«Մարդիկ պետք է գիտակցեն, որ գալիս են երաժշտության տաճար». Կոնստանտին Օրբելյան

Երբ քեզ բախտ է վիճակվում հայտնվել Հայաստանի ամենահզոր շենքի գողտրիկ անկյուններում, ականջ դնել արտիստների փորձերին, տեսնել անընդհատ մի վայրից մյուսը շտապող աշխատակիցներին, հասկանում ես, որ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի վրա արևի շող է ընկել: Եվ այդ լուսավոր, ջերմ ու կոլորիտային մթնոլորտի գլխավոր պատասխանատուն օպերային թատրոնի տնօրեն և գեղարվեստական ղեկավար Կոնստանտին Օրբելյանն է և նրա կողքին կանգնած պրոֆեսիոնալների թիմը՝ ի դեմս գեղարվեստական ղեկավարի տեղակալ Կարեն Շահինյանի և ընդհանուր հարցերով տեղակալ Կարինե Կիրակոսյանի:

Դե իսկ այդ լույսի շողի ներքո հանդիսատեսի, արտիստների, կատարված աշխատանքի և հետագա պլանների մասին մաեստրո Օրբելյանի հետ խաղաղ զրույցը լավագույնն է, ինչ կարող է տեղի ունենալ սոպրանոների և բասերի սիրահար լրագրողի հետ:

– Պարոն Օրբելյան, ինչպե՞ս սկսվեց Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում տնօրենի և գեղարվեստական ղեկավարի պաշտոնում Ձեր աշխատանքը, ի՞նչ եք հասցրել անել այս ընթացքում և ո՞ւր եք գնում:

– Ինձ թվում է, որ ես ամբողջ կյանք այստեղ եմ (ծիծաղում է.- Ա.Գ.): Գեղամ Գրիգորյանի մահվանից հետո առաջին տիկին Ռիտա Սարգսյանն ինձ զանգահարեց, հրավիրեց գեղարվեստական ղեկավարի պաշտոնի համար: Հետո՝ 2016թ. հուլիսի սկզբին դա տեղի ունեցավ և ես արդեն մեկ տարուց ավել այստեղ եմ: Իհարկե, շատ բարդ է անմիջապես որոշ փոփոխություններ կատարել, քանի որ ամեն ինչ կախված է ֆինանսներից: Բայց աշխատանքներն ընթանում են: Նախորդ թատերաշրջանում արդեն պլանավորված էին «Տոսկան», որի պրեմիերան տեղի ունեցավ 2016թ. հոկտեմբերին, իսկ հետո «Դիմակահանդես» բալետը, որի պրեմիերան տեղի ունեցավ 2017թ. փետրվարին: Հաջորդ նախագիծը Ազնավուրի երաժշտության հիման վրա և խորեոգրաֆ Ռուդոլֆ Խառատյանի աշխատանքների շնորհիվ ստեղծված «Լա Բոհեմն» էր, որի պրեմիերան տեղի ունեցավ մայիսին: Փաստացի, ինչ-որ տեղաշարժեր արդեն եղել են:

Փորձում ենք վերադարձնել ռեպերտուարը, որը հաջողված էր և հանդիսատեսի համար՝ հետաքրքիր: Ամռանը կայացավ նաև «Կարմենը», «Լորկիանան»: Ես հրավիրել էի հրաշալի բալետմեյստեր Արմեն Գրիգորյանին, մենք հրաշալի խմբավար ուենք՝ Կարեն Սարգսյանը, ում ես նույնպես վերադարձրել եմ այն բանից հետո, երբ նա մի քանի տարի բացակայում էր թատրոնից: Այնպես որ ամեն ինչ կամաց-կամաց առաջ է շարժվում:

Եվ կրկին, քանի որ ֆինանսներ առանձնապես չկան, ամեն ինչ ոչ այդքան արագ առաջ կընթանա: Բայց այս թատերաշրջանում ես արդեն պայմանավորվել եմ և մեզ հետ համագործակցելու են տարբեր թատրոններ՝ մասնավորապես Ստանիսլավսկու և Նեմիրովիչ-Դանչենկոյի անվան Մոսկվայի երաժշտական թատրոնը, որը մեզ մի քանի ներկայացումներ է առաջարկում՝ ինչպես օպերային, այնպես էլ բալետային: Շուտով կստորագրվի առաջին պայմանագիրը և մենք այստեղ կբերենք Մասնեի «Մանոն» օպերան, որը երբեք մեզ մոտ չի բեմադրվել: Շատ հետաքրքիր ներկայացում է, որի ռեժիսորն է լատվիացի Անդրեյ Ժագորսը, ով բավականին հայտնի, տաղանդավոր և փորձառու մարդ է և մեզ բոլորիս շատ դուրս է գալիս: Անդրեյը նաև երկար տարիներ եղել է Ռիգայում Լատվիայի օպերայի և բալետի թատրոնի տնօրենը: 2016 թվականին Մոսկվայում տեղի ունեցավ «Մանոն» օպերայի բեմադրությունը, որտեղ մեր Լիպարիտ Ավետիսյանը «Ոսկե Դիմակ» է ստացել Դե Գրիյեի դերերգի մարմնավորման համար. ահա թե ինչու ես ընտրեցի այդ ներկայացումը: Բացի այդ, այն շատ գունեղ է և գեղեցիկ: Աստված տա, պրեմիերան կկայանա նոյեմբերին:

Մենք վերականգնում ենք նաև Դոնիցետտիի «Պողիկտոս» օպերան, որի բեմադրությունը ժամանակին արվել է Տիգրան Լևոնյանի կողմից և երգել է Գոհար Գսպարյանը:

Սեպտեմբերն, հոկտեմբերին մեզ մոտ երգելու է փայլուն երգչուհի Անահիտ Մխիթարյանը, ինչպես նաև Բերշ Կարազյանը. դա նույնպես շատ հետաքրքիր կլինի: Մենք ունենալու ենք նաև մեր ներկայացումները՝ Պուչինիի 3 օպերաները՝ «Քույր Անժելիկա», «Ջանի Սկիկի», «Անձրևանոց». կարծում եմ՝ դեկտեմբերը նույնպես շատ հետաքրքիր կլինի: Իսկ հիմա Ռուսաստանի Մեծ թատրոնի հետ համատեղ բեմադրելու ենք Կարեն Խաչատրյանի «Չիպոլինո» բալետը:

Ահա այն ամենը, ինչ ես ցանկանում եմ անել այս ընթացքում՝ մինչև Նոր տարի: Կտեսնենք՝ ինչպես ամեն ինչ կստացվի: Իմ նպատակն է, որ թատրոնը շաբաթը 6 օր աշխատի: Բացի այդ, մենք ունենալու ենք համերգներ: Համերգն, իմ կարծիքով, շատ հետաքրքիր է: Առաջինը կլինի հայտնի ռուս, ըստ իս հանճարեղ թավջութակահար Ալեքսանդր Կնյազևի համերգը սեպտեմբերի 27-ին: Նա մեր նվագախմբի հետ նվագելու է Դվորժակի կոնցերտը և Չայկովսկու ռոկոկո վարիացիաները: Հետո «Yerevan Perspectives» փառատոնի հետ համատեղ այստեղ ինձ հետ, ես դիրիժորն եմ լինելու, հանդես է գալու հայտնի ամերիկյան երգչուհի Ռենե Ֆլեմինգը: Դա նույնպես կլինի նշանակալի համերգ, քանի որ այն թատրոնի 85-ամյակին նվիրված առաջին համերգն է լինելու: Այսինքն այս երկու թատերաշրջանները՝ 2017-18, 2018-19, կնշանավորեն թատրոնի 85-ամյակը, քանի որ թատրոնը կառուցվել է 1933 թվականին:

Նոր, հետաքրքիր, տարբեր համերգային ելույթներ կունենանք, ինչպես նաև կվերածնվեն այն օպերաները, որոնք բեմադրվում էին, իսկ հիմա մոռացվել են, և բալետները, որոնք բեմադրվում էին, իսկ հիմա մոռացվել են: Եվ իհարկե կբեմադրենք նոր ներկայացումներ՝ Չուխաջայնի «Կարինեն», «Արշակ Երկրորդը»: Ցանկանում ենք վերականգնել մեր հայկական օպերաները, քանի որ դրանք ավելի նոր տեսք ունենալու, ավելի թարմ լինելու կարիք ունեն: Նույնիսկ «Անուշ» օպերան, «Դավիթ Բեկ» օպերան և այլ օպերաներ, որոնք մեզ մոտ բեմադրվում են և մարդկանց, բնականաբար, շատ է դուր գալիս այդ հրաշալի երաժշտությունը:

Եվ արդեն մի քանի օրից՝ սեպտեմբերի 14-ին մեզ մոտ Վերդիի «Ռեքվիեմի» պրեմիերան է լինելու: Այն բեմադրություն է լինելու, ելույթ չեն ունենալու միայն նվագախումը և մենակատարը, այնպես որ բավականին հետաքրքիր է լինելու: Օգտագործվելու են Սիքստինյան կապելլայի պրոեկցիաները, որն արել է իտալացի ռեժիսոր Պաոլո Միչիկեն: Կարծում եմ, որ այն պետք է լինի գեղեցիկ, գեղեցիկ հագուստներով, և հուսով եմ՝ ամեն ինչ լավ կլինի: 

– Իսկ ինչ վերաբերում է հյուրախաղերին: Ի՞նչ պլաններ ունեք:

– Հյուրախաղեր պլանավորում ենք, բայց դրա համար պետք է հասնել որակի հաջորդ մակարդակին: Հենց մենք դա անենք, այդ ժամանակ ավելի հեշտ կլինի հրավիրել գործակալների: Որովհետև երբ այս հսկային վերցնում են հյուրախաղերի համար, մարդիկ ցանկանում են ինչ-որ նոր բան տեսնել: Բայց մեր նոր ներկայացումները դեռևս միայն «Տոսկան» և «Դիմակահանդեսն» են: Մենք բավականին վառ բեմադրություններ ունենք, բայց դրանք բացարձակապես շարժական չեն: Օրինակ՝ «Աիդան». այն տեղից շարժել հնարավոր չէ: Մենք պետք է մտածենք՝ ինչպես կարող ենք ներկայացումները շարժական դարձնել, որ հնարավոր լինի տեղափոխել: Մեր ներկայացումներից շատերը կամ պարզապես կփլուզվեն, կամ դրանք ոչ մի տեղ չեն տեղավորվի:

Հյուրախաղերը պլանավորվում են երկու-երեք տարի առաջ: Սա շատ բարդ պահ է: Պետք է բարելավել որակները, հետաքրքիր նախագծեր իրականացնել: Իհարկե, եթե մեզ հայերը հրավիրեն հյուրախաղերի, ապա նրանք ցանկանալու են տեսնել «Անուշ» օպերան, կամ մեկ այլ հայկական օպերա, քանի որ հանդիսատեսն ունի դրա պահանջարկը: Բայց սովորաբար հյուրախաղերի ժամանակ մարդիկ ցանկանում են տեսնել հայտնի օպերաներ, այնպես որ կտեսնենք՝ ինչպես ամեն ինչ կստացվի:

– Վերջերս «Լա Սկալայի» գեղարվեստական ղեկավար Ալեքսանդր Պերեյրայի հարցազրույցն էի կարդում, որտեղ, խոսելով օպերային արտիստների մասին, Պերեյրան նշում էր. «Օպերային արտիստը 10 տոկոս տաղանդ է և 90 տոկոս՝ աշխատանք»: Եթե նկարագրենք մեր՝ հայ օպերային արտիստներին, քանի տոկոս տաղանդ և աշխատանք են նրանք ներդնում բեմադրությունների ժամանակ:

– Նրանք շատ են ներդնում, պարզապես ելույթներն են շատ քիչ: Եվ դա է նաև պատճառներից մեկը, թե ինչու պետք է հնարավորինս շատ ներկայացումներ բեմադրվեն: Ես չգիտեմ այսքան ժամանակ ինչու չեն եղել Մոցարտի ներկայացումներ, Դոնիցետիի այլ ներկայացումներ, բելկանտո ոճի երգացանկից մենք ընդհանրապես ոչինչ չենք ունեցել: Մենք չունենք թեթև օպերաներ թեթև ձայների համար, երիտասարդների համար: Սա հարց է, որի մասին պետք է շատ լուրջ մտածենք, քանի որ մենք չունենք ձայնը դաստիարակելու հնարավորություն: Բոլորը պետք է դուրս գան բեմ և երգեն «Աիդա», «Տրուբադուր», «Տրավիատա» և նմանատիպ բաներ: Մենք չունենք ոչ մի օպերա Ռոսսինիից: Այս ամենը պետք է շտկել, ինչը պահանջում է ժամանակ և գումար: Այնպես որ, որքան շատ լինի բազմազանությունը, այնքան ավելի շատ աշխատանք կունենան բոլոր արտիստները, նրանք ավելի շատ զբաղված կլինեն իրենց մասնագիտությամբ և ավելի շատ կերգեն:

– Իսկ ի՞նչ կասեք նրանց ճկունության և ֆիզիկական պատրաստվածության մասին: Օրինակ մեր արտիստների մեջ կա՞ն այնպիսինները, որոնք կկարողանան մասնակցել Վասիլի Բարխատովի բեմադրություններին, որոնց ժամանակ մարզիկի ուժ է անհրաժեշտ:

– Իհարկե, բայց չէ որ նրան ծանրամարտիկներ պետք չեն (ծիծաղում է.- Ա.Գ.): Իսկ մենք ունենք պինդ, երիտասարդ արտիստներ: Իհարկե, ֆիզիկական վիճակը պահպանելը կարևոր է: Ես ամբողջ կյանքում աշխատել եմ այնպիսի արտիստի հետ, ինչպիսին Դիմիտրի Խվորոստովսկին է, ով ամենայն լրջությամբ զբաղվում է իր ֆիզիկական վիճակով: Եվ այն երգիչ, եգչուհիները, որոնց հետ ես աշխատել եմ՝ Իյոանս Կաուֆմանը, Ռենե Ֆլեմինգը, ով, ինչպես ավելի վաղ նշեցի, շուտով գալու է Հայաստան: Նրաք բոլորն էլ իրենց արտաքին տեսքին շատ են հետևում, և դա շատ կարևոր է ցանկացած իրավիճակում: Այո, արտիստները պետք է լինեն գեղեցիկ, կոկիկ, նրանք պետք է լավ հագնվեն, գեղեցիկ սանրվածք ունենան, և այդ ժամանակ նրանք իրենց բոլորովին այլ կերպ կզգան: 

– Օրեր առաջ մի հաղորդում էի դիտում Վիեննայի պետական օպերայի մասին: Եվ ահա արտիստներից մեկը ասում էր, որ բացի զբոսաշրջիկներից, հանդիսատեսի շարքերում կան վիեննացիներ, ում համար օպերան, դասական երաժշտությունը կյանքի անբաժանելի մասն է և նա նշում էր նաև, որ իր համար հենց այդպիսի հանդիսատեսն է ամենահետաքրքիրը: Իսկ ինչպես Դուք կգնահատեք մեր հանդիսատեսին: Կա՞ն նրանց մեջ իրապես օպերային գուրմաններ, որոնց համար օպերային մթնոլորտը թթվածնի նման ահնրաժեշտ է:

– Ես կարծում եմ, որ այստեղ, և առհասարակ նախկին Խորհրդային Միության երկրներում, օպերային թատրոն այցելելու ավանդույթը կա: Եվ մարդիկ սովոր են դրան, մարդիկ սիրում են թատրոն այցելել: Մոսկվայում, Պետերբուրգում, ես գիտեմ նաև, որ այստեղ կան բազմաթիվ թատրոններ: Բայց ի տարբերություն Մոսկվայի և Պետերբուրգի, որտեղ կան 8, 9 հատ օպերային թատրոններ, մեր օպերային թատրոնը, կարելի է ասել, բոլոր հայերի համար միակ օպերային թատրոնն է: Բայց թատրոնը խորհրդային մարդկանց կյանքի կարևոր մասն էր կազմում: Այն մատչելի էր գնի, երգացանկի տեսանկյունից, կային հրաշալի երգիչներ: Եթե նայենք երգացանկը, որը գնում էր 30 տարի առաջ, այնտեղ կային Մոցարտի օպերաներ, Ռոսսինիի օպերաներ, երգել է Գոհար Գասպարյանը: Իսկ ինչու է այդ ամենը դադարել, ես այդքան էլ լավ չգիտեմ: Բայց պետք է վերականգնենք և անենք այնպես, որ եթե ոչ ամեն շաբաթ, ապա գոնե ամիսը երկու անգամ մարդիկ այցելեն թատրոն: Որովհետև այստեղ պետք է հետաքրքիր լինի, գեղեցիկ, տոնական՝ բոլոր առումներով: Ոչ միայն ներկայացումները: Այն վայրը, ուր մարդիկ գալիս են, պետք է մաքուր լինի, գեղեցիկ և մենք հիմա զբաղվում ենք կառույցը կարգի բերելու գործերով, որովհետև մարդիկ պետք է գիտակցեն, որ գալիս են երաժշտության տաճար: Սա երաժշտության տաճար է, սա գեղեցիկ, արժանի վայր է, այն վայրը, ուր մարդիկ պետք է ուղիղ մեջքերով գան:

– Երիտասարդները հաճախ մշակույթի մասին այնպես են խոսում, ասես դա ընդհանրապես կապ չունի նրանց հետ: Եվ, որքան էլ օպերան միայն լիցքաթափվելու վայր չէ, այնուամենայնիվ, հնարավո՞ր է ինչ-որ մեթոդներով օպերան և մարդկանց մոտեցնել, օպերան ավելի մատչելի դարձնել: Թե՞ դա հանդիսատեսի խնդիրն է և մարդիկ պետք է բարձրանան օպերայի մակարդակին:

– Հարցը նրանում է, որ եթե դպրոցներում լինի կրթություն, ապա այդ ժամանակ մարդիկ չեն վախենա օպերային թատրոն այցելելուց: Ցավոք սրտի, չկան մանկական ներկայացումներ: Եվ ես կարծում եմ, որ հենց մեզ մոտ սկսվեն մանկական ներկայացումները, իսկ դա պետք է լինի այս տարի ձմռանը, ապա երիտասարդներն արդեն կցանկանան այցելել թատրոն: Թատրոնը նրանց համար կդառնա զվարճության, ընկերության վայր, քանի որ նրանց հասակակիցները կայցելեն նույն ներկայացումները դիտելու՝ «Չիպոլինոն» կամ «Ճպուռն ու մրջյունը», և էլի շատ այլ բալետներ և ներկայացումներ, մանկական օպերաներ:

Այնպես որ, այս պարագայում ես կարծում եմ, որ մենք կկարողանանք որոշ ժամանակ անց հաղթահարել այդ տարբերությունը, որ մեծահասակները գնում են «Անուշ» օպերան դիտելու, իսկ երիտասարդությունը՝ ոչ: Իհարկե լուրջ օպերային ներայացումներ դիտելու համար կա որոշակի տարիք, բայց եթե լինեն մանկական ներկայացումներ, որոնք հատուկ ստեղծված են երեխաների համար, ապա մենք կկարողանանք ամեն ինչ կարգավորել:

– Ես հիշում եմ, որ դպրոցում մեզ հաճախ տանում էին թատրոններ, թանգարաններ, բայց օպերային թատրոն դպրոցական տարիներին մեզ երբեք չեն տարել: Այսինքն մեզ չէին սովորեցնում օպերային թատրոն այցելելու մշակույթը:

– Շատ ցավալի է: Որովհետև օրինակ Ամերիկայում մեզ սովորեցնում էին: Չի կարելի դա հաճախակի համարել, բայց մենք տարեկան 2-3 անգամ ամբողջ դպրոցով գնում էինք օպերա: Եվ երբ ես 11 տարեկանում մրցույց էի հաղթել և որպես սոլիստ ելույթ էի ունենում Սան Ֆրանցիսկոյի սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ, ամբողջ դպրոցը գալիս էր այդ համերգներին. դա բավականին հետաքրքիր էր:

– Պարոն Օրբելյան, ի՞նչ եք կարծում, Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնը կարո՞ղ է հայկական բրենդ դառնալ:

– Այն արդեն բրենդ է, քանի որ իր տեսակի մեջ միակ կառույցն է երկրում: Շենքը հիասքանչ է, ունի շատ հնարավորություններ, այնպես որ այն արդեն բրենդ է: Բայց այդ բրենդը մի փոքր փոշոտված է և մոռացված: Դա է պատճառը, որ այս վայրի, այս շենքի շուրջ ես ցանկանում եմ ստեղծել այն ճաճանչապսակը, ինչի շնորհիվ մարդիկ նորից կզգան, որ մենք նրանց մասին մտածում ենք, և նրանք էլ կսկսեն մեր մասին մտածել:

– Կրեատիվությունը և նորարարությունները որքա՞ն կարևոր են 21-րդ դարի չափանիշներին համապատասխանելու համար:

– Ես, ընդհանուր առմամբ, բավականին պահպանողական եմ և կողմնակից եմ դասական բեմադրություններին: Օրինակ Գերմանիայում շատ են բեմադրվում ավանգարդիստական ներկայացումներ, աշխարհում տարբեր բաներ են կատարվում, և չեմ կարող ասել որ էսթետիկայի տեսանկյունից դա շատ հաճելի է: Երբեմն լավ է, երբեմն՝ ոչ: Ես կարծում եմ, որ ամեն դեպքում պետք է ինչ-որ ոճ ունենալ, կոմպոզիտորի նկատմամբ խորը հարգանք պահպանել, բառերի նկատմամբ ուշադիր լինել: Որպես օրինակ կարող են բերել «Եվգենի Օնեգին»-ը՝ հանճարեղ բառեր, հանճարեղ երաժշտություն: Բառը ոսկու արժեք ունի:

– Հույս ունենա՞նք, որ մի օր մեր օպերային թատրոնը մարդկանց մոտ «wow» կառաջացնի:

– Ես մեծ հույս ունեմ: Եվ կարծում եմ, որ դա տեղի կունենա մոտ ապագայում:

Անի Գաբուզյան