«Ես վավերագրել եմ Թուրքիայի հայկական ժառանգությունը, քանի որ շուտով չենք կարողանա նույնիսկ սրանք գտնել». թուրք լուսանկարիչ
168.am-ը զրուցել է թուրք լուսանկարիչ Ումութ Վեդաթի հետ, ում հետ զրույցում անդրադարձանք «Ո՞վ եմ ես» խորագիրը կրող նրա երևանյան լուսանկարչական ցուցահանդեսին, որը հեղինակի ինքնաճանաչողության, պայքարի և քաղաքացիական ինքնության ընթացքի ելակետային հանգրվաններն է պատկերում:
Զրույցում անդրադարձանք Թուրքիայում հայկական մշակութային ժառանգության խնդիրներին, չշրջանցեցինք նաև Հայոց ցեղասպանության խնդիրը: Թուրքական արմատները լուսանկարչին չեն խանգարել առերեսվելու սեփական պատմությանը:
Ումութ Վեդաթի երևանյան ցուցադրությանը ներկայացված աշխատանքները հիմնականում ներկայացնում են Թուրքիայում հայկական մշակութային ժառանգությունը կամ այն, ինչ մնացել է:
– Ումութ, ինչո՞ւ որոշեցիք ցուցահանդեսը վերնագրել «Ո՞վ եմ ես»: Ո՞րն է ցուցահանդեսի հիմնական գաղափարը: Ովքե՞ր են Ձեր լուսանկարների թիրախային խմբերը, քանի որ լուսանկարները ցուցադրում են հայկական մշակութային ժառանգության ավերակները: Դրանք Թուրքիայում կորսվող հայկական ժառանգության գուցե վերջին լուսանկարներն են:
– Նախ՝ պետք է հստակեցնեմ, որ ես երբևիցե չեմ աջակցել ու աջակցում որևէ գաղափարի, գաղափարախոսության, որն ավերում է ցանկացած մշակութային ժառանգություն ոչ միայն Թուրքիայում, այլև Երկրագնդի ցանկացած կետում:
Ես ճանապարհորդել և վավերագրել եմ այդ ժառանգությունը, քանի որ շուտով չենք կարողանա նույնիսկ սրանք գտնել: Ես չեմ աջակցում այս ավերակների ավերմանը, բայց ես հավատում էի, որ, վերջիվերջո, դրանք կվավերագրվեն:
Ցուցահանդեսի հիմնական գաղափարը նաև այն է, թե ինչո՞ւ է այն խորագրված «Ո՞վ եմ ես», ինչը նշանակում է «Ո՞վ է Ումութը», ինչպե՞ս է նա մտածում, ի՞նչն է նրա ուշադրության կենտրոնում (մինչդեռ կան հայկական ժառանգություն, նաև ճանապարհորդական լուսանկարներ, կերպարվեստ, ինստալյացիաներ, բնապահպանական լուսանկարներ Թուրքիայի զանգվածային անկարգություններից), և ավելի հեշտ էր ինձ համար արտահայտել ինքս ինձ պատկերների, քան բառերի միջոցով… Այս տարի ես սկսեցի գրել նաև ֆիլմի սցենար և մինչ սկսելը ցանկանում էի ցուցադրել ու բացել հայկական ժառանգության հետ կապված իմ արխիվը, մինչ դա կվավերագրեմ 6 տարում:
Ուզում էի հասկանալ հայ հասարակության սպասումների արձագանքները: 2010 թվականից սկսած՝ շատ հաճախ եմ այցելում Հայաստան ու հանդիպել եմ բազմաթիվ մարդկանց, որոնց հետ ընկերացել եմ, բայց ես կարիք ունեի հասնելու ու ընդլայնելու ձեռքբերումը, ինչն անում եմ հայ հասարակության տարբեր մակարդակներում՝ շեշտելու ու հասկանալու ավելին ու այս արձագանքներով ու հայկական հասարակության ներգրավվածությամբ հավաստիանալու, որ իմ ֆիլմի սցենարն ավելի լավը կլինի ու ավելի կառաջնորդվի հայ հասարակության արձագանքներով:
– Ի՞նչ հասկացաք Անատոլիայում ճանապարհորդելիս: Ձեր լուսանկարներում պատկերված են նաև հայերի կառուցած տները, որտեղ ապրում են քրդեր կամ թուրքեր: Ի՞նչ գիտեն նրանք այն մասին, թե ո՞ւմ տներն են եղել դրանք նախկինում, ովքե՞ր են ապրել այդ տարածքներում իրենցից 100 տարի առաջ:
– Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերությունների միջև ամենամեծ խնդիրն այն է, որ Թուրքիայում բազմաթիվ մարդիկ գաղափար չունեն ու երբեք չեն մտածել այն փաստերի մասին, որ եղել է Ցեղասպանություն, կառավարման 100-ամյա քաղաքականության ընթացքում ոչ մի թուրք գաղափար չուներ այդ չխոսված, մոռացված ճշմարտության մասին: Այսպիսով, նրանք երբեք չեն հարցրել՝ արդյոք եղե՞լ է Ցեղասպանություն, որովհետև նրանք գաղափար չունեին, որ այստեղ նախկինում հայեր են ապրել:
Իմ ճանապարհորդության ընթացքում ես հասկացա Ցեղասպանության փաստն ու դրա հետևանքները: Այո՛, Թուրքիայի քրդական շրջաններում բազմաթիվ մարդիկ տեղյակ են, որ այստեղ նախկինում հայեր են ապրել, և նրանցից շատերը պատրաստ են հաշտվել, բայց թուրքական շրջաններում ներկայումս ապրում են նաև ամենաազգայնական թուրքեր, և նրանք գաղափար չունեն՝ նրանից բացի, ինչը կառավարության խոցելի գաղափարախոսությունն է:
– Ձեր ցուցահանդեսում կային լուսանկարները, որոնք պատկերում են ակտիվիստների պայքարն ընդդեմ Թուրքիայի կառավարության: Նկատի ունեմ Գեզի այգու պայքարը նկարագրող լուսանկարները: Արդյոք հնարավո՞ր է, դյուրի՞ն է Թուրքիայում պայքարել քո իրավունքների համար:
– Եթե այս հարցը տայիք 2-3 տարի առաջ, ես գուցե այլ կերպ պատասխանեի, բայց ներկայումս մարդկանց բոլոր իրավունքները անտեսվել են, և նրանք վախենում են Սիրիայի օրինակից:
– Ումութ, արդյոք հե՞շտ է Ձեզ համար՝ որպես թուրք, ընդունել 101 տարի առաջվա դեպքերը: Կարո՞ղ ենք ասել, որ երկար ժամանակ կպահանջվի մինչև Թուրքիայի կառավարությունը ընդունի Ցեղասպանության փաստը, քանի որ բազմաթիվ թուրքեր չգիտեն իրենց պատմությունը:
– Այո՛, դուք շատ ճիշտ եք, որ ներկայիս Թուրքիայի հիմնական խնդիրն այն է, որ մարդիկ ոչ մի գաղափար չունեն պատմության մասին, բայց կառավարության գաղափարախոսությունը ավելի քան 100 տարի թաքցնում է փաստերը: Եթե դու չգիտես, թե ինչ է պատահել, այսպիսով ոչ մի հարց չի լինի, թե ինչ գաղափարախոսություն է արտահայտում պետությունը:
– Ումութ, օրեր առաջ Թուրքիայի ոստիկանությունը կալանավորեց քրդամետ HDP-ի առաջնորդ Սելահաթթին Դեմիրթաշին և մյուս խորհրդարանականներին: Արդյոք դա նշանակո՞ւմ է, որ Էրդողանը վախենում է ընդդիմությունից՝ փակում է թերթերը, կալանավորում է լրագրողներին: Ի՞նչ եք կարծում՝ Թուրքիան դառնում է ավելի՞ բռնատիրական ռեժիմ:
– Այո՛, Էրդողանն օգտագործում է այն նույն մեխանիզմը, որը քեմալական գաղափարախոսությունն օգտագործում էր ավելի քան 90 տարի առաջ, բայց մարդիկ մեծապես վախենում են սիրիական օրինակից: Հստակ է, որ ռազմական հեղաշրջման փորձը իրավունք տվեց, բոլոր պայմանները ստեղծվեցին նրանց անելու այն, ինչ ցանկանում են, քանի որ խորհրդարան այլևս չկա, և մարդու իրավունքները անտեսված են: Թուրքիան 5 տարի է՝ ցանկանում էր ներխուժել Սիրիա, իսկ այդ որոշումը խորհրդարանն արգելափակում էր: Այսպիսով, առանց խորհրդարանի, առանց մարդու իրավունքների, առանց բողոքի ցույցերի նրանք ունեն իրավունք անելու ամեն ինչ: Ակնհայտ է, որ այդ հեղաշրջման փորձը ամենավատ բանն էր, որ արգելափակեց ցանկացած լուծում, և ամենավատ բանն է, որ կարող էր տեղի ունենալ Թուրքիայի հետ մեր օրերում:
