«Հայաստանում առաջին վաստակավորի կոչումը շնորհվել է 1932-ին՝ դերասան Ջանանին, որին, սակայն, 1937թ. գնդակահարեցին». Ռուբեն Բաբայան

Պետական կոչումների և մեդալների ինստիտուտի մասին, դրանց արժևորման կամ արժեքի սպառման վերաբերյալ վերջին օրերին հասարակական լայն հնչեղություն ստացած հարցերի շուրջ այսօր լրագրողների հետ հանդիպեցին և զրուցեցին Տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն Ռուբեն Բաբայանն ու երգահան Արտավազդ Բայաթյանը:

Անկախության 24-րդ տարեդարձի առիթով ՀՀ նախագահի հրամանագրով մշակույթի և արվեստի մի շարք ներկայացուցիչներին կոչումներով պարգևատրելու ավանդույթի մասին խոսելիս՝ երգահան Արտավազդ Բայաթյանը հարց բարձրացրեց.

«Իսկ ի՞նչ են տալիս այդ կոչումները դրանք ստացողներին: Եթե դրանք գումարի տեսքով որոշակի հավելավճար են ենթադրում, ապա կարելի է առանց այդ կոչումների տալ միայն հավելավճարները, դրանք գոնե ավելի օգտակար կլինեն, քան իրեն վաղուց սպառած ու վարկաբեկված կոչումների ինստիտուտն է: Ես, ճիշտն ասած, չգիտեմ էլ, թե ի՞նչ սկզբունքով են շնորհվում այս կոչումները, ու, եթե հիմա խոսում ենք Արմենչիկի մասին, կցանկանամ, որ այն մարդիկ, ովքեր նրանց տվեցին այդ կոչումը, թող իրենց տանն անընդհատ այդպիսի երգեր հնչեցնեն, և երբեք չդադարեն, ու իրականում այդպես էլ կա»:

Երգահանն անդրադարձ կատարելով կոչումների ինստիտուտի արժեզրկված համակարգին՝ նշեց, որ այդ պրոցեսը սկիզբ է առել դեռ կոմունիստական հասարակարգի փլուզմանը զուգահեռ.

«Ի վերջո, խորհրդային տարիներին սա շատ բնորոշ էր վարչակարգի գործունեությանն այն առումով, որ կոչումների արժանանում էին միայն այդ վարչակարգին որոշակի ծառայություններ մատուցած մարդիկ, և, որպեսզի դու արժանանայիր դրանց՝ պետք է աչքի ընկնեիր առավելապես ոչ թե՝ ստեղծագործական տաղանդով, այլ՝ համապատասխան ծառայություններ մատուցելու պատրաստակամությամբ և համապատասխան քայլերով: Պատահական չէ, որ, օրինակ, ոչ ոք Փարաջանովին երբեք որևէ կոչում չտվեց, որովհետև նա ծառա չէր: Եթե ուզում են ստեղծագործողին ինչ-որ կերպ ոգևորեն, ապա դրա համար ուրիշ մեխանիզմ կա, և, իմ կարծիքով, ավելի հաջողված՝ եթե որևէ արվեստի գործիչ անգնահատելի ավանդ ունի տվյալ երկրի մշակույթում, ապա նրան ուղղակի պարգևատրում են որևէ շքանշանով, որ ունի այդ երկիրը: Կարծում եմ՝ պետական մակարդակով դրանից ավելի լավ գնահատանքի ձև չկա»,- ասաց Արտավազդ Բայաթյանը:

Հակադրվելով Արտավազդ Բայաթյանին՝ Տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը նկատեց.

«Կարծում եմ, որ այդ կոչումները ոչ թե իրենց սպառել կամ վարկաբեկվել են, այլ ի սկզբանե եղել են հենց այդպիսին, և, եթե հաշվի առնենք, որ այդ ինստիտուտը ստեղծվել է Սովետական Միության տարիներին՝ 1931թ., երբ ամրապնդվում էին բռնատիրական կարգերը, ապա ամեն ինչ ավելի քան պարզ կլինի: Հայաստանում առաջին վաստակավորի կոչումը շնորհվել է 1932-ին դերասան Ջանանին, որին, սակայն, 1937 թ. գնդակահարեցին, այսինքն՝ վաստակավորի կոչումը նրան չփրկեց այդ տեսակետից ոչ մի բանով»,- ասաց Ռուբեն Բաբայանը:

Անդրադառնալով հարցին, թե ովքե՞ր են որոշում և կազմում վերոհիշյալ կոչումներին արժանի այս կամ այն անձանց ցուցակը, Ռ. Բաբայանն ասաց. «Նման կոչումներին արժանացած մարդկանց առաջադրելու պրոցեսը, կարծես թե, պետք է ենթադրեր մասնագիտական գնահատական կամ համապատասխան հանձնաժողովի ներգրավվածություն: Նույնիսկ այն, որ այդ կոչումների հավակնորդներին ներկայացնում է Մշակույթի նախարարությունը, ապա դա դեռ չի նշանակում՝ մասնագիտական գնահատականի առկայություն: Նախարարությունն ինքնին մասնագիտական հանձնաժողով չէ, և, եթե մարդն այդ նախարարությունում է աշխատում՝ դա դեռ չի նշանակում, որ այնտեղ որևէ մեկը կարող է մասնագիտական գնահատական տալ՝ ո´չ որևէ մշակույթի նախարար կամ փոխնախարար, բաժնի վարիչ կամ վարչության պետ չի կարող այդ գնահատականը տալ: Ի վերջո, եթե նրանք այդքան տաղանդավոր լինեին, որ կարողանային որոշել, թե մշակութային ամենատարբեր բնագավառներում ո՞վ է արժանի այս կամ այն կոչումներին, ապա նրանցից և ոչ ոք երբեք այդ նախարարությունում չէր աշխատի, այլ կզբաղվեր ազատ ստեղծագործական կյանքով: Վերջիվերջո, ո՞վ է որոշողը՝ արդյո՞ք դա երաժշտագետների մասնագիտական հանձնաժողովն է, թե՞ մարդիկ, ովքեր իրենց քեֆերին, հարսանիքներին կամ իրենց առօրյայում մշտապես շփվում են այդ երաժշտության հետ: Պարզ է, որ որոշողը եղել է երկրորդ կատեգորիան, և նա էլ ճիշտ որոշում է կայացրել՝ Արմենչիկին շնորհելով ՀՀ Վաստակավոր արտիստի կոչում: Եթե խոսքը հիմա երգիչ Արմենչիկի մասին է, որին ես երբեք չեմ լսել, բայց տարածված արձագանքից արդեն հասկանում եմ, թե ո՞ւմ մասին կարող է լինել խոսքը, ապա այս փաստն ընկալում եմ միայն այսպես՝ «Պարգևը գտավ իր հերոսին», և վե´րջ»:

Ռուբեն Բաբայանն այն կարծիքին է, որ կոչումների համակարգն ինքնին անիմաստ գոյություն է, և հիմա այդ անիմաստության մեջ փորձել զայրանալ կամ տարատեսակ մեկնաբանություններ հնչեցնել արժանի կան անարժանի փնտրտուքներում՝ ժամանակի անիմաստ կորուստ է:

«Նացիստական Գերմանիայում շատ տարածված էր կոչումների այս համակարգը: Դրա կործանումից հետո Արևմտյան Գերմանիայում ընդհանրապես վերացրին բոլոր տեսակի կոչումները: Եթե հիմա այստեղ ասում են, թե իբր իրենց այս կոչումներով պետությունը խրախուսում և ոգևորում է այս կամ այն ստեղծագործողին, ապա եկեք հասկանանք, թե ինչպե՞ս է, որ էս գերմանացիներն առանց նմանօրինակ ոգևորության ու խրախուսանքների՝ աշխատում և ստեղծում են հոյակապ օպերաներն ու փայլուն թատերական ներկայացումները, նկարահանվում են հրաշալի ֆիլմերը, էլ չասենք, որ Գերմանիան այսօր ունի գրեթե անգերազանցելի բժշկություն և կրթական համակարգ, և այլն: Եկեք հասկանանք, էլի՝ էդ ո՞նց է լինում, որ այդ պետությունը, մատը մատին չտալով, ստեղծում է այսպիսի անգերազանցելի արժեքներ: Ես ոչ մի կերպ չեմ կարողանում սա հասկանալ»,- ավելացրեց Ռուբեն Բաբայանը:

Անդրադառնալով շքանշանների և մեդալների պարգևատրման ձևին՝ Ռ. Բաբայանն ասաց.

«Թեև շքանշանների ու մեդալների պարագայում ընտրության սկզբունքն այլ է, և այստեղ բացառապես պետությունն է որոշում՝ ո՞ւմ դարձնել այս կամ այն շքանշանակիր, այնուամենայնիվ, պետք է նաև նշել, որ մեր երկրում այդ պարգևներն էլ երբեմն անհասկանալի մարդկանց են բաժին հասնում, ինչպես, օրինակ, քիչ առաջ նշվեց՝ Ալլա Պուգաչովային կամ Իոսիֆ Կոբզոնին պարգևատրել «Մովսես Խորենացու» կամ «Մեսրոպ Մաշտոցի» շքանշանով, խոսում է ազգային արժանապատվության, պետականության ընկալման և այլնի խաթարված ընկալումների մասին, իսկ ես հիմա խոսում եմ իդեալի մասին»:

Բանախոս Ռուբեն Բաբայանն այն կարծիքին է, որ կոչումների շնորհման պրոցեսում կան մանկական խաղի տարրեր.

«Նայեք ո՞ւմ են ամենից շատ ոգևորում այս կոչումները, առավելապես երկու կատեգորիաներին՝ արվեստի մարդկանց ու զինվորականներին: Երկու դեպքում էլ պատճառը պարզ է՝ երեխաները փոքրուց սիրում են, չէ՞, հանդեսներում, մանկական ներկայացումներում «խաղալ», կամ տղաները «կռիվ-կռիվ» են խաղում բակերում: Այս է խնդիրը՝ ստացողների տեսանկյունից, իսկ շնորհողների կողմից՝ պարզապես էժանագին քայլ՝ մարդկանց համակրանքը շահելու նպատակով»:

168.am-ի այն հարցին, թե բանախոսներից մինչ այսօր ո՞վ է արժանացել պետական կոչումների՝ երգահան Արտավազդ Բայաթյանը պատասխանեց, որ ինքը չունի նման կոչումներ և դրա համար գոհ է և երջանիկ, իսկ Տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանն ասաց. «Ես ունեմ Վաստակավորի կոչում, որը ստացել եմ 2004 թ. և այդ մասին իմացել եմ հեռուստացույցից: Այդ ժամանակ էլ հրապարակային հայտարարել եմ, որ դա անիմաստ է, և բացարձակապես լուրջ չեմ վերաբերվել դրան: Եթե ինձ պետք է ճանաչեն ոչ թե իմ անուն-ազգանունով, այլ կոչումով, ուրեմն իմ արած աշխատանքը ոչ մի բանի պետք չէ: Ինձ մեկ-մեկ հարցնում են՝ իսկ եթե պետք չէ, ինչո՞ւ չես հրաժարվում կոչումից, և ես դրան մեկ պատասխան ունեմ՝ ես այնքան անլուրջ եմ վերաբերվում դրան, որ դրանից հրաժարվելը ևս որոշակի արժևորման պրոցես եմ ենթադրում: Վերջապես հրաժարվել պետք է՝ հանուն ինչ-որ բանի, ասենք՝ հանուն բողոքի, և այլն: Իրականում սա իմ մոտ նույնիսկ բողոք չի ծնում, հանուն որի ես հրաժարվեմ, պարզապես ծայրահեղ անիմաստ երևույթ է»:

Լրագրողի հարցին, թե, ի վերջո, ինչպե՞ս պետք է վարվի երգիչ Արմենչիկն իր նոր կոչման հետ՝ իր հասցեին ուղվված քննադատություններից հետո, արդյո՞ք նա պետք է հրապարակայնորեն հրաժարվի դրանից, բանախոս Ռուբեն Բաբայանը պատասխանեց. «Չէ´, ի՞նչ եք ասում, իսկ ինչո՞ւ հրաժարվի: Ես նորից եմ կրկնում՝ «Պարգևը գտավ իր հերոսին», իսկ դուք ասում եք՝ հրաժարվի: Բա եղա՞վ: Ի վերջո, թող չնեղանա իմ կողքին նստած Արտավազդ Բայաթյանը, բայց Արմենչիկը մեր իրականության մեջ միակ անձնավորությունն է, որ իմաստավորում է Մարզահամերգային համալիրի գոյությունը»: