Վադիմ Դուբնով. «Ծառուկյան-Սարգսյան-Քոչարյան եռանկյունում ամեն ինչ այդքան պարզ չէ»
Հարցազրույց ռուսաստանցի քաղաքական վերլուծաբան Վադիմ Դուբնովի հետ
– Պարոն Դուբնով, հոկտեմբերի 10-ին Մինսկում ստորագրվեց Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵՏՄ) Հայաստանի անդամակցության մասին պայմանագիրը: Մի անգամ մեզ հետ հարցազրույցում ասացիք, որ Հայաստանի անդամակցումը Եվրասիական միությանն իրական չի լինելու և ավելի շատ կրելու է վիրտուալ բնույթ: Այսօր է՞լ եք մնում նույն կարծիքին:
– Այո, չեմ կարծում, որ ինչ-որ լուրջ փոփոխություններ են եղել տնտեսական տեսանկյունից: Կան որոշակի օբյեկտիվ տնտեսական իրողություններ, ինչպես, օրինակ, ընդհանուր սահմանը, տնտեսության կառուցվածքը, Ռուսաստանի հետ տնտեսական հարաբերությունների բնույթը, և այստեղ, ըստ էության, ոչինչ չի փոխվել: Ես առաջվա պես կարծում եմ, որ Ռուսաստանն այնքան էլ չի պնդելու, որ Հայաստանն իրականացնի պայմանագրով նախատեսված բոլոր պարտավորությունները: Հայաստանն էլ միշտ կարող է պատճառ բռնել որոշ դժվարություններ, օրինակ` նույն սահմանի խնդրի հետ կապված: Եվ ես այնքան էլ չեմ հավատում, որ Վրաստանի խնդիրը կարող է վերջնականապես լուծվել մոտ հեռանկարում:
– Իսկ ի՞նչ կասեք Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև մաքսակետ դնելու հայտնի հարցի մասին: Նազարբաևը հայտարարեց, որ այդ հարցում հաջողվել է փոխզիջման հասնել: Ի՞նչ փոխզիջումների մասին էր նա խոսում:
– Այդ հարցը մշտական առևտրի առարկա է լինելու Ռուսաստանի և նրա գործընկերների միջև: Ռուսաստանը ժամանակ առ ժամանակ կհիշեցնի այդ կետում ստուգումներ անցկացնելու անհրաժեշտության մասին, այդ պահանջները ծուլորեն կփոխանցի Հայաստանին, և մոտավորապես մինչև Երևան հասնելն այդ պահանջները կմոռացվեն: Դա, իհարկե, կառաջացնի Բաքվի դժգոհությունը, և այդ շրջանն անընդհատ կկրկնվի: Կարծում եմ` ինչ-որ ձևական պահակային տնակ կդրվի սահմանին, բայց ոչ ավելին:
– Իսկ այդ մաքսակետի հարցը կարելի՞ է համարել դանդաղ մեխանիզմով ական` դրված Հայաստանի տակ, եթե հիշենք, որ մաքսային օրենսգրքի համաձայն` մաքսային վերահսկողություն պետք է իրականացվի Մաքսային միության անդամ երկրների սահմանների ողջ երկայնքով:
– Ես այսպես կասեի` կան հիմքեր դանդաղ մեխանիզմով ականը տեսականորեն պատրաստելու համար: Ես չէի ասի, որ այժմ այդ դանդաղ մեխանիզմով ականը կա, բայց տեսականորեն այն կարելի է ստեղծել:
– Իսկ ընդհանրապես ի՞նչ ապագա եք կանխատեսում ԵՏՄ-ի համար: Այն կարո՞ղ է հետագայում հավակնել քաղաքական միություն դառնալուն, թե՞ ԵՏՄ-ն նույնպես վիրտուալ նախագիծ է:
– Ոչ, չի կարող հավակնել, որովհետև այդպիսի փորձեր մենք շատ ենք տեսել. այս տարածքում ինտեգրացիայի տարբեր ձևեր են եղել, և նրանցից որևէ մեկը համոզիչ չի եղել` ԱՊՀ-ից մինչև ՀԱՊԿ և Եվրասիական ընկերակցություն: Դրանք բոլորն էլ արհեստական ու բավական վիրտուալ միավորումներ են, որոնք գուցե չփլուզվեն, բայց կպահպանեն իրենց գոյությունը ՀԱՊԿ-ի տարբերակով. այն գոյություն ունի, բայց ոչ ոք այն չի տեսնում:
– ՀԱԿ առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը վերջին հանրահավաքին կրկնեց իր այն միտքը, որ Հայաստանի անդամակցումը Եվրասիական միությանն անշրջելի է: Ավելին, ըստ նրա` ՀՀ-ում ընդամենը քսան-երեսուն հոգի են դեմ այդ նախագծին: Եռյակը, այսպիսի ուղերձներ հղելով, կարո՞ղ է հույս ունենալ, որ կստանա Մոսկվայի աջակցությունը:
– Ես չեմ կարծում, որ այս գամբիտը խաղարկվում է Մոսկվային դուր գալու նպատակով: Մոսկվայի հետ հարաբերությունների տեսակետից` նրանք ոչ թե ցանկանում են դուր գալ Մոսկվային, այլ հակառակը` չեն ցանկանում առաջացնել նրա զայրույթը: Բայց սա չէ առաջնային խնդիրը, քանի որ այդ ուղերձն ավելի շատ վերաբերում էր հայ հասարակությանը:
Այնուամենայնիվ, եթե Երևանից դուրս գանք և մի քիչ հեռանանք, ապա կտեսնենք, որ հասարակությունն ավելի շատ տրամադրված է դեպի ռուսական, եվրասիական կողմնորոշում: Կարծում եմ` այդ ազդակն ուղղված էր էլեկտորատի ընդլայնմանը, որովհետև Եռյակն այժմ ստիպված է խաղալ հենց այն դաշտում, որտեղ հույսը պետք է դնի մեծամասնության վրա: Հայաստանում, իհարկե, կան ավելի լիբերալ կուսակցություններ, որոնք կողմնորոշված են դեպի Եվրամիություն, սակայն քաղաքական գործընթացներում նրանք բավականաչափ ներկայանալի չեն:
– Ամեն դեպքում, համաձայնեք, որ այդ գնահատականը չափազանց սուբյեկտիվ էր. Եվրասիական միությանը դեմ քաղաքացիների թիվը շատ ավելի մեծ է:
– Անշուշտ, նրանք շատ ավելի շատ են, իհարկե, նրանք երկու-երեք տասնյակ չեն, բայց ես Տեր-Պետրոսյանի ասածը գնահատում եմ ոչ թե թվաբանության, այլ քաղաքական տեսանկյունից: Ես, իհարկե, ոչ մի դեպքում նրա հետ համաձայն չեմ, որովհետև կա մարդկանց մի շերտ, որը բավական ընդարձակ է և ներկայանալի: Սակայն խնդիրն այն է, որ ընտրություններում հաղթելու այդ շերտի հնարավորություններն այնքան էլ համոզիչ չեն, և այդ իմաստով այնքան էլ կարևոր չէ` Եվրասիական միությանը դեմ քաղաքացիների թիվը երկու-երեք տասնյա՞կ է, թե՞ քսան-երեսուն հազար:
– Հետաքրքիրն այն է, որ չնայած Տեր-Պետրոսյանը և Գագիկ Ծառուկյանն անընդհատ հասկացնում են Կրեմլին, որ իրենց շարժումը Ռուսաստանի դեմ չէ, այնուամենայնիվ ռուսական մամուլը հոկտեմբերի 10-ի միջոցառումը ներկայացրեց որպես հանրահավաք` ընդդեմ ԵՏՄ-ի: Ինչո՞վ եք սա բացատրում:
– Առաջին հերթին` դա բացատրվում է լրատվամիջոցների ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցմամբ: Ռուսական մամուլում Հայաստանի վերաբերյալ վերլուծությունների մեծ մասը բավականաչափ խորը չէ: Իսկ մյուս կողմից` այն այդքան էլ խորը չէ, որովհետև ռուսաստանյան հասարակության մեջ և էլիտայում չկան այնպիսի ուժեր, որոնք կպատվիրեն այդպիսի ցույցերի ճիշտ լուսաբանումը: Ռուսաստանյան էլիտային միանգամայն բավարարում է Հայաստանի ներկայիս իշխանությունը, և ընդդիմությունը կո՞ղմ է Եվրասիական միությանը, թե՞ դեմ, այնքան էլ կարևոր չէ: Այդ նրբերանգները ոչ ոքի չեն հետաքրքրում: Կարևորն այն է, որ նրանք ընդդիմություն են, իսկ իշխանությունը լիովին բավարարում է Ռուսաստանի էլիտային:
– Իսկ ո՞րն է այս միավորման ամենաազդեցիկ ֆիգուրի` Գագիկ Ծառուկյանի նպատակը: Ձեր կարծիքով` նա ցանկություն ունի՞ ապագայում առաջադրվելու նախագահական ընտրություններում:
– Գիտեք, ինձ թվում է` սա բավական խայտաբղետ խճանկար է, և այստեղ մենք գործ ունենք ոչ թե կոնկրետ Ծառուկյանի, այլ ինչ-որ ժամանակավոր համակեցությունների հետ, որովհետև ընդամենը մեկ տարի առաջ դժվար կլիներ Ծառուկյանին և Տեր-Պետրոսյանին պատկերացնել նույն հանրահավաքին և նույն հարթակում: Ինձ թվում է` սա բավական անսպասելի է, իսկ այդ միավորումն առաջվա պես համարում եմ արհեստական:
Ես ընդհանրապես չեմ բացառում այն, որ երբ մոտենա ընտրությունների ժամանակը, Ծառուկյանը հաշտվի իշխանության հետ և հանդես գա իշխանության անունից: Մեզ մոտ` Ռուսաստանում, եղել է այդպիսի մի պատմություն. «Սպրավեդլիվայա Ռոսիա» կուսակցությունը դեմ էր դուրս եկել «Եդինայա Ռոսիային», հետո մասամբ լեզու գտան իրար հետ, մասամբ էլ բռնաճնշումների ենթարկեցին նրան: Կարծում եմ` Հայաստանի գործող իշխանությունն ունի բոլոր հնարավորությունները Ծառուկյանի վրա ճնշում գործադրելու, նրան համոզելու և նրա հետ համաձայնության գալու համար: Ըստ իս` դա շատ լավ հասկանում են նաև Տեր-Պետրոսյանը և «Ժառանգությունը»:
– Բայց այսօր Տեր-Պետրոսյանի կողմնակիցներն ասում են, որ չնայած ոչ ոք չէր հավատում, բայց Տեր-Պետրոսյանի, այսպես կոչված, «քաղաքագիտական վերլուծությունն» արդեն իրականություն է դառնում, այսինքն` իրագործվում է «Բարգավաճ Հայաստանին» իշխանությունից պոկելու նրա ծրագիրը:
– Յուրաքանչյուր ընդդիմադիր կուսակցություն, բնականաբար, ցանկանում է մասնատել իշխանությունը և ամեն ինչ անում է այդ նպատակին հասնելու համար: Այդ իմաստով ես համաձայն չեմ այն տեսակետի հետ, որ «Բարգավաճ Հայաստանին» իշխանությունից տարանջատելը Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կոնկրետ հաջողությունն է: Պարզապես այդպես դասավորվեցին իրողությունները, իսկ Տեր-Պետրոսյանը քաղաքական տեսակետից ճիշտ ժամանակին օգտագործեց այդ իրողությունը: Սրանք ընդամենը ներքաղաքական, ներիշխանական միտումներ են: Ես չեմ կարծում, որ «Բարգավաճ Հայաստանն» այրել է Սարգսյանի հետ կամուրջները, և չեմ կարծում, որ այդ եռանկյունում` Ծառուկյան-Սարգսյան-Քոչարյան, ամեն ինչ այդքան պարզ է. այնտեղ դեռ չեն կայացվել համաձայնություններ շատ հարցերի շուրջ:
– Այսպիսով, Դուք համոզված եք, որ Ծառուկյանն իշխանության դեմ դուրս չի՞ գա:
– Ես ավելի մեղմ կձևակերպեի. ես համոզված չեմ, որ Ծառուկյանը դեմ կգնա իշխանությանը:
