«Եթե ռեստորանային երաժշտություն չես մատուցում, այլ ավելի պրոֆեսիոնալ հայկական գործեր, կտրուկ դժվարանում է միջոցներ գտնելը». Տիգրան Տեր-Ստեփանյան
168.am-ը զրուցել է «Արաքս» խմբի հիմնադիր, կիթառահար, բելգիաբնակ Տիգրան Տեր-Ստեփանյանի հետ: Վերջինիս հետ զրույցում անդրադարձանք խմբի՝ դեկտեմբերի 10-ին կայանալիք համերգին, որի ժամանակ ելույթ կունենա նաև սոպրանո, Վիեննայի կամերային օպերային թատրոնի մեներգչուհի Լուսինե Ազարյանը, խմբի ստեղծման պատմությանն ու արտերկրում ծավալած գործունեությանը:
Խումբը ձևավորվել է Բելգիայում 2004թ.: Այն կազմված է հայ և օտարազգի պրոֆեսիոնալ երաժիշտներից։ Խումբը կատարում է հայ նշանավոր երգահան-կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ՝ Կոմիտաս, Սայաթ-Նովա, Խաչատուր Ավետիսյան, Արտաշես Քարթալյան։
Խումբն առավել հայտնի է օտարազգի երաժշտասերների միջավայրում։ Նրանց ձայնագրությունները հնչում են ռադիոյով, հեռուստատեսությամբ, պարային համույթների համերգացանկում։ «Արաքսը» յուրովի է ներկայացնում հանրությանը հայկական ազգային երգերը:
– Տիգրան, ինչպե՞ս ծագեց «Արաքս» խումբն արտերկրում հիմնադրելու գաղափարը և ինչո՞ւ «Արաքս» որոշվեց անվանել խումբը:
– Երաժշտի համար, որը երկար տարիներ (արդեն 27 տարի) բնակվում է դրսում և աշխատում է այլազգի երաժիշտների հետ՝ նվագելով «նրանց» երաժշտությունը, բնական ցանկություն էր՝ նվագել հարազատ մեղեդիները, Բելգիայում և ընդհանրապես Եվրոպայում ներկայացնել հայկական երաժշտական մշակույթը, և քանի որ այդպիսի հնարավորություն այնտեղ չկար, մենք՝ ես և դուդուկահար Վարդան Հովհաննիսյանը, ստիպված եղանք ստեղծել մեր սեփական խումբը։ Երբ որոշվեց, որ սկսում ենք հանդես գալ՝ որպես խումբ, այլ ոչ, ասենք, Տիգրան և Վարդան, սկսեցինք խմբի համար բարեհունչ ու միաժամանակ հայկական անուն փնտրել, և ընտրությունը կանգ առավ իմ կնոջ՝ Արաքսի անվան վրա, որն իր մեջ այդ բոլոր հատկանիշները ներառում էր։ «Արաքս» անունը նաև հեշտ էր ընկալվում հենց բելգիացիների կողմից։
– Տիգրան, «Արաքսի» հիմնական կազմն օտարազգիներ են, ինչպե՞ս ստացվեց, որ օտարերկրացիները սկսեցին կատարել ու երգել հայկական երգեր:
– Մենք սկսեցինք երկուսով՝ կիթառ և դուդուկ, որոշ գործեր ձայնագրեցինք հենց երկուսով, սակայն ժամանակի ընթացքում սկսեցինք նոր գույների, նոր հնչողության կարիք զգալ։ Կամաց-կամաց ավելացան թավջութակը, ֆլեյտան և այլն։ Ինչ վերաբերում է երաժիշտներին, այդպես ստացվեց տեխնիկական պատճառներով. Բրյուսելում այդ շրջանում չկային համապատասխան գործիքների տիրապետող հայազգի երաժիշտներ։
Շատ զարմանալ պետք չէ, որ նրանք այդքան հեշտ «մտան» հայկական երաժշտության մեջ. մեղեդիներն իրոք գեղեցիկ են, հեշտ մտապահվող, սիրվող, պատրաստում էի նախապես բոլորի համար համապատասխան նոտաներ, պրոֆեսիոնալ երաժիշտների համագործակցություն էր։ Առաջարկում էինք՝ ահա, այսպիսի նախագիծ ունենք, փորձելու ենք միասին պատրաստել ամբողջական մի ծրագիր, եթե հաջողություն ունենա, կձայնագրենք սկավառակ, համերգներ կունենանք, և այլն։ Ոմանք ծրագրին ծանոթանալուց հետո մեծ սիրով համաձայնում էին՝ անկախ այն բանից, որ ի սկզբանե որևէ ֆինանսական խոստումներ և պայմաններ չէին դրվում։ Այդպես ժամանակի ընթացքում կազմվեց ամբողջական խումբը, որտեղ բոլորը սիրում էին երաժշտությունը, որ նվագում էին։
«Արաքսն» ինստրումենտալ խումբ է, երգչուհին մեզ միացավ արդեն երկրորդ սկավառակի ընթացքում, մեր բելգիացի երգչուհին կատարեց երկու երգ, և չնայած հայերեն այդպես էլ չսովորեց, շատ ճիշտ կատարեց երկու երգն էլ՝ «Քելե-քելե» և «Ծիծեռնակ»։ Բնական է՝ բովանդակությունը նրան նախապես ներկայացրել էինք։
– Տիգրան, ի՞նչ է սպասվում հանդիսատեսին դեկտեմբերի 10-ին կայանալիք «Արաքսի» համերգին:
– Դեկտեմբերի 10-ին «Բոհեմ» թատրոնի դահլիճում ներկայացնելու ենք «Արաքսի» երևանյան կազմի և Լուսինե Ազարյանի համագործակցությամբ կազմված մեր ծրագիրը, որտեղ կլինեն ինչպես՝ արդեն կատարված ու ծանոթ գործեր, այնպես էլ՝ դեռևս չհնչած երգեր։ Շատ կատարումներ պետք է որ լավ իմաստով անակնկալ լինեն հանդիսատեսի համար։ «Արաքսը» ցանկանում է մոտեցող տարում թողարկել իր երրորդ սկավառակը, և համերգին կներկայացնենք նոր սկավառակի համար արված մշակումներից մի քանիսը։
– Համերգին հանդես է գալու «Արաքսի» նորացված կազմը: Կմանրամասնե՞ք՝ ինչ է նշանակում՝ «նորացված կազմ»:
– «Արաքսի» բոլոր երաժիշտներին հավաքել Երևանում՝ բարդ գործ է ու շատ ծախսատար։ Արդեն մեկ տարի է՝ ես ունեմ համագործակցության փորձ երևանյան երաժիշտների մի հրաշալի խմբի հետ, որոնց շնորհիվ «Արաքսի» գործերը շատ ամբողջական ու ներկայանալի կարողանում ենք կատարել այստեղ։ ««Արաքս»-Երևանի»՝ մինչ այս պահն անփոփոխ գործիքային կազմը հետևյալն է. ֆլեյտա՝ Նելլի Մանուկյան, թավջութակ՝ Արտյոմ Նաղդյան, դուդուկ՝ Սևադա Իրիցյան, կիթառն էլի ես եմ։ Խմբի երևանյան կազմի ընտրության համար առանձին շնորհակալություն հենց Լուսինեին, ով ժամանակ ու ջանք չխնայեց, որպեսզի Երևանում խմբի համերգները կայանան, և ով երևանյան համերգների ժամանակ միանում է խմբին՝ իր գեղեցիկ վոկալ կատարումներով։
– Ի՞նչ խնդիրներ կամ գուցե խոչընդոտներ կան արտերկրում ստեղծագործող երաժշտի համար:
– Հիմնական խնդիրը պրոֆեսիոնալ մենեջմենթի, պրոդյուսինգի բացակայությունն է, հայկական երաժշտությունը ներկայացնելու համար ներդրումներ են պահանջվում, և, եթե ռեստորանային երաժշտություն չես մատուցում, այլ ավելի պրոֆեսիոնալ, խնամքով արված հայկական գործեր, համերգային մշակումներ, արդեն կտրուկ դժվարանում է միջոցներ գտնելը։
– Ովքե՞ր են ձեր լսարանը, ո՞ւմ համար եք ստեղծագործում: Կարելի՞ է ասել, որ լսարանի մեծ մասն օտարերկրացիներ են:
– Կարելի է այդպես ասել։ «Արաքսի» սկավառակներն այս պահին մեծ հաջողությամբ վաճառվում են դրսում և, թերևս, միայն դրսում, իսկ Հայաստանում, ցավոք, չնայած մեր երաժշտությունն օգտագործվում է գրեթե ամենուր՝ ֆիլմերում, հեռուստատեսությունում, գովազդներում, ավելի հաճախ չի էլ նշվում անգամ «Արաքսի» անունը։ Մեր ունկնդիրը երաժշտություն սիրող մարդն է, քեֆերի համար այնքան էլ հարմար չեն երևի մեր գործերը։ Ես չեմ կենտրոնանում՝ մտածելու, թե ով կլսի, ով կսիրի, ու դա ընտրեմ աշխատելու, գործիքավորելու համար ինձ հիմք։ Ես պարզապես սիրում եմ այն երաժշտությունը, որ մենք մշակում ու կատարում ենք, և ուրախանում եմ, որ ունենք ունկնդիր՝ անկախ ազգությունից, որը նույնպես այն սիրում է։
– Ինչպե՞ս են դրսում ընկալում մաքուր հայկական երաժշտությունը: Արդյո՞ք նրանց համար դա էկզոտիկ, չբացահայտված երաժշտական աշխարհ է:
– Թերևս՝ այո, շատ հաճախ զարմանում են, որ կա այսպիսի երաժշտություն։ Դրսում շատ են հուզվում մեր մեղեդիները լսելիս, անտարբեր մարդիկ քիչ են պատահում։
– Ինչպե՞ս ստացվեց համագործակցությունը Լուսինե Ազարյանի հետ:
– Ինձ համար՝ անսպասելի, Լուսինեն ինքն էր լսել ու հավանել «Արաքսի» մշակումները։ Ինչպես շատ-շատերը, ինքն էլ էր պատահաբար լսել արաքսյան գործերը, փնտրել ու գտել մշակումների հեղինակին, և անցյալ տարի առաջարկեց՝ հանդես գալ միասնական ծրագրով, ինչը մենք արդեն անում ենք մեկ տարի շարունակ։ Դեկտեմբերի 10-ի համերգին նույնպես Լուսինեն իր մեծ մասնակցությունը կբերի, ինչի համար և՛ ես, և՛ մեր հանդիսատեսը շատ ուրախ ենք։
