«Քանի դեռ ներգրավված կողմերը չեն հասել իրենց խնդիրների վերջնական լուծմանը, հակամարտությունը կշարունակվի, իսկ ջիհադական խմբավորումները կգործեն». Արաքս Փաշայան
Հարցազրույց Արևելագիտության ինստիտուտի գիտաշխատող, ԵՊՀ դոցենտ, արաբագետ Արաքս Փաշայանի հետ
– Տիկին Փաշայան, շատ փորձագետներ Թուրքիայի ներխուժումը Սիրիա համարում են բոլոր արտաքին դերակատարների հետ նախապես համաձայնեցված սցենար, ասվում է, որ դրան դեմ չեն նաև սիրիական իշխանությունները։ Դո՞ւք ինչ կասեք այս մասով։
– Իսկապես, կան աշխարհաքաղաքական շահեր, որոնց շուրջ կարող են միավորվել անգամ թշնամի պետությունները: Քրդական հարցում, մասնավորապես, Դամասկոսը, Անկարան և Թեհրանը նույն հետաքրքրություններն են ունեցել պատմական տարբեր ժամանակներում և ունեն նաև ներկայում: Ոչինչ չի փոխվել: Ամեն պարագայում, հստակ է, որ քրդերին «գցեցին»:
– Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Ֆիքրին ասել է, որ Սիրիայի կառավարության բալիստիկ հրթիռները սպառնալիք են ներկայացնում Թուրքիայի անվտանգության համար: Թուրքիայի որոշ շրջաններ ենթարկվել են հրթիռակոծության սիրիական կողմից: Հնարավո՞ր է, որ Թուրքիան դադարեցնի իր առաջխաղացումը Սիրիայում, թե՞ մեծ խաղացողները, այնուամենայնիվ, կաջակցեն նրան։
– Ըստ ամենայնի, Թուրքիայի ռազմական գործողությունները կկրեն սահմանափակ բնույթ: Ինչ վերաբերում է սիրիական հարցում Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի համագործակցությանը, դա, կարելի է ասել, բավական հաջողված է: Եթե հնարավոր լինի ընդլայնել զինադադարի աշխարհագրությունը և խաղաղության հաստատմանն ու ԻԼԻՊ-ին վնասազերծելու հարցում այլ հաջողություններ ևս արձանագրել, անշուշտ, դա միայն հօգուտ Սիրիայի և ի շահ խաղաղության կծառայի: Ամեն պարագայում, որքան էլ հակամարտության մեջ ընդգրկված կողմերն այս կամ այն հարցում համաձայնության հասնեն, դա չի նշանակում, որ նրանք խորքային կամ այլևայլ տարաձայնություններ չունեն: Սիրիական պատերազմի այս փուլում ևս, ինչպես նախկին փուլերում, բոլորը շարունակում են հետամուտ լինել հիմնական նպատակներին ու խնդիրներին:
– Վերջերս «Իսլամական պետությունը» Հռոմի պապին հայտարարել էր իր գլխավոր թշնամին։ Հնարավո՞ր է, որ Սիրիայում անհաջողություններ կրելուց հետո ԻՊ ահաբեկչական գործողություններն ակտիվանան Եվրոպայում, և ահաբեկչության «կենտրոնը» Փարիզից տեղափոխվի Վատիկան, քանի որ անընդհատ խոսվում է Ռաքքան ազատագրելու շուրջ ձեռք բերված թուրք–ամերիկյան համաձայնության մասին, իսկ Ռաքքայի ազատագրման դեպքում ԻՊ անելիքները Սիրիայում զրոյանում են։
– Ամեն ինչ հնարավոր է, եթե նկատի ունենանք նաև նախկին անցուդարձերն ու ողբերգությունները: Չէ՞ որ ահաբեկչությունն ու մոլեռանդությունն անտեսանելի թշնամիներ են, որոնք ցանկացած պահի կարող են գլուխ բարձրացնել:
– Տիկին Փաշայան, բոլոր ուժերը հայտարարում են «Իսլամական պետության» դեմ պայքարի մասին, բայց Սիրիայում այլ ծայրահեղական խմբավորումներ էլ են ակտիվ գործում, մասնավորապես՝ «Ջաբաթ ալ-Նուսրան»։ Այս կառույցն այժմ ի՞նչ դեր ունի ու արդյո՞ք նույն վտանգը չի ներկայացնում, ինչ ԻԼԻՊ–ը։ Ինչո՞ւ են մեծ խաղացողները հենց ԻԼԻՊ–ի վրա կենտրոնացել։
– Համաձայն եմ: Դրանք բոլորը նմանատիպ կառույցներն են, գրեթե նույնանման գաղափարախոսություններով ու մեթոդներով, բայց տարբեր են նրանց հովանավորները: Շատերն ունեն Սաուդյան Արաբիայի, Թուրքիայի, Քաթարի աջակցությունը: Պատահական չէ, որ ջիհադական շատուշատ ուժերի Արևմուտքում և ԱՄՆ-ում անվանում էին չափավոր ընդդիմադիրներ, երբ խնդիր կար ամեն գնով տապալել Բաշար Ալ-Ասադի վարչակարգը: Ֆինանսական, ռազամատեխնիկական և այլևայլ ֆինանսավորումներից զրկվելու դեպքում նրանք ստիպված կլինեն դադարեցնել իրենց գործունեությունը: Բայց նախադեպերն արդեն ստեղծված են, բռնությունը դարձել է օրակարգ: Ամեն դեպքում, քանի դեռ ներգրավված կողմերը չեն հասել իրենց խնդիրների վերջնական լուծմանը, հակամարտությունը դեռ կշարունակվի, իսկ ջիհադական խմբավորումները կգործեն: Այնպես որ, ես չեմ հավատում նաև ԻԼԻՊ-ի դեմ իրական պայքարի բացարձակ արժանահավատությանը: Չէ՞ որ կան կողմեր, այդ թվում՝ Թուրքիան, որոնք տարբեր հարցերում և մինչ օրս համագործակցում են ԻԼԻՊ-ի հետ:
– Դեռևս մարտ ամսին անդրադառնալով ռուս–թուրքական հարաբերությունների վատացմանը՝ ասել էիք՝ մի գեղեցիկ օր Ռուսաստանն ու Թուրքիան հաշտվելու են, և Ռուսաստանում մոռանալու են Հայկական հարցը։ Փաստորեն, այդպես եղավ՝ Ռուսաստանն ու Թուրքիան հաշտվեցին, ու հիմա նույնիսկ Թուրքիան առաջ է շարժվում Սիրիայում, ինչն այն ժամանակ թույլ չէր տա Ռուսաստանը։ Մերձավոր Արևելքի մաս կազմող Հայաստանին այս իրավիճակում ի՞նչ վտանգներ են սպառնում։
– Պատմության տարբեր ժամանակահատվածներում Հայաստանը միշտ էլ կրել է Թուրքիայի և Ռուսաստանի հարաբերությունների ազդեցությունները: Այս հարցում նույնպես ոչինչ չի փոխվել և չի էլ փոխվելու: Մենք պետք է ունենանք արժանապատիվ կառավարություն, որպեսզի կարողանա արժանապատիվ քաղաքականություն վարել կողմերի հետ: Մենք պետք է ունենանք ժողովրդավարական, զարգացած երկիր և սխալվելու իրավունք չունեցող արտաքին քաղաքականություն, որպեսզի հնարավոր լինի ամեն գնով պաշտպանել մեր շահերը:
– Իսկ Սիրիայի հայկական համայնքներն այս իրավիճակում ի՞նչ անելիքներ ունեն, ի՞նչ դիրքորոշում պետք է ունենան:
– Մանևրել, ճկուն լինել, փորձել բոլոր կողմերի հետ լեզու գտնել պատմական այս դժվար ժամանակներում: Հավատացեք, որ Ցեղասպանության տարիներին պակաս դժվար չէր: Հայերը երկու անգամ Սիրիայում վերջին հարյուր տարում մեծ ողբերգություն վերապրեցին, իսկ վերջին տարիների ընթացքում մարդկային ու նյութական շոշափելի կորուստներ ունեցան: Ճիշտ է, արտագաղթը մեծ է, բայց մեր համայնքները Սիրիայում դեռ կան: Մենք դեռ չգիտենք՝ ինչքա՞ն ժամանակ կշարունակվի պատերազմը, իսկ պատերազմի ավարտից հետո որքա՞ն ժամանակ կամ որքա՞ն տասնամյակներ կպահանջվեն՝ Սիրիայի վերականգնման համար: Ովքեր ուզում են տեղափոխվել, թեկուզ՝ ժամանակավոր, բնակության այլ վայրեր, նրանց պետք է օգնել: Ովքեր ցանկանում են մնալ, նույնպես աջակցության կարիք ունեն: Այնպես որ, մեր համայնքների համար հեշտ չէ: Մենք պետք է ստեղծենք այնպիսի պետություն, որն իր քաղաքացիների համար կդառնա ապահով ու բարեկեցիկ հայրենիք:
