Ինչպես է Անդրիաս Ղուկասյանը պատրաստվում պայքարել կոռուպցիայի դեմ

Հայաստանի երիտասարդ իրավաբանների ասոցիացիայի «Հայաստանն ընդդեմ կոռուպցիայի» ծրագրի շրջանակներում ՀՀ նախագահի թեկնածուներին 6 հարց է ուղղել՝ ընտրվելու դեպքում կոռուպցիայի դեմ պայքարի նրանց քայլերի վերաբերյալ։

Ներկայացնում ենք Անդրիաս Ղուկասյանի պատասխանները։

1. Ի՞նչ գործողություններ եք նախատեսում իրականացնել երկրում կոռուպցիայի դեմ պայքարի արդյունավետությունը բարձրացնելու համար. 

Անդրիաս Ղուկասյան – Իմ ծրագրի մեջ դա արտացոլված է, ես գտնում եմ, որ անօրինական, ապօրինի հարստությունը մեր հանրության կարևորագույն պրոբլեմներից է, որովհետև բացի վերը հարցումից, որը որ ունենք սոցիալական, նաև սա անօրինականության, անարդարության մասին հաստատուն վկայող դրություն է, որը քանդում է հանրության պատկերացումները բարոյական արժեքների վերաբերյալ, պետության վերաբերյալ: Պետությունը պիտի հենված լինի բացարձակ բարոյական արժեքների վրա և քաղաքական գործունեության սկզբունքները՝ նույնպես:

Ես գտնում եմ, որ այս հարցը՝ անօրինական ճանապարհով կուտակված հարստության հարցը, պիտի է ունենա անպայման հանրային մի մեխանիզմ, վերահսկողության: Այն ինչ-որ այսօր ունենք այդ ոլորտում, որ պաշտոնյաները ներկայացնում են իրենց հայտարարագրերը, իմ կարծիքով, դա ձևական բնույթ է կրում: Անհրաժեշտ է, իհարկե, տանել աշխատանք, որ բացահայտել անօրինական կուտակված հարստությունը, սեփականությունը Հայաստանում և Հայաստանից դուրս: Այսօր մեր Հայաստանի կնքված կոնվենցիաները դա թույլ են տալիս: Ես գտնում է, որ յուրաքանչյուր պաշտոնյա, որը որ այս քսան տարվա ընթացքում զբաղեցրել է բարձր պաշտոններ, պետական պաշտոն, պարտավոր է ներկայացնել իր սեփականության վերաբերյալ մանրամասն բացատրություն, աղբյուրները, և եթե այդ աղբյուրները արժանահավատ չեն, համաձայն ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի 20-րդ հոդվածի, բնականաբար, պիտի դա ճանաչվի անհիմն հարստացում և բռնագանձվի:

Գտնում եմ, որ հնարավոր է, որ պետությունը կիրառի նաև կոնպենսիացիոն հարկեր որոշ դեպքերում, երբ որ այդ հարստությունը բռնագանձելով կարելի է երրորդ անձանց շահերը վտանգել կամ հանրային նշանակության որևէ պրոցեսներ խաթարել, այդ դեպքում կարելի է օգտագործել կոմպենսիացիոն հարկ, երբ որ որոշակի ժամանակահատվածում է հատուցվում այդ գումարը պետությանը:

Բոլոր դեպքերում պիտի է լինեն հանրային հանձնաժողովներ և ամբողջ տեղեկությունը պիտի լինի հրապարայակային: Ես գտնում եմ, որ արդեն մենք ի վիճակի ենք ավտոմատացնել տեղեկությունների հավաքագրման պրոցեսը, չի կարող, ըստ ինձ, Հայաստանում լինի ստվերային սեփականություն, ակնհայտ է սեփականության դրությունը, սեփականատերերի քանակը և ռեիստը, այսպես ասած, ուստի և տեխնիկական առումով, ես գտնում եմ, որ չկա պրոբլեմ բացահայտել սեփականության, իրական սեփականատերերին և բացահայտել անօրինական, ապօրինի հարստությունը: Բայց դա պիտի արվի հանրային վերահսկողության տակ: Ես տեսնում եմ հանրային հանձնաժողովներ, որտեղ որ կան, ներառված են մասնագետներ, բայց քաղաքացիները պիտի լինեն մեծամասնություն: Քաղաքացիների ընտրությունը, ըստ իս, պետք է անի հանրությունն ինքը, պետությունն այստեղ չպիտի խառնվի, քաղաքացիները ինքնակազամկերպման ճանապարհով՝ քաղաքացիական ակտիվիզմ ձևավորող խավերը, հանրության վստահություն կրող խավերը, խմբերը պիտի իրենց լիգիտիմ ընտրված ներկայացուցիչներին ուղորդեն այնտեղ, ունենան իրավունք այդ ներկայացուցիչների հետ վերադարձնելու, և այստեղ պետությունը պիտի տեխնիկական սերվիս տա՝ ամենը ինչ-որ անհրաժեշտ է այդ հանձնաժողովներին աշխատելու համար, բայց հանրության հաշվետու լինեն հենց խմբերը, այդ հանձնաժողովները, և միայն դա կբերի վստահություն հանրությանը: Իսկ վստահությունը հանրության ձեռք բերելը իմ ծրագրի պետականության նկատմամբ կարևորագույն դրույթն է: 

2. Որո՞նք են Ձեր համար կոռուպցիայի տեսանկյունից խոցելի ոլորտներ, որոնք առաջնահերթության կարիք են զգում կոռուպցիայից ձերբազատելու համար.

Անդրիաս Ղուկասյան – Գիտեք, երբ որ կոռուպցիան հովանավորված չի իշխող կուսակցության կողմից, իշխող ուժի կողմից, կոռուպցիա Հայաստանի պես երկրում չի կարող լինել: Իհարկե կա ավանդույթ, երբ մարդիկ սովոր են, որ որևէ իրենց իրավունքը իրացնելու համար պիտի շնորհակալ լինեն այդ էլեմենտար որևէ բանի համար (տեղեկանք են ստանում, կամ ինչ-որ մի օգնություն են ստանում), սրտանց ուզում ինչ-որ մի, ոչ թե պետական ծառայություն, այլ շնորհակալություն հայտնեն: Անհրաժեշտ է այդ ավանդույթը հստակ կարգավորել, որ դա լինի բոլորին հասկանալին, որն է կարգը, որտեղ պետք է այդ շնորհակալությունը, ոտեղ պետք չի: Ըստ իս, ճիշտ է, որ պետական ծառայությունները մատուցվեն նույն ձևով, ինչ-որ, երբ, ենթադրենք, մանրածախ առևտրում է. մարդիկ երբ որ գնում են հաց են առնում, շնորհակալություն չեն հայտնում չէ՞ վաճառողին, նրա համար որ ինքը հաց է վաճառում, այնպես էլ այդ պետական ծառայությունները պիտի քաղաքացիներն ընկալեն, սկսեն ընկալել, որ դա իրենց իրավունքն է և որևէ շնորհակալություն անելու կարիք չունեն:

Բժշկական համակարգում շնորհակալությունը, այդ ինստիտուտը, բնականաբար նույնպես, պիտի ջանքեր գորածադրենք, որ կոտրվի: Բժիշկները և ուսուցիչները քաղաքացիական հանրության առաջատար հատվածները պիտի լինեն: Մեզ մոտ այդ հատվածներն այսօր քրեաօլիգարխիկ համակարգի էլեմենտներ են դառել, գտնվում են իրար վերահոսկողության տակ: Իհարկե և կադրերի ռոտացիան, և ամենակարևորը դիրքորոշումը, որ մարդը հասկանում է, որ և ուսումը, և բժշկական ծառայությունը նա ստանում է, իրեն պարտավոր են դա տալ: Ինքը պիտի պահանջողի դերում լինի: Եվ այստեղ նույնպես այդ շնորհակալության մասին վերաբերմունքը փոխելու համար անհրաժեշտ է իհարկե ժամանակ, քարոզ, մարդկանց մեջ մոտեցումը փոխելու համար: Ինչ վերաբերում է բիզնեսի հետ կապված խնդիրներին, իրոք անհրաժեշտ է մենք բաց դեմքով նայենք լոբբինգի պրոբլեմներին, և սահմանենք, հստակեցնենք, կարգավորենք լոբբինգը, երբ որ քաղաքական ինչ-որ խմբեր առաջ են տանում բիզնեսի այս կամ այն շահերը, պետք է հստակ սահմանեն այդ կանոները և բացառել, որպեսզի այդ լոբբինգը ունենա հանրային վնաս պատճառող բնույթ: Լոբբինգի տակ ես հասկանում եմ այն, որ որևէ ձեռներեց իր ծրագիրն առաջ տանելու համար պետության մեջ ներկայացնելու և այլն, օգտվելով պետությանը ներկայացնելու բոլորի իրավունքից, կարող է մասնագիտական մի այնպիսի ընկերությանը դիմել, որը որ իր թեզը տարածելու է պետության տարբեր անհրաժեշտ օղակներում, որպեսզի այդ տեղեկությունը հայտնի լինի որոշումներ ընդունող մարմիններին: Այդքանով պիտի, իմ կարծիքով, բավարարվի այդ լոբբինգի, սահմանափակվի լոբբինգի ծառայությունը: Դա պիտի լինի տեսանելի հանրության համար, հստակ և հաշվետու: Այսինքն մարդիկ լոբբինգական, լոբբիստների գործունեությունը պիտի անպայման տեսնեն ում են իրենք առաջ տանում և ինչի, և դա պիտի մարդկանց համար լինի հասկանալի:

Իհարկե լոբբիստ կարող են լինեն մարդիկ միայն նրանք, ում համբավը կասկած չի առաջացնում հանրության մոտ: Ես գտնում եմ, որ նման օրենք կարող ենք ընդունել և դա դրական կդիտվի:

3. Արդյո՞ք նախատեսվում է ստեղծել կոռուպցիայի դեմ պայքարի մասնագիտացված անկախ մարմին, և ի՞նչ կարգով. 

Անդրիաս Ղուկասյան –  Ես գտնում եմ, որ բոլոր պետական մարմինները պիտի լինեն հաշվետու հանրությանը՝ և բաց, և ուղիղ կարգով: Ես գտնում եմ, որ  նախագահի բոլոր հանդիպումները, նույնիսկ և օրակարգը, պիտի արժանագրվի հատուկ մատյանում և այդ մատյանը լինի բաց: Անհրաժեշտ է ոչ միայն հաշվետվություն տալ հանրությանը նրա մասին, թե ինչ է անում պետական գործիչը, այլև հանրությունը պարզապետ պիտի տեսնի պաշտոնյայի օրակարգը, ինքը ում հետ է հանդիպում, և այլն, որպեսզի բաց տեղեր չմնան, որ պետական պաշտոնյան կարողանա չարաշահի իր պաշտոնը և ունենա հանդիպումներ, որը որ չի կարող բացատրել հանրությանը: Իհարկե լինում են գաղտնի հանդիպումներ, որոնք որ կապված են երկրի անվտանգության հետ, որոնք որ հստակ կարող են լինեն սահմանված և հանրությանը պարզ է, որ այս հանդիպումը տեղի է ունեցել անվտանգության հետ կապված հարցերի շուրջ: Բայց տնտեսական հանդիպումները և մյուս սոցիալական տեսակի հանդիպումները անպայման պիտի արձանագրվեն և բոլորը պիտի նկարահանվեն: Այսինքն, մենք ունենք չէ դատարաններում արդեն նկարահանվող պրոցես, մենք պիտի նույն պրոցեսը ձայնագրվող և նկարահանվող, ունենանք և բոլոր պետական մարմիններում: Եվ ես գտնում եմ, որ հանրությունը պիտի միշտ հնարավորություն ունենա ոչ թե հատուկ մարմին, որովհետև հատուկ մարմինները ստեղծվում են ու կարծրանում են, ցանկացած հարցում ինքնաբուխ, երբ անհրաժեշտ է իրենց ստեղծել ստուգող մարմին և ցանկացած մեկին ստուգի: Այսինքն այն ինչ-որ խորհրդային միությունում կար, որպես ժողովրդական վերահսկողություն՝ народный контроль, իմ կարծիքով շատ ժողովրդավարական և դինամիկ կարգավիճակով պետք է լինի մի գործիք հանրության ձեռքը, որ հանրությունը, երբ որ որոշակի մարդկանց ֆունկցիայի առումներ ձևավորում եմ իրենց հետաքրքրությունը ցանկացած պետական ատյանի վերաբերյալ, ունենան այդ կարգը, կանոնակարգը ինչպես են դա անում, և կարողանան ներմուծել ցանկացած մարմին, պահանջել բոլոր հաշվետվությունները, որոնք որ անհրաժեշտ են և իրականացնեն ստուգում՝ պարտավորվելով այդ ստուգման արդյունքները հանրությանը ներկայացնել և դա մեկնաբանել, և այլն, որովհետև այստեղ կարևոր է, որ, բնականաբար երկու կողմ կա, վտանգավոր բաները բացահայտել, բայց եթե ստուգումները ցույց են տալիս, որ ամեն ինչ ճիշտ է, վստահությունը վերականգնել մարդկանց պետական մարմինների նկատմամբ:

4. Իրատեսակա՞ն եք համարում պաշտոնավարման առաջիկա 5 տարիների ընթացքում ապօրինի հարստացման քրեականացումը, ինչպես նաև դրա հետ փոխկապակցած «Ֆիզիկական անձանց գույքի և եկամուտների հայտարարագրման մասին» և «Կանխիկ գործառնությունների սահմանափակումների մասին»  ՀՀ օրենքների ընդունումը.

Անդրիաս Ղուկասյան –  Ես արդեն ասեցի, առաջին հարցին պատասխանելով, որ ապօրինի հարստացման վերաբերյալ կանոնակարգումը, այսինքն, այդ հոդվածը քրեական օրենսգրքում ներառել և դրան վերաբերող բոլոր իրավական ակտերը ընդունել, դա անհրաժեշտ փոփոխություն է: Ինչ վերաբերում է կանխիկի շարժի վերաբերյալ այդ օրենքներին, իմ կարծիքով, պետք է այլ կողմից մոտենալ այս հարցին, դա իմ անձնական կարծիքն է: Իհարկե, նման հարցերը լուծվում են քաղաքական ուժերի կոնսենսուսի գալու եղանակով, որովհետև դա պառլամենտի իրավասությունն է, ոչ թե նախագահի: Իմ անձնական կարծիքն է, որ պետք չի սահմանափակել կանխիկի, կանխիկ վճարումների այս շրջանառությունը՝ մինչև բնական եղանակով չձևավորվեն ալտերնատիվ վճարման միջոցներ: Այսօր նրանք շատ թույլ են և մեր բնակչությունը քիչ է օգտագործում քարտերը և էլեկտրոնային այլ եղանակաները վճարման: Բայց անհրաժեշտ է, որ բոլոր կանխիկ վճարումները, որոնք որ մանրածախ առևտուրն ունենում է, ինքը հայտարարագրի: Այսինքն, այն ինչը-որ էլեկտրոնային փոխանցում չի, ինչ բանկային փոխանցում չի, պիտի այդ դեպքում հայտարարագրվի, պատասխատավությունը դրվի վաճառողի վրա: Այստեղ ես համարում եմ, որ գնորդին պետք չի սահմանափակել: Իհարկել ըստ իս, ավելի լայն ծրագրի էլեմենտ պիտի լինի, որովհետև այսօր մենք ունենք համակարգ, որը որ ըստ էության հարկային պատասխանատվությունը դրված է տնտեսավարող սուբյեկտների վրա, ոչ թե քաղաքացիների: Պետք է գտնել, անցնել մի այլ իրողության, երբ որ հարկային պատասխանատուն քաղաքացին է: Մենք շատ ջանքեր ենք ծախսում, պետությունը տնտեսավարող սուբյեկտներին ստուգելու և այլն, դա ևս կոռուպցիայի աղբյուր է դառնում: Եվ մյուսը, սովետական ավանդույթ է, երբ մի քիչ նույնիսկ կրիմինալ մտածելակերպ է, ով որ գործ է անում,՝նրա մոտ բռնել: Անհրաժեշտ է նայել քաղաքացու ունեցվածքին, նրա եկամուտներին և քաղաքացուց պահանջել հռչակագրել իր եկամուտների մասին և համադրել իր հայտարարագրված աղբյուրների հետ: Ուստի և կանխիկի շարժը դրա համար անհրաժեշտ է, որ բիզնեսը, մանրածախ առևտուրը հայտարարագրի, և այստեղ կարելի է հսկողություն ունենալ: Ըստ իս, տեխնոլոգիան շատ պարզ է, որովհետև, եթե մարդն իր վաճառած ապրանքը ցույց չտա, որ վաճառել է և չհայտարարգրի, այստեղ հեշտությամբ խնդիր կունենա: 

5. Կոռուպցիոն հանցագործութունների համար քրեական պատիժը նախատեսու՞մ եք խստացնել` այն դասելով ծանր հանցագործությունների թվին.

Անդրիաս Ղուկասյան –  Ես գտնում եմ, որ տնտեսական պատիժները պետք է տարանջատել քրեական այն պատիժներից, որոնք որ ուղղված են մարդու կյանքի, արժանապատվության դեմ: Ազատազրկումը՝ որպես պատիժ, անհրաժեշտ է կիրառել ավելի խիստ, բայց այն դեպքերում, երբ որ թիրախը հանցագործության մարդն է, իր առողջությունը և արժանապատվությունը: Ինչ վերաբերում է տնտեսական հանցագործություններին ես համարում եմ, որ պետությունը պիտի հարկադրի մեղավորներին, դատապարտյալներին հատուցել պատճառված վնասը, դա կարևոր բաղադրիչը պետք է լինի, և հատուցել հարկադիր աշխատանքով: Այսինքն նա, ով որ պատճառել է վնաս կոռուպցիայից, այդ բաց վնասն ամբողջությամբ և համապատասխան գործակցով իր հարկադիր աշխատանքով հանրային՝ նշանակության աշխատանքներում, պիտի հատուցի մինչև վերջին դրամը, այսպես ասած: Եվ դրա համար նույնիսկ չեմ տեսնում անհրաժեշտություն մարդկանց կուտակել ինչ-որ ազատազրկման վայրերում, որովհետև այնտեղ ձևավորվում է կրիմինալ համայնք ու մենք այլ արդյունք ենք ստանում, որևէ պտուղ հանրությունը դրանից չունի: Իմ մոտեցումը կոնստրուկտիվիզմի շրջանակում է. պատճառել ես վնաս՝ 10 000 դոլարի, 30 000 դոլարի, վերադարձրա հանրությանը՝ հանրային աշխատանքներով: Գնահատական կարելի է տալ մեկ օրվա նման աշխատանքին, բնականաբար, ենթադրենք մինիմալ աշխատավարձի չափով, և հարկադրել, որ մարդը այդքան ժամանակվա ընթացքում, մինչև չհատուցի իր պարտքը, աշխատի ինքնուրույն: Դա կբերի նրան, որ շահագրգռված կլինեն նաև հետ վերադարձնեն պատճառված գումարները և այլն, եթե չեն ուզում ամբողջ կյանք ստրուկի նման աշխատեն: 

6. Որպես կոռուպցիայի դեմ պայքարի արդյունավետ գործիք՝ հաղորդում տվող անձանց պաշտպանության ու խրախուսման համար ինչպիսի՞ մեխանիզմներ եք նախատեսում իրագործել:

Անդրիաս Ղուկասյան –  Դե դա ակնհայտ մշակած մեխանիզմներ են, այստեղ ավելացնելու որևէ բան անհնար է: Ամբողջ աշխարհում, զարգացած պետություններում դա կիրառվում  է: Ամենակարևորը՝ կոտրել հանրության մեջ այդ ծածկադմփոց անելու կարծրատիպը, որ եթե դու տեղեկացնում ես իրավապահ մարմիններին, ապա դու անում ես անբարոյական քայլ: Իհարկե այստեղ ժամանակ է անհրաժեշտ այդ ծանր իրադրությունը փոխելու համար և շատ կարևոր է իրավապահ մարմինների կեցվածքը: Եթե իրավապահ մարմինը, գիտեք, այսօր ինքը հանրություն մեջ վստահություն չի ներշնչում և հանրությունը դիտարկում է ոստիկանությունը և դատախազությունը որպես կրիմինալ համակարգի բաղադրիչներ, այսինքն այդ համակարգերը միջնորդ են կրիմինալ աշխարհի և պետության միջև, ոչ թե պետության, այլ վերացական օրենքի միջև: Իրենք օգնում են հանցագործներին՝ ավելի մեղմ պատիժներ ստանան և այլն, հանրությունը տեսնում է դա և այդ ձև է վերաբերում, բնականաբար համագործակցել նման իրավապահ մարմինների հետ գիտակցությունն իսկզբանե չի կարող դա, աբսուրդ է, և որևէ բան այստեղ հնարավոր է փոխել միայն այն դեպքում, երբ որ և դատախազությունը, և ոստիկանությունը ձեռք կբերի այնպիսի համբավ, որ մարդիկ չկասկածեն, որ այս կառույցները, իրենց ազնվությունը և իրենց կոմպիտենտությունը, որևէ կասկած չեն առաջացնում: Այդ դեպքում մարդիկ, իհարկե, կհամագործակցեն այդ մարմինների հետ և անհրաժեշտ տեղեկություններ կտրամադրեն հանցագործությունների մասին առհասարակ, ցանկացած իրավիճակում: Եվ բնականապար անհրաժեշտ է պաշտպանել այդ մարդկանց, ինչպես վկաների պաշտպանությունն է: 

Հիշեցնում ենք, որ ՀՀ նախագահի այն թեկնածուները, ովքեր դեռևս չեն պատասխանել, կարող են դրանք ուղարկել Հայաստանի երիտասարդ իրավաբանների ասոցիացիայի կենտրոնական գրասենյակ, Նալբանդյան 7, գրասենյակ 2 հասցեով, կամ՝ [email protected] էլեկտրոնային հասցին:

«Հայաստանի երիտասարդ իրավաբանների ասոցիացիա» հասարակական կազմակերպության «Հայաստանն ընդդեմ կոռուպցիայի» ծրագիր

Աղբյուրը՝ Իրավաբան․net