հայտ է գալիս, երբ հասարակական պատասխանատու ինստիտուտները՝ ընտանիք, դպրոց, եկեղեցի և այլն, ձախողում են համակողմանի և ներդաշնակ մարդ ձևավորելու իրենց առաքելությունում:
Հետևաբար՝ նվաճման տեխնոլոգիաներին հակազդելու համար անհրաժեշտ է ուժեղացնել քաղաքացու անձնային և ազգային որակները, որոնք տարբեր պատճառներով չեն զարգացել մինչ այդ:
Կարևոր է արժևորել նաև այն հանգամանքը, որ հասարակության մեջ առկա ավանդական արժեքները ոչ թե սոսկ մնացուկներ են, այլ քաղաքացու առողջ սոցիալականացման երաշխիքներ: Դրանք են ապահովում մարդու ներդաշնակ ինտեգրումը ժամանակակից աշխարհում՝ առանց սեփական արմատներից կտրվելու: Հենց սեփական մշակութային ժառանգության յուրացումն է թույլ տալիս ձևավորել ինքնաճանաչ մարդ, ով գիտակցում է իր պատկանելությունը տվյալ հասարակությանը և դրանում իր տեղը, դերն ու նշանակությունը:
Ինքնագնահատական
Օվերտոնի պատուհանին դիմագրավելու առաջին պայմանը քաղաքացու առողջ ինքնագնահատականն է, որը բնորոշվում է հասարակական պահանջմունքների և սեփական հայացքների հավասարակշիռ փոխհարաբերությամբ: Մեծամասամբ մարդիկ ձգտում են վերածվել, այսպես կոչված, «ընդունելի» անհատների: Այն պահից սկսած, երբ մարդն իր բնատուր առանձնահատկությունները փոխարինում է «ընդունելի» լինելու ջանքերով, նա սեփական «ես»-ն աստիճանաբար հանձնում է արտաքին և օտար կառավարման: Արդյունքում, լավագույն դեպքում, մարդը հարմարվում է թելադրվող նորմերին՝ ընդունված լինելու համար, վատագույն դեպքում՝ ենթարկվում է բազմապիսի մանիպուլյացիաների:
Հանդուրժողականություն
Ժամանակակից աշխարհում, Օվերտոնի պատուհանի շնորհիվ, հանդուրժողականությունը վերածվել է ամորֆ հասկացության, որի մեջ ներդրվել են մերժելի որակներ: Հանդուրժողականությունը չի կարող դիտվել՝ որպես խտրականության հականիշ կամ հրաժարում սեփական արժեքներից՝ հանուն կասկածելի գաղափարների: Հանդուրժողականությունը պետք է ներկայացնել և մատուցել՝ միայն որպես բնական համբերատարության զգացում, որը կարող է և սպառվել՝ անառողջ դրսևորումների դեպքում: Պակաս կարևոր չէ նաև անհանդուրժողականության դրսևորումն ագրեսիվ արտաքին էքսպանսիայի և ազգային նկարագրին սպառնացող երևույթների նկատմամբ:
Էվֆեմիզմ
Օվերտոնի պատուհանում սկզբունքային դեր ունի էվֆեմիզմը, որն իրենից ներկայացնում է նույն երևույթի բնորոշումն ավելի թույլ կշիռ ունեցող բառերով կամ արտահայտություններով: Անհրաժեշտ է գրավոր և խոսակցական բառապաշարում չխուսափել երևույթներն իրենց անուններով կոչել: Կարևոր է նաև՝ որևէ տեղեկատվություն ստանալիս կենտրոնանալ ոչ թե՝ զուտ արտահայտությունների, այլ՝ դրանց խորքում պարունակվող իմաստների վրա:
Խմբային պատկանելություն
Ցանկացած մարդ ունի բնածին պահանջ, ձգտում՝ հանդիսանալ մարդկային որևէ խմբավորման, հանրույթի անդամ: Քանի որ այն կրում է հիմնարար բնույթ, ուստի Օվերտոնի պատուհանում վերածվում է մանիպուլյացիոն հնարքի: Հետևաբար՝ պետք է ոչ թե պայքարել մարդկային այդ ձգտման դեմ, այլ մարդուն ցույց տալ այն իրական հանրույթը, որին արժե պատկանել: Այս դեպքում, օրինակ, «մեր հասարակությունը բավականաչափ ժողովրդավար չէ միասեռ ամուսնություններն ընդունելու համար» արտահայտությունը կստանա այլ տեսք և կարող է հնչել այսպես. «միասեռ ամուսնությունները չեն համապատասխանում մեր հասարակության հիմնարար աշխարհայացքին, որպեսզի վերածվեն նրա արժեքային բաղադրիչի»:
Հեղինակավոր կարծիք
Մարդու հիմնական առանձնահատկություններից մեկը հեղինակություններ փնտրել և ստեղծելն է: Քանի որ հեղինակությունը հասարակական հարաբերությունների արգասիք է, ուստի Օվերտոնի պատուհանը կարողանում է հատուկ քարոզչության շնորհիվ ձևավորել կեղծ հեղինակություններ: Ամեն անգամ, երբ, օրինակ, էկրանից ներկայացվում է որևէ գործիչ, ում վերագրվում են բազմապիսի գրավիչ որակներ, փորձեք մի պահ մտածել՝ արդյոք տվյալ մարդը կարո՞ղ է հեղինակավոր լինել հենց ձեզ համար: Փորձեք անընդհատ ստուգել՝ արդյոք տվյալ անձը նույնքան հեղինակավոր կարո՞ղ է լինել, եթե չլինի նրա շուրջ ձևավորված քարոզչական աղմուկը:
Օրենսդրություն
Օվերտոնի պատուհանի տեխնոլոգիայում կարևորագույն դեր ունի դրա եզրափակիչ ակտը՝ արտաքին արժեքային համակարգն օրենքի ուժով պարտադիր դարձնելը: Նման դրսևորումից խուսափելու համար կարևոր է, որպեսզի ղեկավար պաշտոններում անձանց ընտրելիս՝ հաշվի առնվեն նրանց բարոյական որակները, ազգային և պետական մտածողությունը: Նշենք, որ ցանկացած, նույնիսկ՝ իդեալական օրենսդրական համակարգ ունի անխուսափելի բացեր և հակասություններ, որոնք հնարավոր է կիրառել անցանկալի և վտանգավոր նախաձեռնությունները չեզոքացնելու համար:
Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ արտաքին արժեքային նվաճմանը դիմագրավելու համար նախ հարկ է ունենալ բարոյապես և գիտակցորեն ուժեղ քաղաքացիներ, ովքեր գիտեն՝ ինչ են ուզում կյանքից և դեպի ուր են շարժվում:
Վահե Հայկունի
Հ.Գ. Ճանապարհից դուրս, գեղատեսիլ թփուտներում միշտ օձն է դարանակալում:
