Փորձագետների վտանգավոր լռությունը

2017թ. ընտրությունների ժամանակ Արցախի հարցը հիմնականում չէր քննարկվում։ Կար հասարակական կոնսենսուս առ այն, որ Արցախն անկախ պետություն է կամ Հայաստանի մաս, և այս խնդրի իրավական ձևակերպումն ընդամենը ժամանակի հարց է։ Անգամ, երբ որոշ քաղաքական ուժեր արտաքին քաղաքական հարցերում համաձայն չէին ՀՀԿ-ի և նրա արբանյակների հետ՝ այն ժամանակվա իշխանություններին համարելով ավելորդ ռուսամետ, ղարաբաղյան հարցում նրանք չէին կասկածում Սերժ Սարգսյանի կողմից տարվող արցախյան քաղաքականության հիմնական մոտիվին, որը հիմնվում էր «տարածքներ՝ կարգավիճակի դիմաց» բանաձևի վրա։

2018թ. խորհրդարանական արտահերթ ընտրությունների ժամանակ ղարաբաղյան հարցը նույնպես սպառնում էր լինել անքննելի, բայց բացարձակ այլ պատճառներով։ Ժողովրդի ուշադրությունը կենտրոնացած էր կոռուպցիայի դեմ պայքարի, պատերին ծեփելու և ասֆալտին փռելու վրա, և այլ խնդիրներ նրան քիչ էին հետաքրքրում։ Անգամ սեփական գրպանի հետ կապված պրոբլեմները, առկա թանկացումները և ապագա տնտեսական ոչ փայլուն հեռանկարը չէին նվազեցնում հավատը Նիկոլ Փաշինյանի նկատմամբ։

Արցախի խնդրի վերաբերյալ Նիկոլ Փաշինյանը գտել էր ժողովրդահաճո երկու ձևակերպում՝ որ Արցախը պետք է մասնակցի իր վերաբերյալ բանակցություններին, և, որ Արցախի ճակատագիրը պետք է որոշի ժողովուրդը։ Առանց խորանալու այս դրույթների իրագործման մեխանիզմների մեջ, նույն ժողովուրդը մեծ հաճույքով, առանց քննարկման՝ խնդիրը հանձնեց Նիկոլ Փաշինյանի լուծմանը։ Ավելին, Նիկոլ Փաշինյանի մերձավորագույն գործիչներից Սասուն Միքայելյանը փորձեց թեստավորել հանրային կարծիքը՝ հայտարարելով հեղափոխականության գերակայությունն Արցախի հիմնահարցի նկատմամբ։

Դեռևս մինչև ընտրությունները տագնապալի նշաններ էին երևում կարգավորման գործում, սակայն ժողովուրդը կրկնում էր հին մանթրան. «Մի՛ խանգարեք, թողեք աշխատի»։ Իրական ռումբը նախընտրական շրջանում պայթեցրեցին ընդդիմադիր գործիչներ՝ ցույց տալով երեք ուղղություն, որտեղ Հայաստանի իշխանությունները լուրջ, եթե չասենք՝ անշրջելի ետընթաց են արձանագրել. Դուշանբեում Նիկոլ Փաշինյան-Իլհամ Ալիև հրադադարի վերելակային համաձայնությունից հետո Ադրբեջանի պաշտպանական դիրքերի զգալի ամրապնդումը և դրանք հարձակողականի վերածելը, բանակցային պրոցեսում կտրուկ նահանջը, բանակի պաշտպանունակության դեմ կոնկրետ քայլերը և հանրային կարծիքի փոփոխման փորձերը։

Ընդ որում, այս ապացույցներն ուղեկցվում էին համապատասխան լուսանկարներով և փաստաթղթերով։ Հետագայում ընդդիմադիր ՀՀԿ-ականները փորձեցին շարունակել այս խնդիրների քննարկումը նախընտրական բանավեճերի ընթացքում։

Նիկոլ Փաշինյանը, որպես պատասխան, օգտագործեց իր հայտնի մեթոդաբանությունը՝ «Կնստացնեմ», լրատվամիջոցները և վերլուծաբանները փորձում էին լռության մատնել հնչեցրած արգումենտները, իսկ պատասխանելու դեպքում էլ արձագանքները պարզունակ էին՝ «Իսկ Սերժի վախտ լա՞վ էր»։ Դժվար է չհամաձայնել, որ նման արձագանքն ադեկվատ չէ և չի պատասխանում առաջադրված հարցադրումներին։

Ընտրություններից հետո անցած շրջանում շարունակվում է նույն միտումը, Նոր Հայաստանի նոր քաղաքական գործիչները շարունակում են լռությունը, իսկ փորձագետները շարունակում են վայելել Ռոբերտ Քոչարյանի ձերբակալության և Մանվել Գրիգորյանի արձակման առիթով ազատ հայհոյելու հաճույքը՝ անտեսելով Արցախը։ Եթե նրանք անդրադառնում են ղարաբաղյան թեմային, ապա կամ տափակ հումորներ են հնչեցնում, կամ նույն պատասխանը՝ «Իսկ Սերժի վախտ լա՞վ էր»։

Հեղափոխության առաջին հայացքից՝ անէական, սակայն իրականում՝ շատ կարևոր հետևանքներից էր քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների թուլացումը։ Ազատ մամուլը նշանակալիորեն կուսակցականացվեց, իրավապաշտպանները դարձան քաղաքական գործիչներ, իսկ էքսպերտները դարձան իշխանությունների կցորդը։

Կուսակցականացված մամուլն իշխանական կուսակցությունների հրամանով պարզապես չի քննարկում այս թեման, քաղաքականացված իրավապաշտպանները պահանջում են գործող զորահրամանատարներին իջեցնել առաջնագծից և պատժել տրուսիկների գողության համար, իսկ փորձագետներն էլ, փոքր-ինչ հիասթափված պատգամավորական ցուցակներում տեղ չգտնելուց՝ սպասում են իրենց ջանքերի իրական հատուցմանը՝ ինչ-որ պետական պաշտոնի։

Վերջին պրոբլեմն առավել էական է ղարաբաղյան խնդրի քննարկման համար, քանի որ որպես հնչող կարծիք՝ ավելի ու ավելի դոմինանտ ու միակ է դառնում իշխանությունների խոսքը։ Նահանջի, անգամ՝ պարտության մասին մեղադրանքներին արձագանքը կամ լռությունն է, կամ անձնական հատկանիշների քննարկումը։ Նման լռությունը հասարակության շրջանում տպավորություն է ստեղծում, թե ղարաբաղյան խնդրում ամեն ինչ նորմալ է, իսկ այդ մասին բարձրաձայնողները շահարկողներ են։

Իհարկե, Հայաստանի համար ավելի շահեկան կլիներ, եթե նոր իշխանություններն այսպիսի քաղաքագետներին մեկական պաշտոն բաշխեին, և այդ դեպքում նրանց լռությունը կունենար բնական բացատրություն, և հասարակությանը հասցրած վնասն էլ ավելի նվազ կլիներ։ Սակայն այս հանգամանքը շատ լավ է հասկանում նաև Նիկոլ Փաշինյանը և նրանց պաշտոն չի տա, քանի որ այսպիսի փորձագետներն իրեն ավելի մեծ ծառայություն են մատուցում՝ հենց քաղաքագետ կոչվելով ու լռելով, կամ ընդգծված անհոդաբաշխությամբ, քան կարող էին՝ որևէ գործունեությամբ։

Աղասի Ենոքյան